Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi
PREZĠDENT KĠTABXANASI
───────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
73
Anklavın Azərbaycan Ģəhəri Ağdamla sərhəddə yerləĢən Xocalı Ģəhərindən olan qaçqınlar fevralın 25-i
gecə ermənilər tərəfindən onların evlərinə edilən hücumu təsdiq edən küllü miqdarda faktlar söyləyir. Onlar
bildirir ki, ermənilər onları qaçmağa məcbur etmiĢ və ətrafdakı meĢələrdə güllələmiĢdir. Dünən mən
qəbiristanlıqların birində təzə qazılmıĢ 75 qəbir gördüm. Ondan bir gün əvvəl isə Ağdam məscidində deĢik-
deĢik olunmuĢ 4 meyit görmüĢdük. Biz həmçinin vaqonlardan ibarət olan müvəqqəti xəstəxanalarda güllə
yaraları almıĢ qadın və uĢaqları gördük.
Əhalisinin əksəriyyətini azərbaycanlılar təĢkil edən Azərbaycan qəsəbəsi Xocalının əhalisi təxminən 6000
nəfərdir. Ağdamın polis komandiri RəĢid Məmmədov Ağdama yalnız 500 nəfərin qaçdığını dedi. "Bəs qalanları
hanı?" deyən C-b Məmmədov onların əsir götürüldüyünü yaxud qaçdıqlarını dedi. Çoxları hələ də dağlardadır,
çünki vertolyot yoxdur. O, onların bəzilərinin mənfi 10 dərəcə soyuqdan donduğunu bildirdi.
Azərilər silahlanmıĢ erməniləri gördükdə baĢa düĢdülər ki, özlərini müdafiə edə bilməyəcəklər və meĢələrə
qaçdılar. Bir neçə saatdan sonra soyqırım baĢlandı.
Cənab Nasir arvadının və iki uĢağının əsir götürüldüyünü güman edir. Digər qaçqınlar kimi, o, da keçmiĢ
sovet ordusunun Xocalıya hücum etməkdə ermənilərə kömək etdiyini dedi: "Bu mənim fikrim deyil, gözlərimlə
gördüklərimdir".
Nyu York Tayms, 6 Mart 1992
AZƏRBAYCANDA VĠDA MƏRASĠMĠ
"Azərbaycanın Ağdam Ģəhərindəki qəbiristanlıqda ermənilərin Dağlıq Qarabağda törətdiyi soyqırım
qurbanları dəfn olunan zaman onların ailə üzvləri və dostları matəm içindədir.
Çingiz Ġsgəndərov qardaĢının cənazəsi olan tabutu qucaqlamıĢdı. Cənazənin üstündə isə Quranın surəti var
idi.
VaĢinqton Post, 6 Mart 1992
SON VĠDALAġMA
"Dünən azərbaycanlıların qəbiristanlığında Dağlıq Qarabağda ermənilər tərəfindən öldürülmüĢ qurbanlar
dəfn olunarkən onların qohumları kədər içində idi. Çingiz Ġsgəndərov qardaĢının cənazəsi olan tabutu
qucaqlayıb ağlayırdı".
Sandey Tayms, 8 Mart 1992 Tomas Qolts erməni əsgərlərinin törətdiyi soyqırım haqqında
Ağdamdan ilk olaraq xəbər verir.
Xocalı qeyri-məhsuldar bir Azəri Ģəhəri idi. Burada mağazalar bomboĢ, yollar çirkli idi. Heç bir yaĢıllıq isə
yox idi. Bu o zaman idi ki, burada minlərlə azərbaycanlı öz xoĢbəxt həyatını yaĢayırdı. Ötən həftə o, xəritədən
silindi. Ağdam meyitxanaları meyitlərlə dolan zaman Xocalı və onun ətrafında Sovet Ġttifaqı dağılandan bəri ən
dəhĢətli soyqırımın baĢ verdiyi güman olunur.
Mən Xocalıya səfər edən sonuncu qərbli idim. Bu yanvarda baĢ vermiĢdi. Dörd uĢaq anası Zümrüd bizi
Ģəhərə gətirən vertolyotda idi. O dedi ki, camaat oturub öz ölümünü gözləyir. O və ailə üzvləri fevralın 26-da
ermənilərin törətdiyi qırğının qurbanları arasında idilər.
BeĢ övlad atası 55 yaĢlı BalakiĢi Sadıqov dedi: "Ermənilər uzaq kəndlərin hamısını bir-bir iĢğal etdilər,
hökumət isə heç nə etmədi". Onun həyat yoldaĢı Dilbər isə dedi ki, indi onlar bizi buradan çıxaracaq yaxud da
öldürəcəklər. Onların üç oğlu və iki qızı qırğın zamanı öldürülmüĢdü.
"Biz ermənilərin mövqelərinə çox yaxın idik, amma oranı keçməli idik. Güllələr hər tərəfdən yağıĢ kimi
yağdırılırdı. Biz sadəcə tələyə düĢmüĢdük". Azərbaycanlılar bir-bir qətlə yetirilirdi. Sağ qalanların
söylədiklərinə görə görmədikləri halda ermənilər tərpənən hər bir Ģeyə atəĢ açırdılar. Bir azəri operatoru ağlaya-
ağlaya hər bir meyiti lentə almıĢdı. Onun çəkdiyi kadrlardan birində azərbaycanlıların ermənilərdən qaçaraq
sığınacaq tapdığı ağaclıq göstərilmiĢdi. Burada insan meyitləri təpə əmələ gətirmiĢdi. Ağdam xəstəxanasına
gətirilmiĢ Ömər Veysəlov dedi: "Ermənilər dayanmadan atırdılar. Mənim arvadım və qızım düz yanımda
öldürüldülər".
Hospitalın dəhlizlərində gəzən adamlar öz yaxınlarından bir xəbər axtarırdılar. Bəziləri öz qəzəbini
əcnəbilərin üstünə tökürdü. Bir ana bağırırdı: "Hanı mənim qızım, hanı mənim oğlum? Zorlanıb. Öldürülüb.
Ġtib".
Mond, Paris, 14 Mart 1992
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi
PREZĠDENT KĠTABXANASI
───────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
74
Ağdamda olan əcnəbi jurnalist öldürülmüĢ adamlar arasında baĢlarının dərisi soyulmuĢ qadın və uĢaqları
görüb. Onların dırnaqları çıxarılmıĢdı. O, bunun "Azərbaycan təbliğatı" deyil, reallıq olduğunu yazır.
Nyusuik, 16 Mart 1992
SOYQIRIMIN ÜZÜ
Paskal Priva və Stiv Lö Vən, Moskva
Ötən həftə Azərbaycan yenidən qəbiristanlığa dönmüĢdü: matəm içində olan qaçqınlar və onlarla insan
meyiti məscidin arxasında müvəqqəti meyitxana yaratmıĢdı. Onlar fevralın 25-i və 26-sı ermənilər tərəfindən
darmadağın edilmiĢ Xocalıdan olan sadə Azəri kiĢi, qadın və uĢaqları idi. Onların çoxu qaçan zaman yaxın
məsafədən vurulmuĢdu, bəzilərinin üzləri dağıdılmıĢ, baĢlarının dərisi soyulmuĢdu.
Taym, 16 Mart 1992
XOCALIDA QIRĞIN Cil SMOLOU
Yuri ZARAXOVĠÇ, Moskva
Mübahisələrə baxmayaraq aydın olan bir Ģey var: iki həftə öncə Azərbaycan Ģəhəri Xocalıda qəddar və
vicdansız bir hadisə törədilib. Ġndiyədək 200 azərbaycanlı öldürülüb, çoxları iyrənc hala salınıb, ermənilərin
üstünlük təĢkil etdiyi Dağlıq Qarabağdan dəfn olunmaq üçün qonĢu rayona gətirilib. Azərbaycanlılar iddia edir
ki, 1324 mülki vətəndaĢ qətlə yetirilib. Onların çoxu - qadınlar və uĢaqlar barədə heç bir məlumat yoxdur…
Svoboda, 12 Ġyun 1992
FACĠƏNĠ TÖRƏDƏNLƏR CƏZALANDIRILMALIDIR
Moskvada yerləĢən Memorial insan hüquqları qrupunun 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə
Xocalının erməni silahlı birləĢmələri tərəfindən iĢğalı zamanı insan hüquqlarının kütləvi Ģəkildə pozulması
haqqında hesabatı
Hesabatda dinc əhalinin Ģəhərdən qaçması haqqında yazılır: "Qaçqınlar ermənilər tərəfindən qurulmuĢ
pusquya düĢərək atəĢə tutuldular. Onların bəziləri Ağdama çata bildilər: digərləri, əsasən qadınlar və uĢaqlar
(dəqiq sayı məlum deyil) dağlarda azmıĢ və donub ölmüĢlər. Ağdama çatanların dediklərinə görə, onların
bəziləri Pircamal və Naxçıvanik kəndləri yaxınlığında əsir götürülüblər. Artıq dəyiĢdirilmiĢ Xocalı əsirlərinin
dediyinə görə, əsirlərin bəziləri öldürülmüĢdür… 4 gün ərzində Ağdama təxminən 200 meyit gətirilmiĢdir.
Ağdam qatar-xəstəxanasının həkimləri bildirdi ki, 4 meyitin baĢlarının dərisi soyulmuĢ, birinin isə baĢı
kəsilmiĢdi. Ağdamda 181 cənazə (130 kiĢi, 51 qadın, 13 uĢaq) üzərində yoxlama aparılmıĢdır və aĢkar
olunmuĢdur ki, 151 nəfər güllə, 20 nəfər qəlpə yarasından və 10 nəfər küt alətlərdən aldıqları yaralardan
ölmüĢdür. Xocalıdan olan bütün yaralıların gətirildiyi Ağdam qatar-xəstəxanasının sənədlərində göstərilir ki,
597 nəfər yaralanmıĢ, yaxud donmuĢ, bir nəfərin diri-diri baĢının dərisi soyulmuĢdur.
Ġndependent, London, 12 Ġyun 1992 Frederik LENQAN, Röyter
Arif Sadıqov Bakıda Xəzər dənizinin sahilindəki bir kafenin kölgəliyində sakitcə oturdu və düz 3 ay
bundan qabaq, Xocalı Ģəhərindən qaçan zaman erməni gülləsinin cırdığı Ģalvarını göstərdi.
51 yaĢlı xarrat dedi: "Mən hələ də bu paltarları geyinirəm, çünki baĢqası yoxumdur. Mən 5 dəfə
yaralandım, amma bəxtim gətirdi və sağ qaldım".
Cənab Sadıqov və arvadı bir aydan çox ac və iĢıqsız qalıblar.
Cənab Sadıqov dedi: "Təxminən axĢam saat 11-də bombardman baĢlandı. Biz hələ heç vaxt beləsini
eĢitməmiĢdik. 8 yaxud 9 növ silah, artilleriya, ağır puleyotlardan istifadə olunurdu".
Tezliklə qonĢular küçələrə tökülüĢdü. Bəziləri gizləndi, digərləri isə qarın içi ilə meĢələrə doğru qaçmağa
baĢladı.
Xilas olmaq üçün Ģəhər camaatı təxminən 15 mil məsafədə yerləĢən Azərbaycan Ģəhəri Ağdama çatmalı idi.
Sübh çağı iki Azərbaycan kəndi Naxçıvanik və Sədərək arasındakı yerə çatanadək onlar düĢünürdülər ki, bunu
edə biləcəklər.
Cənab Sadıqov dedi: "Buna qədər mənlə gələn qrupun heç birinə heç nə olmamıĢdı… sonra yolda bizi bir
maĢın gördü və ermənilər bizə atəĢ açmağa baĢladılar. Bizimlə olan 80 nəfərdən yalnız on nəfəri sağ qaldı. 67
Dostları ilə paylaş: |