Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi
PREZĠDENT KĠTABXANASI
───────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
110
Lakin iĢtirakçılığın baĢlıca Ģərti yerinə yetirilməmiĢdir: Məhkəmə cavabdehin hakimiyyət orqanlarının bu
köməyi təqdim edən zaman VRS-nin genosidi xarakterizə edən spesifik niyyətlə hərəkət etdiyini tam dərk
etmələrini sübuta yetirən heç bir inandırıcı dəlilə malik olmamıĢdır.
Hüquqi baxımdan genosiddə iĢtirakçılıq və genosidin qarĢısının alınması öhdəliyinin pozulması arasında fərqi
müəyyən etmək çətindir. Məhkəmə hesab etmiĢdir ki, inandırıcı Ģəkildə sübut olunmuĢdur ki, Yuqoslaviya
Federativ Respublikasının rəhbərləri və ilk növbədə MiloĢeviç Srebrenika regionunda Bosniya serbləri və
müsəlmanları arasında hökm sürən xüsusi nifrət dolu iqlimi, nə də orada ehtimal oluna biləcək kütləvi qırğınları
qətiyyən inkar etmirdilər. Ola bilsin, onlar genosidin törədilməsi ilə əlaqədar xüsusi niyyətin olması barədə
bilməmiĢlər, lakin Srebrenikada ciddi genosid riskinin mövcudluğu aydın olmalı idi. Bu bənd vacibdir, çünki
genosidin qarĢısının alınması öhdəliyini yaradır. Bu öhdəlik Genosid haqqında Konvensiyanın 1-ci maddəsində
öz əksini tapmıĢdır.
Burada dəqiqləĢdirmək lazımdır ki, hüquq məsələsi cavabdehin genosiddən yayınmaq üçün Sprıska
Respublikası və VRS ilə sıx əlaqələrindən istifadə edib-etmədiyi halı bilmək deyil. Hüquq məsələsi cavabdehin
genosidin qarĢısını almaq üçün ixtiyarında olan bütün tədbirləri görüb-görməməsini bilməkdən ibarətdir.
Məhkəmə hesab etdi ki, cavabdeh genosidin qarĢısını almaq üçün hərəkət edə bilərdi və etməli idi, lakin
o, bunu etmədi. Cavabdeh bir tərəfdən onun hakimiyyət orqanları digər tərəfdən Sprıska Respublikası və VRS
arasında siyasi, hərbi və maliyyə əlaqələrinin olmasına baxmayaraq Srebrenikada kütləvi qırğınların qarĢısını
almaq üçün heç nə etməmiĢdir. Nəticədə Genosid haqqında Konvensiyada təsbit olunan genosidin qarĢısını
almaq öhdəliyini pozmuĢdur.
Digər öhdəlik genosidin cəzalandırılmasıdır. Genosid haqqında Konvensiyanın VI maddəsi tələb edir ki,
genosiddə və ya III maddədə göstərilən əməllərin birində ittiham olunan Ģəxslər həmin əməlin törədildiyi
dövlətin ərazisindəki səlahiyyətli məhkəmədə, yaxud beynəlxalq cinayət məhkəməsində mühakimə edilməlidir.
Qeyd olunan halda genosid cavabdehin ərazisində yerləĢməyən Srebrenikada baĢ vermiĢdir. Beləliklə, sonuncu
Srebrenikada genosiddə iĢtirak etməkdə ittiham olunan Ģəxsləri öz məhkəmələri qarĢısında təqib edə
bilmədiyinə görə məsuliyyət daĢıya bilməz. Deməli, vacib məsələ cavabdehin onun ərazisində yerləĢən və TPIY
tərəfindən Srebrenikada kütləvi qırğınlarla əlaqədar genosiddə ittiham olunan bütün Ģəxslərin həbsi və
verilməsini həyata keçirərkən TPIY ilə əməkdaĢlıq etmək öhdəliyinə riayət edib etməməsini bilməkdən
ibarətdir.
Məhkəmənin bu cür yanaĢmasını nəzərə alaraq, Ermənistan tərəfindən genosidin qarĢısının alınması və
cəzalandırılması öhdəliyinin pozulması sualının qoyulmasıdır. Yəni Ermənistan genosidin qarĢısını almaq və
cəzalandırmaq üçün hərəkət edə bilərdi və etməli idi, lakin o, bunu etmədi.
Belə ki, Məhkəmə çoxlu sayda və müvafiq informasiyanı qeyd etməyi yaddan çıxarmadı. Bu
informasiya fikirləĢməyə imkan verirdi ki, TPIY tərəfindən Srebrenika genosidinin baĢlıca məsul Ģəxslərindən
biri kimi təqib olunan general Mladiç bir sıra hallarda və son illər bir sıra mühüm vaxtlarda cavabdehin
ərazisində olmuĢdur və ola bilsin hazırda hələ də onun ərazisindədir və serb hakimiyyət orqanları onun yerini
müəyyən etmək və həbs etmək üçün səlahiyyətlərində olan və məntiqlə istifadə edə biləcəkləri vasitələrdən
istifadə etməmiĢlər. Məhkəmə belə nəticəyə gəlmiĢdir ki, cavabdeh TPIY ilə tam əməkdaĢlıq öhdəliyini yerinə
yetirməmiĢ və nəticədə genosidi cəzalandırmaq öhdəliyini pozmuĢdur.
Məhkəmə hesab etmir ki, cavabdeh özü Srebrenikada genosid törətmiĢdir, ya da ona görə məsuliyyət
daĢıyır. Bu mənada əhəmiyyətli reparasiya (kompensasiya) məsələsi qoyulmur. Genosidin qarĢısının alınması
öhdəliyinin pozulmasına gəlincə, Məhkəmə həmçinin hesab etmiĢdir ki, iddiaçının təklif etdiyi kimi
Məhkəmənin bəyanatı özü-özlüyündə müvafiq satisfaksiyadır. Cavabdeh tərəfindən genosidin cəzalandırılması
öhdəliyinin pozulmasına gəlincə, Məhkəmə hesab etmiĢdir ki, bu davam edən pozuntudur. Ona görə də, Serbiya
dərhal bu öhdəliyi tam yerinə yetirmək üçün effektiv tədbirlər görməli, genosiddə ittiham olunan Ģəxslərin
mühakimə olunmaq üçün TPIY–yə verməli və bu Tribunala tam əməkdaĢlıq etməlidir.
BaĢqa sözlə, Məhkəmə genosidin cəzalandırılması öhdəliyinin pozulmasının uzanan, yəni davam edən
pozuntu hesab edir. Bundan əlavə, artıq yuxarıda qeyd olunduğu kimi Genosid haqqında Konvensiya bəyan edir
ki, «Konvensiyada nəzərdə tutulan hüquq və vəzifələr erga omnes öhdəliyidir» (CIJ, Application of Convention
for the prevention and the repression of the crime of genocide (Bosnia-Herzégovine against Yugoslavia),
preliminary exceptions of July 11, 1996, Rec., 1996, p. 616.), yəni hamı üçün nəzərdə tutulan öhdəlikdir, baĢqa
sözlə ümumi xarakter daĢıyır.
Beləliklə, Məhkəmədə beynəlxalq hüquqda ümumi öhdəlik kimi, yəni bütün dövlətlərin yerinə yetirməli
olduğu öhdəlik kimi qiymətləndirilən genosidin qarĢısını almaq və cəzalandırmaq öhdəliyinin pozulması və
pozuntunun davam etməsi, Ermənistan tərəfindən satisfaksiyanın təmin edilməsi məsələsi qaldırılmalıdır.
Səadət Yusifova
“Bizim yol”.-2010.-27 fevral.- .-№28.-S.11.
Dostları ilə paylaş: |