Xomashyolarini qayta ishlash

xomashyolarini qayta ishlash bilan bogʼliq ilmiy va amaliy tadqiqotlarni olib borish;

Bunda, har bir muassasa tabiiy holda oʼsuvchi, shu jumladan, yoʼqolib borayotgan dorivor oʼsimliklarni saqlash, xatlovdan oʼtkazish, ularning madaniy plantatsiyalarini yaratish, onalik maydonlari va koʼchatzorlarini tashkil etish, dorivor oʼsimliklarni yetishtirishga doir texnologik xaritalar ishlab chiqish boʼyicha ilmiy asoslangan takliflar va ishlanmalar ishlab chiqish uchun mutaxassislarni biriktiradi.

Dorivor o’simliklar yetishtirish va ularning tabiiy holda tarqalganlarini saqlab qolish maqsadida bir qancha ishlar amalga oshirilmoqda. Tabiiy holda tarqalgan dorivor o’simliklarni yig’ib olib, quritib, saqlab, farmavsevtika korxonalariga xom-ashyo sifatida yetkazib berilmoqda. Shular qatorda mintaqamizda dorivor valeriana endemik tur hisoblanganligi sababli bu o’simlik tarqalgan hududni muhofazaga olish va oqilona foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Qashqadaryo viloyati Qamashi tumanidagi biz o'rgangan senopopulyatsiyasi Langar qishlog'idan 850 m janubi-sharqda joylashgan bo'lib, absolyut balandligi dengiz sathidan 1280 metrni tashkil qiladi. U Oqparrakli tepaligining janubi-sharqiy yonbag'rini egallagan. Bu senopopulyatsiya aralash o'tli-boshoqli-qo'ziquloq assotsiatsiyasidan iborat. Uning floristik tarkibida dorivor valeriana o’simligi cop 1 (tur biroz ko'proq uchrashi (50-30% gacha)) ma‘lum bo'ldi.

Kurs ishining maqsadi. Kurs ishining maqsadi respublikamizda yovvoyi holda tarqalgan dorivor valeriana o'simligi tarqalgan qoplamini aniqlash o’rganish, bu yo’l bilan o’simlik plantatsiyalarini yaratish maqsadida urug’larini labaratoriya taxlilini amalga oshirish va bioekologik xususiyatlarini o’rganishdan iborat.

Yuqorida qayd etilgan maqsadlarni amalga oshirish uchun quyidagi vazifalar rejalashtirildi va bajarildi:

֎ dorivor valeriana tarqalgan hududlarni o’rganish va u haqidagi malumotlarni ilmiy adabiyotlardan foydalanib o’rganish;

֎ dorivor valeriana o’simligining sistematik tahlil qilish, morfologiyasini o’rganish, hayotiy shaklini botanik tasniflash va shu turkumga mansub turlarni o’rganish;

֎ dorivor valeriana o’simligining ularni xalq tabobatida, qishloq xo'jaligidagi ahamiyati;

֎ dorivor valeriana kimyoviy tarkibi, farmasevtika sanoatida tutgan o'rnini o'rganish;

֎ dorivor valeriana o’simligi urug’larini labaratoriya taxlilini ilmiy adabiyotlardan foydalangan holda o’rganish.

Kurs ishi yangiligi. Kurs ishining ilmiy yangiligi shundan iboratki, dorivor valeriana haqidagi malumotlar ilmiy manbalardan to’plandi, bioekologik xususiyatlari, kimyoviy tarkibi va xalq xo'jaligidagi ahamiyati adabiyotlar yordamida tahlil qilindi. Bu o’simlik bo’yicha qilingan ilmiy tadqiqotlar o’rganilib, olingan natijalar kurs ishida yoritilib berildi.

Kurs ishining obyekti va pretmeti. dorivor valeriana mamlakatimiz hududida Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlari togʻli hududlarida o’sadi. Umumiy tarqalishi Oʻrta Osiyo (Janubiy Pomir-Oloy). Boʻyi 30 sm ga yetadigan oʻt oʻsimlik. Poyasi koʻtarilib oʻsuvchi, baʼzan yotib oʻsuvchi, tukli, ichi kovak, aniq bilinmaydigan 4 qirrali. Qarama-qarshi, cho'zinchoq-elliptik yoki obovate, uzunligi 4,5-6 sm, kengligi 1,4-1,8 sm, ko'pincha yumshoq tukli, deyarli kesilgan, odatda qirrali barglardan iborat. Gullari uncha yirik emas och pushti rangli, ikkitadan barg qoʻltigʻida joylashadi. Mevasi uzun, 7 mm uzunlikdagi zaytun-jigarrang. May-iyun oylarida gullar, may oyining oxirigacha mevalar hosil qiladi.
Ushbu o’simlikni belgi hususiyatlarini bilish, bu mavzu bo’yicha adabiyotlar bilan tanishish kurs ishining obyekti va pretmeti hisoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Toshkent sh., 2020-yil 26-noyabr, PQ-4901-son.

2. Dorivor o‘simliklar – mamlakatning tabiiy boyligidir. Oliy Majlis Senatining fan, ta'lim va sog‘liqni saqlash masalalari bo‘yicha qo‘mita a'zosi, O‘simlik moddalari kimyosi instituti direktori, t.f.d., professor  Shomansur Sagdullayev.

3. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015 yil 19 yanvar yigʻilishining “Oʻrmon xoʻjaliklarini rivojlantirish, dorivor va oziq-ovqat oʻsimliklarini yetkazish, jamlash va qayta ishlashni yanada kengaytirish to’gʻrisida”gi 5-sonli bayonnomasi, Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015 yil 20 apreldagi yigʻilishining.

4. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 22 yanvardagi 02/1-195 sonli “Dorivor xom-ashyo yetishtirishni koʻpaytirish va aholini taʼminlash” toʻgʻrisidagi qarori.

5. O‘.Ahmedov, A.Ergashev, A.Abzalov, M.Yulchiyeva D.Mustafakulov, Dorivor o'simliklar yetishtirish texnologiyasi va ekologiya «Tafakkur-bo'stoni» nashriyoti Toshkent – 2018 8-9-bet.

6. B.Y.To’xtayev, Dorivor va ozuqabop o’simliklar plantatsiyalarini tashkil etish va xom-ashyosini taminlash bo’yicha yo’riqnoma Toshkent-2015 43-bet.

7. Ibragimov A.Y. - f.f.d., professor Komilov X.M.-f.f.d., professor Muxamedova M.SH. - f.f.n., dotsent Xodjaeva M.A. - f.f.n., dotsent Farmonova N.T. - f.f.n., dotsent “Dorivor o‘simliklar resursshunosligi” Toshkent-2014 6-7 bet.

8. Nazarova Sadaf, Qashqadaryo florasiga mansub Qizil kitobga kiritilgan ayrim o’simliklarning senopopulyatsiyasi Bitiruv malakaviy ishi .

9. Mamazokirova Gulira’no, Farg’ona vodiysida tarqalgan labguldoshlar oilasi vakillarining marfologiyasi Bitiruv malakaviy ishi .

10. O‘.Р.Pratov, M.M.Nabiyev O’zbekiston yuksak o’simliklarining zamonaviy tizimi Toshkent-2007 38-bet.