Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi
PREZĠDENT KĠTABXANASI
───────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
129
hadisələrin nəticələrinin dərk edilərək, baĢ vermiĢlərə görə mənəvi məsuliyyəti müəyyən etməyə
istiqamətlənmiĢ geniĢ və hərtərəfli müzakirələrə Ģərait yaradılır. Bu cür yanaĢma nəticəsində gələcəkdə belə
hadisələrin təkrarlanmaması üçün cəmiyyət öz təcrübəsindən dərs almaq, onu anlamaq imkanı qazanır. Bu,
sarsıntının bu cür produktiv çalıĢması nəticəsində onun sosial qazanca çevrilməsi variantıdır. Yuxarıda
dediklərimizin əsasında hansı nəticəyə gəlmək olar?
Əgər biz kollektiv sarsıntının öhdəsindən səmərəli Ģəkildə gəlmək istəyiriksə, onda insanda - onun
emosiyaları, hissləri və düĢüncələrində cəmlənmiĢ, fokuslaĢdırılmıĢ səmimiyyəti və həqiqəti əks etdirəcək,
insanın vicdanını oyada biləcək təəssüratların yeni, daha da düĢünülmüĢ izahının və Ģərhinin yaradılması üçün
Xocalı hadisələrinin geniĢ və azad ictimai müzakirələrinin keçirilməsinə nail olmalıyıq.
Bizdə, təəssüf ki, hələ belə məzmunlu izahlar çox azdır. Xocalı hadisələrinin əsasən, belə deyək,
"formal" və "emosional" formada iĢıqlandırılması mövcuddur. Halbuki, Ģəxsi, fərdiləĢdirilmiĢ sənədli və ya
bədii hekayələr oxucunun duyğularına toxunar, analitik materiallar isə məntiqi düĢünməyə və hadisələrin əsl
mahiyyətini dərk etməyə xidmət edə bilər. Beləliklə:
1. Biz gərək öz tariximizi həm özümüzə, həm də dünya ictimaiyyətinə düzgün danıĢmağı öyrənək.
"Quzu cildində canavar" olan erməni millətçiliyinin ifĢa olunması üçün biz məsuliyyət daĢıyırıq; 2. Siyasi
hakimiyyətin beynəlxalq strukturları ənənəvi stereotiplərin, zehniyyətlərin, geosiyasi və iqtisadi maraqların
təzahürünə daha həssas yanaĢmalıdırlar. Heç bir geosiyasət insan vicdanı ilə tənzimlənən qanun və mənəvi
dəyərləri ləğv etməli deyil. Cinayətlər cəzasız qalmamalı, cinayətkarlar isə mühakimə olunmalıdırlar. Əks
təqdirdə nüfuzlu təĢkilatların tribunalarından onların çıxıĢlarına qulaq asmaq kimi biabırçı məcburiyyətlə üzləĢə
bilərik.
“Analitik baxıĢ”.-2010.-№1.-S.13-16.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi
PREZĠDENT KĠTABXANASI
───────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
130
Xocalı soyqırımı Ermənistanın həyata keçirdiyi məqsədli və
düĢünülmüĢ siyasət kimi qiymətləndirilməlidir
Tahirə ALLAHYAROVA
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar
Mərkəzinin baş elmi işçisi, fəlsəfə elmləri doktoru.
Soyqırım insanlığa qarĢı cinayət, insanın varlığını alt-üst edən, yaĢamını sarsıdan dəhĢətdir. Soyqırım
həm də hər Ģeydən əvvəl bir siyasətdir. Cinayət və dəhĢətin tarix boyu məqsədyönlü Ģəkildə, son təfərrüatlarına
qədər planlaĢdırılmasını, onun həyata keçirilməsini təmin edən dövlətin konkret siyasəti olmuĢdur. Deməli,
soyqırım xronoloji zaman baxımından əvvəlcə verilən siyasi bir qərardır. Buna görə də insanlığa qarĢı olan bu
qəsd siyasətinin qarĢısını almaq üçün ilk növbədə dünya dövlətlərinin soyqırıma siyasi qiymət verməsi ən
mühüm məsələ kimi gündəmdə durur. Soyqırımın dayandırılması, ona son qoyulması üçün ilk növbədə
beynəlxalq birlik siyasi iradə ortaya qoymalıdır. Əks təqdirdə bəĢəriyyət əsrlər boyu olduğu kimi hər dəfə
soyqırım baĢ verdikdən sonra onun günahkarlarını cəzalandırmağa, qurbanlarını müdafiə etməyə, müdhiĢ və
dəhĢətli maddi-mənəvi, psixoloji-hüquqi nəticələrini aradan qaldırmağa hələ çox zaman sərf edəcəkdir.
Soyqırım qurbanlarının sayı milyonlar olsa da, bu gün onu törədənlərin cəzalandırılması sahəsində
beynəlxalq praktikada yalnız bir-iki faktın mövcud olması, itirilmiĢ zaman və insan həyatları ilə müqayisədə ona
siyasi qiymət verilməsində yekdilliyin olmaması deyilənlərin ən aĢkar sübutudur.
Soyqırıma siyasi qiymət vermək üçün ilk növbədə onun düĢünülmüĢ siyasət olduğunu vurğulamaq,
dövlət siyasəti səviyyəsində həyata keçirilməsini pisləmək və bu yöndə vahid beynəlxalq cəbhədən çıxıĢ etmək
ən zəruri məsələdir. Bu, dünyanın təkcə xocalılarla deyil, həm də soyqırımı yaĢayan və onun nəticələrinin
ədalətli həllini gözləyənlərlə həmrəy olduğunu bəyan etmək deməkdir.
Bu baxımdan soyqırımın siyasi aspektləri dedikdə biz aĢağıdakı məsələlərin geniĢ təhlili və
müzakirəsini vacib hesab edirik:
1) Soyqırım siyasətini həyata keçirən konkret dövlətin fəaliyyətini birmənalı pisləmək əvəzinə, onu
dəstəkləmək və ya susmaq kimi mövqelərin mövcudluğunun səbəbi nədir və onu necə aradan qaldırmaq olar?
2) Soyqırım aktına ikili standartlarla yanaĢmanın mövcud nəticələri nədir və beynəlxalq perspektivləri
necə ola bilər?
3) Xocalı soyqırımına ədalətli siyasi qiymətin verilməsi Ermənistanın dünyaya qəbul etdirməyə çalıĢdığı
"uydurma genosid" mifinin ifĢa edilməsi baxımından nə kimi əhəmiyyəti ola bilər?
4) Soyqırım gerçəkliklərini təbliğ etmək üçün adi insanların, qlobal vətəndaĢ cəmiyyətinin, həqiqətin
tərəfində olan hər kəsin səylərini bir arada necə səfərbər etmək olar? Soyqırım siyasətinə münasibətdə aĢkar
mövqe və vahid prinsipdən çıxıĢ etmək dövlətlərlə yanaĢı, hər bir Ģəxsin də insanlıq borcudur.
5) Nəhayət, bu gün tədqiqatçılar belə bir fikir söyləyirlər ki, siyasətin bütün sahələri kimi, genosid
siyasəti də transformasiyaya uğrayır. Yəni birbaĢa törədilən soyqırım hadisəsinin hazırda dolayısı ilə baĢ verən
soyqırım siyasətinə çevrilməsinə meyil müĢahidə edilməkdədir. Burada ən mühüm məsələ konkret dövlətin öz
genosid siyasətini hər vəchlə ört-basdır etmək, beynəlxalq ictimai rəyi yanlıĢ istiqamətə yönəltmək, beynəlxalq
siyasətin isə buna ikili standartlarla Ģərait yaratmaq cəhdləridir. Bütün bunlar isə bizi belə bir acınacaqlı məntiqi
nəticəyə gəlməyə vadar edir: genosidin siyasi qiymət almaması onun latent Ģəkildə davam etməsi deməkdir.
Azərbaycan xalqı öz vicdanının səsini eĢidərək Xocalı haqqında həqiqəti yazan, indiki və gələcək nəsil
qarĢısında öz insaniyyət və vəzifə borcunu Ģərəflə yerinə yetirən, dünyanın müxtəlif ölkələrində yaĢayan hər bir
həqiqət tərəfdarına dərin ehtiramını bildirir. Bu o deməkdir ki, həqiqətə faciədən 18 il sonra da biganə qalanlarla
yanaĢı, bu gün olduğu kimi 18 il bundan əvvəl də ədalətin tərəfində duraraq onu dəyərləndirə bilən, müharibədə
olan tərəflərin heç birinə aid olmasa da, təkcə 18 illik tarixin deyil, ümumiyyətlə, soyqırım tarixinin qarĢısında
alnıaçıq olan insanlar var.
Ötən əsrin 1905-1907, 1918-1920 və 1948-1953-cü illərində törədilmiĢ kütləvi erməni terrorları
silsiləsinin davamı olaraq, 1988-ci ilin ilk aylarında baĢ qaldıran erməni separatizminin dərin tarixi kökləri
vardır. Ġki əsr öncə Çar Rusiyasının təhriki və birbaĢa yardımı ilə tarixi Azərbaycan vilayətlərində
məskunlaĢdırılan erməni əhalisi 1918-ci ildə bu torpaqlarda əvvəlcə Ermənistan adlı dövlət qurmağa müvəffəq
oldu, beĢ il sonra isə əsassız iddiasını Dağlıq Qarabağa muxtar vilayət statusu almaqla təmin etdi. Sonrakı 50 il
ərzində vilayət ərazisində hətta siyasi muxtariyyət əldə etməyə müvəffəq olan ermənilərin hökmranlığına yalnız
ötən əsrin 70-ci illərinin əvvəllərində son qoyuldu.
22 il öncə baĢlayan savaĢ yüzilliklər boyu davam edən erməni məkrinin növbəti mərhələsidir.
Dostları ilə paylaş: |