Xülasə I. Qlobal iqtisadi proseslər və milli iqtisadiyyat Dünya iqtisadiyyatında meyillər 5
Yüklə 2,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
8 Qlobal iqtisadi proseslər və milli iqtisadiyyat Ötən rüb ərzində Brent markalı neftin qiymətində enmələr müşahidə olunsa da ilin əvvəli ilə müqayisədə 5%, ötən rübə nəzərən 18% qiymət artımı baş vermişdir. Ötən ilin müvafiq dövrünə nəzərən isə cari ilin 9 ayında neftin qiyməti demək olar ki, eyni səviyyədə (112.4 dollar) qalmışdır. Dünya iqtisadiyyatı üçün işsizlik problemi hələ də aktual xarakter daşımaqdadır. Beynəlxalq Əmək Təşkilatının məlumatına görə işsizlik ABŞ-da 7.8%, Avrozonada 11.4% təşkil edir. Xüsusən gənclər üzrə işsizlik hələ də yüksək səviyyədə qalır. Qlobal iqtisadi perspektivləri neqativ istiqamətə yönləndirən amillərdən biri də maliyyə sabitliyi üzərində ciddi risklərin mövcudluğudur. Bank sektorunda etimadın zədələnməsinə səbəb olan LİBOR böhranı, bank aktivlərinin keyfiyyətinin hələ də pisləşməsi, aparıcı ölkələrin mərkəzi banklarının balanslarının “şişməsi”, Avronun devalvasiya ehtimalı kimi amillər maliyyə sabitliyinin kövrəkliyinin artması ilə nəticələnmişdir. Ümumilikdə, dünya iqtisadiyyatı üçün hazırda əsas 3 risk qrupu vardır: • Avrozonada resessiya • ABŞ-da fiskal problemlərin dərinləşməsi • Çin iqtisadiyyatında geriləmə Qlobal maliyyə və iqtisadi perspektivlərin pisləşməsi dünyanın aparıcı maliyyə təşkilatları tərəfindən artım proqnozlarında bəzi korrektələr etmələrinə səbəb olmuşdur. Beləliklə, artan risklər fonunda qlobal iqtisadi perspektivlər neqativ qiymətləndirilə bilər. Lakin, zəif də olsa qlobal iqtisadi artımın davam etməsi, xammal qiymətlərinin artımı neft ixrac edən ölkələrin tədiyə balansının profisiti üçün zəmin formalaşdırır. 1.2. Azərbaycanda makroiqtisadi proseslər 2012-ci ilin 9 ayında əlverişli xarici mövqe Mənbə: BVF Mənbə: Beynəlxalq Əmək Təşkilatı Mənbə: BVF Mənbə: BVF 9 Qlobal iqtisadi proseslər və milli iqtisadiyyat və daxili tələbin genişlənməsi şəraitində ölkə iqtisadiyyatında artım dinamikası davam etmişdir. İqtisadi aktivliyin dövlət tərəfindən dəstəklənməsi, struktur və institusional islahatların davam etməsi də iqtisadi inkişaf dinamikasına müsbət təsir göstərmişdir. Qlobal mühitdən gələn müəyyən risklərə baxmayaraq dövr ərzində makroiqtisadi və maliyyə sabitliyi qorunmuşdur. 1.2.1. Xarici sektor Son dövrlər qlobal iqtisadiyyatda gedən proseslər nəticəsində neftin dünya bazar qiymətinin azalma meyilli olmasına baxmayaraq, ümumən yüksək neft qiyməti hesabına 2012-ci ilin 9 ayında ölkənin xarici mövqeyində müsbət dinamika müşahidə olunmuşdur. Azərbaycan neftinin orta qiymətinin 114 dollara çatması ölkənin valyuta gəlirlərinə müsbət təsir etmişdir. Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) məlumatlarına əsasən cari ilin ötən 9 ayında xarici ticarət dövriyyəsi 24.6 mlrd. dollar təşkil etmişdir ki, bunun da 17.8 mlrd. dolları ixracın, 6.8 mlrd. dolları isə idxalın payına düşür. Xarici ticarət balansının profisiti isə 11 mlrd. dollar olmuşdur. İxracda yüksək templə artan mallara misal kimi meyvə, maye qaz, çay, tərəvəzvə s. göstərmək olar. Bəzi sahələrdə ixrac mallarının miqdarı azaldığı halda, məbləği artmış, bəzilərində isə əksinə proses qeydə alınmışdır. İdxalı artan mallara isə polietilen, uzunmüddətli istifadə əşyaları, gübrələr, avtomobillər və s. aiddir. İdxalın strukturunda maşın, mexanizm və nəqliyyat vasitələri 40% paya malikdir ki, bu da dövr ərzində 13%-ə yaxın azalmışdır. Eyni zamanda bir sıra yeyinti məhsullarında da azalmanın qeydə alınması daxili istehsalın genişlənməsinin göstəricisi ola bilər. Ümumilikdə, əksər idxal malları həm miqdar, həm də məbləğ ifadəsində artmışdır. Bəzi məhsullar isə miqdar ifadəsində azalmış, məbləğ ifadəsində isə artmışdır. DSK-nın məlumatlarına əsasən Azərbaycanın ixracını təşkil edən məhsulların qiymətləri idxalı təşkil edən məhsulların qiymətləri ilə müqayisədə daha sürətlə artır. Bu, qeyd olunan dövr ərzində daha az ixrac hesabına daha çox mal və xidmət idxal etmək imkanlarının artdığını, başqa sözlə ticarət şəraitinin yaxşılaşdığını göstərir. BVF-nin proqnozlarına əsasən cari ilin sonuna Azərbaycanda cari əməliyyatlar balansının Mənbə: DGK və AMB Mənbə: DSK Mənbə: DSK 10 profisiti ÜDM-in 21%-ni təşkil edəcəkdir. Ölkə bu göstəriciyə görə MDB-də vahid liderdir və İEOÖ arasında ən qabaqcıl yerlərdən birini tutur. Fondun hesablamaları iri həcmli profisitin orta müddətli dövrdə də davam edəcəyini göstərir. İxracdan əlavə, xaricdən pul baratlarının və kapital axınlarının dinamikası da ölkəyə valyuta daxilolmalarına artırıcı təsir göstərmişdir. Ən ilkin məlumatlara görə 9 ayda ölkəyə daxil olan pul baratlarının həcmi 1 mlrd. dolları ötmüşdür. DSK-nın məlumatına görə ölkə iqtisadiyyatına qoyulmuş xarici investisiyaların həcmi ötən dövrdə 12% artaraq 2 mlrd. dolları ötmüşdür. 2012-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında ölkənin strateji valyuta ehtiyatları ilin əvvəlinə nəzərən 11% artaraq 45 mlrd. dolları ötmüşdür ki, bu da təqribən 3 illik mal və xidmətlərin idxalına kifayət edir. AMB-nin valyuta ehtiyatları isə 10% artaraq 11.5 mlrd. dollar olmuşdur ki, bu da təqribən bir illik mal və xidmət idxalını maliyyələşdirməyə kifayətdir. Hazırda strateji valyuta ehtiyatlarının ÜDM-ə nisbəti 70%-ə yaxındır. Ümumilikdə, strateji valyuta ehtiyatlarının yüksək templə artımı ölkə iqtisadiyyatının mümkün xarici böhran təsirlərinə qarşı həssaslığını azaldan və ya güclü makroiqtisadi bufer formalaşdıran faktordur. 1.2.2. Məcmu tələb 2012-ci ilin 9 ayında məcmu tələbin bütün komponentləri, o cümlədən son istehlak xərcləri, investisiyalar və xarici tələb iqtisadi artıma müsbət təsir göstərmişdir. Dövr ərzində əhali gəlirlərinin və iqtisadiyyata qoyulan daxili investisiyaların artması ÜDM-in tələb komponentlərində canlanmaya səbəb olmuşdur. 1.2.2.1. Son istehlak xərcləri. Cari ilin 9 ayında son istehlak xərcləri iqtisadi artımın başlıca faktorlarından biri olmuşdur. Ev təsərrüfatlarının istehlakı. Hesabat dövründə əhalinin adambaşına düşən nominal pul gəlirləri ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 12% artaraq 2644.7 manata çatmış və ya ayda orta hesabla 293.9 manat təşkil etmişdir. Əhali gəlirlərinin təqribən 62.9%-i son istehlaka yönəldilərək mal və xidmətlərin alınmasına sərf edilmişdir. Əhalinin son istehlak Qlobal iqtisadi proseslər və milli iqtisadiyyat
Yüklə 2,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|