Xülasə Bu çalışma, təsirləri bax m ndan müasir dünyan n
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Number 30, 2010 45
- Elçin SÜLEYMANOV
- Açar kəlimələr
- Osman Nuri Aras, Elçin Süleymanov
| Munich Personal RePEc Archive The Comparative Analysis of Macroeconomic Reason and Consequences of Crisis in 1929 and 2008 Osman Nuri Aras and El¸cin S¨ u leymanov 2010 Online at https://mpra.ub.uni-muenchen.de/81931/ MPRA Paper No. 81931, posted 17 October 2017 05:45 UTC Number 30, 2010
1929 VƏ 2008 BÖHRANLARININ MAKROİQTİSADİ SƏBƏB VƏ NƏTİCƏLƏR BAXIMINDAN MÜQAYİSƏSİ
Fatih Universitesi, Ekonomi Bölümü , Doç. Dr. İstanbul / TÜRKİYƏ onaras@fatih.edu.tr Elçin SÜLEYMANOV Qafqaz Universiteti, İqtisadiyyat
və idarəetmə fakültəsi Maliyyə bölməsi Bak / AZƏRBAYCAN elsuleymanov@qu.edu.az XÜLASƏ Bu çalışma, təsirləri bax m ndan müasir dünyan n ı ı ən ağır iqtisadi krizi olan 1929 dünya böhran n n v ı ə 2008
ilində dünya iqtisadiyyatı ı təsiri alt na alan dünya iqtisadi böhran n n makro iqtisadi s ı əbəb və nəticələrinin müqaisəli olaraq analizini əhatə etməkdədir. Makro iqtisadi səbəb və nəticə bax m ndan h ı ər iki böhranın oxşar və fərqli xüsusiyyətlərə sahib olduqla ı görülməkdədir. Bazar iqtisadiyya ı ilə əlaqəli səhvlərin təkraralanmas n n ı oxşarlıqların təməlində yatan səbəb olduğu görülməkdədir. Krizlər aras nda ı ı səbəb və nəticə aras nda ı ı fərq-
lliliklərdə isə 1920 ci illərdən 2008 ci illərə ölkələr ara ı iqtisadi əlaqələrin həcmində, növündə və mahiyyətindəki dəyişiklərin yaşanması əsas səbəb olaraq diqqət çəkməkdədir. Açar kəlimələr: 1929 Böhranı, 2008 Böhranı, Makro İqtisadi Səbəblər, Makro İqtisadi Təsirlər. JEL Classification: E20, E23, E24, E29. THE COMPARATIVE ANALYSIS OF MACRO ECONOMIC REASONS AND CONSEQUENCES OF CRISIS IN 1929 AND 2008 ABSTRACT This work comprises the comparative analysis of macro economic reasons and consequences of world economic crisis happened in 2008 which affected the economy of the world and the 1929 crisis the biggest that ever happened in the world. It is obvious that both of crises have common and different features from the macro economic reason and consequence point of view. It is seen that the common features are based on the same mistakes concerning market economy. The differences between these crises are lying on the volume, type and meaning of economic relations from 1920 to 2008.
Qərbdə 1926-c illərə qədər yeni ixtiralar və sürətli texnaloji inkişafla yaşanan iqtisadi böyümə və daşınmaz əmlak sektorlar nda ı ı spekulyativ inkişaf yaşanarkən, sərmayənin geyri-menkuldan birjaya yönəlməsi ilə bir- jada spekulyativ bir artım yaşanmışdır. Sə- naye sektorunın inkişaf dinamikası 1926 cı illərdən sonra əvvəlcə ləngiməyə və 1929- cu illərdə durğunluğa girməsinin ard nca 1929 cu ilin oktyabr ay nda New York Bir- jasında çöküşlə birlikdə bütün dünyaya təsir edəcək olan iqtisadi böhran özünü göstər- məyə başlamışdır. ABŞ da 1929-cu ildə baş- layan iqtisadi böhran q sa müddətdə başda sənayeləşmiş ölkələr olmaq üzrə dünya ölkə- lərinə də təsir etməyə başlayaraq qlobal bir
Osman Nuri Aras, Elçin Süleymanov
Economics and administration
böhrana çevrilmişdir. 2008-ci ildə dünya iqtisadiyyat n ümumi t ı əsiri alt na alan Qlo- bal Böhran da yenə ABŞ da başlayan bir iqtisadi böhrandır. Daşınmaz əmlak sektoru- na verilən sub-prime mortgage kreditlərinin geriyə dönməməsi, düşməyə başlayan əmlak qiymətləri və gündəmdə olan bazar n əhə- miyyətli aktyorlar olan maliyyə quruluşla- r n təhlükə siqnallar verməyə başlamasıyla banklar n yan nda dig ı ər maliyyə təşkilatla- r n ödəniş portfeyində böhran başlamışdır. Maliyyə təşkilatların böyük zərərləri ilə likviditlik problemi yaşanmağa başlamışdır. Ölkə daxilində başlayan tələb daralmas , istehsal və məşğulluğun azalması və ma- liyyə sektorunda iflaslar ilə birlikdə böhran q sa müddətdə qlobal mahiyyətə də bürün- müşdür. Aşağıda 1929 və 2008 dünya iqtisa- di böhranlar makro iqtisadi səbəbləri və nəticələri bax m ndan müqayis ı əli olaraq ələ al naraq qiymətləndiriləcəkdir. 1. 1929-cu il böhran və onun spesfik xüsusiyyətləri Birinci Dünya Müharibəsində iştirakçı döv- lətlərlə yanaşı müharibəyə kənardan qa ı- lan ABŞ, müharibədən sonrak illərdə dün- yada əhəmiyyətli bir prestij qazan ı. Bu müddətdə ABŞ xüsusilə Avropa ölkələri və inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün bir cazibə mərkəzi hal na gəldi. Beləcə dünya iqtisa- diyyat nda əhəmiyyətli rol qazanmağa baş- layan ABŞ da müharibə müddətində əhə- miyyətli dərəcədə qızıl rezervi yığıldı və böyük sərmayə fondlar bu ölkədə cəmlən- məyə başladı. ABŞ -da yığılan sərmayə, baş- da nəqliyyat və iqlim şərtləri bax m ndan ı əlverişli olan Florida olmaqla daşınmaz əmlaka və torpaq alışına yönəldi. Yax n ta- rixdə tətil cənnətinə çevriləcəyi və daşın- maz əmlaka istiqamətləndirilən sərmayənin dəyərinin bir neçə qat artacağı düşünülərək 1926-c ildə Floridada daşınmaz əmlak sek- toruna böyük miqdarda sərmayə qoyuldu. Ancaq 1928-ci ildə Floridada yaşanan qasır- ğada bir çox adam ölərkən, evlərə və gəmi- lərə böyük ziyan dəydi. Qasırğa səbəbindən əmlak qiymətləri düşməyə başladı. Daha sonra satışa təqdim edilən daşınmaz əmlak dəyərinin çox aşağı qiymətə belə sat la bil- mədi. Digər tərəfdən Amerika xalq n n ı banklardan götürdüyü kreditləri geri ödə- məsində axsaql qla ı ın yaşanmağa başlaması bir sonrak add mda iqtisadiyyat n bütü ı ı - nünə əks olunmağa başladı. (Özgöker, 2009). Bu müddətdə daşınmaz əmlak üzərində fərziyyələrin sona çatmas ilə torpaq qiymət- lərində azalma yaşanarkən, sərmayə bu dəfə də New York Birjas na yönəldi. Sözü gedən sərmayə istiqamətlənməsi ilə Amerikada sürətlə yüksələn New York birja ı- Down Jones 1. dünya müahribəsindən sonra çox böyük bir işləm həcminə çatd . Belə ki səhm qiymətlərindəki həddindən art q yüksəlmə səbəbiylə, Federal Rezerv Bank spekulyativ art m dayand rmaq üçün 1929 ı ı
-cu ilin yay aylar nda faiz üçot dərəcəsini 7 faizdən 15 faizə yüksəltdi. Qərb ölkələrində 1926-c il- lərə qədər yeni görüşlər və sürətli texnoloji inkişaflarla avtomobil, tikinti və energetika kimi sektorlar başda olmaqla yaşanılan iq- tisadi böyümə də birjalarda yüksəlişlərdə əhəmiyyətli səbəb oldu. Ancaq inkişaf edən sənayelərdə yaşanan iqtisadi böyümə 1926- c illərdən sonra yavaşlamağa başladı, 1929- cu illərdə də tənəzzül nöqtəsinə çatd . Gün- dəmdə olan yavaşlama və durğunluğun arxas ndan, dünyaya təsir edəcək olan iqti- sadi böhran New York Birjasında çöküşlə özünü göstərməyə başladı. Birjada səhmlər zirvədəykən, hissə sahiblərinin satışa yönəl- məsi, New York Birjasının çöküşünə səbəb oldu. Birjanın çöküşünü isə banklar n çö- küşü davam etdi (Kazgan, 2008: 43-44). Avtomobil, tikinti və elektronika sektorla- rındakı şirkətlərin müflisləşdikləri şərhinin arxas nca 1929-cu ilin oktyabr ay n n 21 d ı ə
çıxarmağa başladı. Davam edən üç gün ər- zində Dow Jones Sənaye Ortalamas (DJEA) 382 dən 299 a düşdü. New York Birjasında
Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|