Xülasə Bu çalışma, təsirləri bax m ndan müasir dünyan n
və 2008 böhranlar n n makroiqtisadi s
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1929 və 2008 böhranlar n n makroiqtisadi s ı əbəb və nəticələr bax m ndan m ı üqayisəsi
- Tablo-3.
- Osman Nuri Aras, Elçin Süleymanov JOURNAL OF QAFQAZ UNIVERSITY Economics and administration
- Böhranın Qlobal İnflyasiyaya Təsiri
- Cədvəl 5
- 2.4. Qlobal Böhrana Qarşı Ümumi Tədbirlər və İnkişaflar
1929 və 2008 böhranlar n n makroiqtisadi s ı əbəb və nəticələr bax m ndan m ı üqayisəsi Number 30, 2010
də davam etdiyi görülməkdədir (TCMB, 2010:15-16). Qlobal böyümə praqnozlar n- da ı yuxar istiqamətli yeniləmənin əksinə, Avro bölgəsi böyümə pranozlarının, başda Yunan stan olmaq üzrə ətraf ölkələrdən qaynaqlanan problemlər səbəbiylə, aşağı is- tiqamətli yeniləmənin baş verdiyi görül- məkdədir. Digər iqtisadiyyatlar üçün isə daha müsbət təxminlər hakim olmuşdur. Qlobal krizisdən ən az təsirlənən Asiya-Sa- kit okean bölgəsi, 2010-cu ildə də ən sürətli böyüməsi proqnozlaşdırılan bölgədir. ABŞ`- da isə al nan tədbirlər nəticəsində böyümə proqnozlar n n potensial s ı əviyyəsinə yax n- laşmış olması yenə diqqət çəkici bir nüans- d r (TCMB,2010:17). Qlobal krizis böyüməyə mənfi təsiri ilə yanaşı bütün dünyada işgücü bazarlar na da mənfi şəkildə təsir etmişdir. Krizislə birlikdə iqtisadiyyatda baş verən daralma işsizlik nisbətinin artmas na səbəb olmuşdur. Bəzi ölkələrə aid 2004-2009 illə- rini əhatə edən işsizlik nisbətləri Cədvəl-3`də göstərilmişdir.
ABŞ
5,5 5,1
4,6 4,6
5,8 9,3
Almaniya 9,8 10,7 9,8 8,4 7,3
7,5 Avro Bölgəsi 9,0 9,0
8,3 7,5
7,5 9,4
Estoniya 9,7
7,9 5,9
4,7 5,5 13,8 Fransa 9,3
9,3 9,2
8,4 7,8
9,5 İngiltərə 4,7 4,8
5,4 5,3
5,6 7,6
Yaponiya 4,7
4,4 4,1
3,9 4,0
5,1 İtaliya
8,0 7,7
6,8 6,1
6,7 7,8
İspaniya 10,6 9,2 8,5 8,3 11,3 18,0 Türkiyə 10,8 10,6 10,2 10,3 11,0 14,0 Yunan stan 10,5 9,9 8,9 8,3
7,7 9,5
Qaynaq. Eurostat Database. Qlobal bərpa olunmağa aid müsbət göstəri- cilərə baxmayaraq, ABŞ və Avro bölgəsi başda olmaq üzrə, inkişaf etmiş ölkələrdəki yüksək işsizlik nisbətləri mövcud səviyyəsini qorumaqdad r. Bu vəziyyət qlobal böyü- məklə bağlı inkişafların təməldə keçici xüsu- siyyətdəki gənişləyici pul və maliyə siya- sətlərinə əsaslanmas ndan qaynaqlanmaq- dad r (TCMB,2010c:26). Krizis yüksələn ba- zar iqtisadiyyatlar nda yuxar da ı ələ al nan inflyasiya, böyümə və məşğulluq nisbətlə- rini kredit, portföy və xarici ticarət kanal olmaq üzrə təməldə üç kanaldan təsir et- mişdir. Mali krizislə, kredit kanalla ı dara- l b tələb şərtləri pozularkən, qlobal ticarət həcmi də əhəmiyyətli ölçüdə düşmüşdür. Qlobal krizis müddətində xarici ticarət, iqti- sadi fəaliyyətə mənfi təsir edən ən əhəmiy- yətli kanallardan biri olmuşdur. Necə ki 2008-ci ildə %15,4 nisbətində bir böyümə göstərən dünya ticarət həcmi, 2009-cu ildə %22,8 nisbətində geriləmişdir. Xarici ticarət həcmindəki daralma ölkə iqtisadiyyatlar nda daralmağı da özü ilə gətirmişdir. İxracatın milli gəlir içindəki pay yüksək olan ölkə- lərdə böyümə sürəti digər ölkələrə nisbətdə daha çox geriləmişdir. Necə ki ixracat n milli gəlir içindəki pay yüksək olan ölkə- lərdə böyümə sürəti 2007 ili ortalamas olan %5,5 səviyyəsindən, 2009-cu ilin ilk rübündə təxminən 12 bal geriləyərək %-6,2 olaraq reallaşmış, digər ölkələrdə isə böyümə nis- bətləri eyni dövrdə ortalama %4 səviyyəsin- dən %-3,2'yə geriləmişdir. GSYİH içində ix- racat n pay yüks ı ək olan ölkələrin böyümə sürətləri 2007-2009 dövründə 7,1 bal gerilə- yərkən, ixracat payı aşağı olan ölkələrdə bu azalma 3,7 bal ilə məhdud qalmışdır (TCMB, 2010b:53-54;TCMB,2010c:6). Cədvəl-4. İnkişaf etmiş və İnkişaf etməkdə Olan Ölkələrdə Böyümə Faizi(Bir Əvvəlki İlin Eyni Dövrünə Görə Faizdə Dəyişmə)
20 0 7/ 1
20 0 7/ 2 20 0 8/ 1
20 0 8/ 2
20 0 8/ 3 20 0 9/ 1
20 0 9/ 2
20 0 9/ 3 İnkişaf
etmiş Ölkələr 2,7 2,2 -0,2 -2,4 -7,2 -8,3 1,0 2,4 İnkişaf etməkdə Olan Ölkələr 10,8 9,3 5,0 2,9 -2,2 -3,1 7,9 8,5
Qlobal krizis, ABŞ, AB, Yaponiya kimi inki- şaf etmiş ölkələrin iqtisadiyyatları ı, inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadiyyatlar na Osman Nuri Aras, Elçin Süleymanov
Economics and administration
müqayisədə daha yüksək nisbətdə təsir et- mişdir (Cədvəl-4). İnkişaf etmiş ölkələrə edilən ixracat n cəmi ixracat içindəki pay na görə edilən qruplaşdırmada, qlobal krizisə bənzər böyümə nisbətləri ilə girən inkişaf etməkdə olan ölkələr aras nda, krizis döv- ründə diqqətə çarpan bir fərqlənmə yaşan- dığı görülməkdədir. 2009 ili ilk rübü etiba- rıyla, ağırlıqlı olaraq inkişaf etmiş ölkələrə ixracat edən ölkələrdə ortalama böyümə sürəti %-6,7-yə geriləyərkən, inkişaf etməkdə olan ölkələrə ixracat edən ölkələrdə bu nis- bət %-1,7 səviyyəsində qalmışdır (TCMB, 2010b:54). Q sacas , beyn ı əlxalq ticarətdəki daralma qlobal maliyyə böhra ı ərzində də ölkə iqtisadiyyatlar na mənfi təsir göstərən ən önəmli faktorlardan biri olmuşdur. Gö- ründüyü kimi milli gəlir içərisində ixraca- t n pay yüksək olan ölkələr böyümə sürəti aşağı olan ölkələrlə müqayisədə daha çox təsirlənmişdir. Qlobal böhranın xarici tica- rət kanal vasitəsilə dünya iqtisadiyyatlar na təsiri, ixracat məhsullar nda da fərqliliklər göstərmişdir. b. Böhranın Qlobal İnflyasiyaya Təsiri Qlobal inflyasiya 2008-ci ilin ikinci yar s n ı -
naqlanan təzyiq nəticəsində sürətli şəkildə enməyə başlamışdır. 2008-ci ilin sonlar ndan etibarən toplam tələbdəki sərt daralma, is- tehsal səviyyəsinin potensial n alt nda qal ı -
lar bütün dünyada inflyasiya nisbətlərinin sürətlə geriləməsinə gətirib çıxarmışdır. İllik inflyasiya gözləmləri, başlıca inkişaf etmiş iqtisadiyyatlarda mərkəzi bank hədəflərinin altına düşmüşdür (Soylu, 2009:253). İnflya- siyadak bu meylliliyin davam etməsi nəti- cəsində, inkişaf etmiş ölkələrin istehlakç qiymətlərindəki illik dəyişmə nisbəti 2009-cu ilin May və İyun aylarından etibarən aşağı düşmüşdür. 2009-cu ilin ortalar nda həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə inflyasiya nisbətləri ən aşağı səviy- yəyə çatmışdır (TCMB, 2010b:19). Bəzi ölkə- lərin 2005-2009-cu illəri əhatə edən inflyasiya nisbətləri Cədvəl 5-də göstərilmişdir.
ABŞ
3,4 3,2
2,9 3,8
-0,4 Almaniya 1,6 1,6
2,3 2,6
0,3 Avstraliya 2,7 3,5
2,3 4,4
1,8 Brazilya 6,9 4,2
3,6 5,7
4,9 Fransa
1,7 1,7
1,5 2,8
0,1 Hindistan 4,2 5,8
6,4 8,3
10,9 İngiltərə 2,0 2,3
2,3 3,6
2,2 İrlandiya 2,4 3,9
4,9 4,1
-4,5 Yaponiya -0,3 0,2
0,1 1,4
-1,4 Kanada
2,2 2,0
2,1 2,4
0,3 Koreya
2,8 2,2
2,5 4,7
2,8 Rusiya
12,7 9,7
9,0 14,1
11,7 Türkiyə
7,7 9,7
8,4 10,1
6,5 G7
2,4 2,4
2,2 3,2
-0,1 OECD Avrupa 2,4 2,6
2,7 3,9
1,2 OECD Toplam 2,6 2,6
2,5 3,7
0,5 Qaynaq: OECD, TÜİK. Aşağı istiqamətə doğru hərəkət edən inflya- siya nisbətləri, mərkəzi banklar n iqtisadi fəaliyyətdəki daralman məhdudlaşdırmağa imkan vermiş, bu çərçivədə həm inkişaf et- miş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə pul siyasəti əhəmiyyətli dərəcədə rahatla- dılmışdır (TCMB, 2009 a:4). Ancaq qlobal inflyasiya, əvvəlki ilin yüksək əsas təsirinin ortadan qalxmağa başlaması və əmtəə qiy- mətlərindəki yüksəlişin təsiriylə 2009-cu ilin Avqust ay ndan etibarən yuxarı doğru hərə- kət etməyə başlamış, inkişaf etmiş ölkələr- dəki inflyasiya il sonundan etibarən müsbət dəyərlərə çatmışdır (TCMB, 2010:28).
Bazar n öz dinamikləriylə sabit şəkildə yol ala bilməyəcəyini, bu səbəbdən dövlətin iqtisadiyyatda düzəldici rol oynamas gə- rəkdiyi fikrini önə sürən Keynesin bu təklifi və təklifin arxas nda yatan model, 1929-cu il böhranından çıxışın modeli olmuşdu. Müəyyən müddətdən sonra dövlətin arxa Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|