Xocali soyqirimi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi PREZĠDENT KĠTABXANASI ─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 86 maraqlarına ziyan vurub-vurmamasından asılı olmayaraq milli məhkəmə orqanlarına həmin cinayətlərlə bağlı yurisdiksiyanı həyata keçirməyə imkan verir. Hətta beynəlxalq hüquq milli məhkəmə orqanları üzərində bu cür öhdəlik qoyur, yəni universal yurisdiksiya tələb edir. Yurisdiksiyanın universallığı aut yudisare, aud dedere (ya cəzalandır, ya da ver) prinsipindən irəli gəlir. Bu prinsipə müvafiq olaraq dövlət müharibə cinayətini törətməkdə Ģübhəli bilinən və ya bu cinayətin törədilməsi barədə əmr vermiĢ Ģəxsi axtarmalı və vətəndaĢlıq mənsubiyyətindən asılı olmayaraq məhkəmə məsuliyyətinə almalıdır. 4. Soyqırımı cinayətini törətməkdə əmrin icrası istinad Ģəxsi cinayət məsuliyyətindən azad etmir. Dövlətin aktları onun vəzifəli Ģəxslərinin fəaliyyəti olduğundan, təqsirə görə yalnız dövlətə sanksiya tətbiq edilməsi ilə kifayətlənmək olmaz. Belə hallarda cinayətkar əməlin təĢkilatçıları, rəhbərləri, icraçıları - konkret fiziki Ģəxslər də cəzalandırılmalıdır. Soyqırımı cinayəti törədilməsinə görə dövlətin cinayətkar əmrlər verən, bu əmrləri icra edən vəzifəli Ģəxsləri də məsuliyyət daĢıyır. Cinayətkar əmr verən Ģəxsin məsuliyyəti Ģübhə doğurmur. Çünki vəzifəli Ģəxsin əməli iki tələbi - tabeliyində olan Ģəxsin hüquqauyğun davranıĢını təmin etmək və hüquqamüvafiq fəaliyyət göstərmək tələbini pozur. Nürnberq Hərbi Tribunalı Nizamnaməsinin 8-ci maddəsi ilə müəyyən edilmiĢdir ki, müqəssirin hökumət sərəncamı və ya rəisin əmrinə görə fəaliyyəti onu məsuliyyətdən azad etmir, lakin tribunal ədalət mühakiməsinin maraqları tələb etdiyi hallarda bunu, cəzanı yüngülləĢdirmək üçün əsas hesab edə bilər. Yuqoslaviya Beynəlxalq Tribunalının Nizamnaməsində də tabelikdə olan Ģəxslərin öz cinayətkar hərəkətlərini hökumətin və ya yüksək, vəzifəli Ģəxsin əmri əsasında törətməsi onların məsuliyyətini aradan qaldıran hal kimi nəzərdə tutulmamıĢdır. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Statusuna əsasən Məhkəmənin yurisdiksiyası altına düĢən cinayətlərin, hökumətin, mülki və ya hərbçi rəisin əmri ilə törədilməsi, aĢağıdakı hallar istisna olmaqla, Ģəxsi cinayət məsuliyyətindən azad etmir: - müvafiq hökumətin və ya rəisin göstəriĢini yerinə yetirmək bu Ģəxsin qanuni vəzifəsidirsə; - bu Ģəxs əmrin qeyri-qanuniliyini bilməmiĢdirsə; - əmr açıq-aĢkar qeyri-qanuni olmamıĢdırsa. Statusa əsasən, soyqırımı cinayətinin və insanlıq əleyhinə cinayətlərin törədilməsi haqqında əmrlər açıq- aĢkar qeyri-qanunidir. 5. Soyqırımı cinayətinin törədilməsinin qarĢısının alınması üçün tədbir görməməyə görə rəhbər Ģəxs məsuliyyət daĢıyır. Komandirin məsuliyyət prinsipi onun tabeliyində olan Ģəxs tərəfindən beynəlxalq humanitar hüququn pozulmasının qarĢısını almaq və ya aradan qaldırmaq üçün tədbir görmədiyi hallara Ģamil edilir. Cinayət hüququnda tədbir görməməyə görə cinayət məsuliyyətinin sərhədləri dəqiqləĢdirilmiĢ və məsuliyyət konkret hallardan asılı olaraq meydana çıxır. Beynəlxalq humanitar hüquq pozuntusunun qarĢısının alınması üçün komandirin açıq surətdə tədbir görməməsi Cenevrə Konvensiyalarında ciddi pozuntu kimi müəyyənləĢdirilmiĢ və cinayətlərin qarĢısının alınması sisteminin bir hissəsini təĢkil edir. Tabeliyində olan Ģəxslərin ciddi pozuntu törətməsi rəisin də həmin cinayətlərə görə məsuliyyətini yaradır. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi zamanı təkcə birbaĢa beynəlxalq cinayət törətmiĢ Ģəxslər deyil, həm də həmin cinayətlərin qarĢısını almaq üçün tədbir görməmiĢ mülki hakimiyyət və hərbi rəis heyəti də cinayət məsuliyyəti daĢıyır. 6. Soyqırımı cinayətlərinə cinayət məsuliyyətinə cəlbetmə müddəaları tətbiq edilmir. BMT BaĢ Məclisinin 26 noyabr 1968-ci il tarixli 2931 (XXIII) saylı qətnaməsi ilə qəbul edilmiĢ "Müddətin müharibə cinayətləri və insanlıq əleyhinə cinayətlərə tətbiq edilməməsi haqqında" Konvensiyasının 1-ci maddəsinə əsasən müharibə cinayətləri törədildiyi vaxtdan asılı olmayaraq, onlara cinayət məsuliyyətinə cəlbetmə müddəti tətbiq olunmur. Azərbaycan Respublikası CM-nin 75.5 maddəsinə əsasən Məcəllənin Xüsusi hissəsinin müvafiq maddələrində nəzərdə tutulmuĢ sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər və müharibə cinayətləri törətmiĢ Ģəxslərə müddət barədə müddəalar tətbiq olunmur. Həmin cinayətləri törətmiĢ Ģəxslər cinayətin törədilməsindən asılı olmayaraq cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmalı və məhkum edilməlidirlər. Bu müddəa ona əsaslanır ki, həmin cinayətlər nəticəsində Beynəlxalq Birliyə və bəĢəriyyətə vurulmuĢ ziyan öz ağırlığına görə istisna təĢkil edir və əgər həmin cinayəti törətmiĢ Ģəxs ədalətli məhkəmə qərarına əsasən cəzalandırılmasa, ödənilə bilməz. Beynəlxalq cinayətlərə məsuliyyətə cəlbetmə müddətinin tətbiq olunmaması ona dəlalət edir ki, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi zamanı törədilmiĢ beynəlxalq cinayətlərdən nə qədər vaxt ötsə də, həmin cinayətləri törətmiĢ Ģəxslər cinayət məsuliyyətinə alınmalıdırlar. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi PREZĠDENT KĠTABXANASI ─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 87 7. Soyqırımı cinayətinə görə qanunun retroaktiv tətbiqinə yol verilir. Dövlətdaxili qanunvericilikdə nəzərdə tutulmamasından asılı olmayaraq beynəlxalq aləm tərəfindən qəbul edilmiĢ hüquq prinsiplərinə əsasən cinayət sayılan hər hansı əmələ görə cinayət məsuliyyətinə cəlbedilmənin zəruriliyi Nürnberq Hərbi Tribunalının Nizamnaməsində və həmin Tribunalın qərarlarında ifadəsini tapmıĢ, beynəlxalq hüququn prinsipləri kimi tanınmıĢ müddəalarda nəzərdə tutulmuĢdur. VətəndaĢ və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın 15-ci maddəsinin 2-ci hissəsində göstərilir ki, bu maddədə heç nə hər hansı bir Ģəxsin törədilərkən beynəlxalq aləm tərəfindən qəbul olunmuĢ hüquq prinsiplərinə əsasən cinayət olan hər hansı bir əməlinə, yaxud xətasına görə məhkəməyə verilməsinə və cəzalandırılmasına mane olmur. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi zamanı törədilmiĢ bir sıra cinayətlər onların baĢ verdiyi dövrdə Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsində beynəlxalq cinayət kimi ifadəsini tapmamıĢdı. Lakin bu, heç də həmin cinayəti törədən Ģəxslərin cinayət məsuliyyətini istisna etmir. Çünki yuxarıda qeyd olunan beynəlxalq cinayətlərə görə məsuliyyətin zəruriliyi barədə müddəa artıq Beynəlxalq Birlik tərəfindən qəbul edilmiĢ və beynəlxalq hüququn adət norması kimi fəaliyyət göstərir. Ona görə də azərbaycanlılara münasibətdə törədilmiĢ vəhĢiliklər beynəlxalq aləm tərəfindən qəbul olunmuĢ hüquq prinsiplərinə müvafiq olaraq beynəlxalq cinayət kimi tanınmıĢ və həmin cinayət əməllərinə görə heç nə həmin cinayəti törətmiĢ Ģəxsləri cinayət məsuliyyətindən azad edə bilməz. 8. Soyqırımı cinayətini törətmiĢ Ģəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi üçün tələb edən dövlətə verilməlidir. Beynəlxalq hüquq və cinayət hüququnda cinayətkarların verilməsi dedikdə, cinayət törətmiĢ və ya onu törətməkdə Ģübhəli hesab edilən Ģəxsin cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi və ya ona münasibətdə ittiham hökmünün icra olunması üçün bir dövlət tərəfindən baĢqa dövlətə verilməsi baĢa düĢülür. Müharibə cinayəti törətmiĢ Ģəxslərin verilməsi ilə əlaqədar beynəlxalq səviyyədə bağlanmıĢ müqavilələrdə nəzərdə tutulan məsələlər milli qanunvericilikdə də öz əksini tapmıĢdır. "Müddətin müharibə cinayətləri və insanlıq əleyhinə cinayətlərə tətbiq edilməməsi haqqında" Konvensiyanın 2-ci maddəsinə müvafiq olaraq iĢtirakçı dövlətlər müharibə cinayəti törətmiĢ Ģəxslərin beynəlxalq hüquqa müvafiq olaraq təhvil verilməsi üçün Ģərait yaradılmasına yönəldilmiĢ qanunvericilik və digər xarakterli bütün lazımi daxili tədbirləri görməyi öhdələrinə götürürlər. BMT BaĢ Məclisinin qəbul etdiyi Müharibə cinayətləri törətməkdə müqəssir olan Ģəxslərin aĢkara çıxarılması, həbs edilməsi, təhvil verilməsi və cəzalandırılmasına dair beynəlxalq əməkdaĢlığın prinsiplərində də müharibə cinayətləri törətmiĢ Ģəxslərin verilməsi barədə müddəalar öz əksini tapmıĢdır. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsi zamanı beynəlxalq cinayət törətmiĢ Ģəxslərin tələb olunması və mühakimə edilməsi üçün hüquqi baza mövcuddur. Həmin hüquqi əsaslara söykənərək soyqırım cinayəti, müharibə cinayətləri və insanlıq əleyhinə cinayət törətmiĢ Ģəxslərin axtarılıb tapılması, tələb olunması və mühakimə edilməsi istiqamətində fəaliyyət canlanmalıdır. Akif AĢırlı. Türkün Xocalı soyqırımı. Bakı: 2005, S. 130-145. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|