Xülasə I. Qlobal iqtisadi proseslər və milli iqtisadiyyat Dünya iqtisadiyyatında meyillər 5
Yüklə 2,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Haşiyə 3. Sosial təminatın maliyyələşdirmə mexanizmləri
11 Qlobal iqtisadi proseslər və milli iqtisadiyyat xərcləri isə ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayi- sədə nominal ifadədə 6% artaraq 15.2 mlrd. manat və ya ÜDM-in 30.4%-nə bərabər olmuşdur. Ölkə üzrə orta aylıq əmək haqqının 8.6% artaraq 387.5 manata çatması da son istehlakın ÜDM-in strukturunda yüksək payının qorunub saxlanılmasına töhfə vermişdir. Buna paralel olaraq ev təsərrüfatlarına verilən kreditlərin artması da tələbə artırıcı təsir göstərmişdir. Belə ki, 9 ayda ev təsərrüfatına verilən kreditlər (kommersiya bankları və bank olmayan kredit təşkilatları tərəfindən) 21.9% artmışdır. Tələbin artmaqda davam etməsi pərakəndə əmtəə dövriyyəsi və əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin artımında da özünü büruzə verir. Cari ilin 9 ayında pərakəndə ticarət dövriyyəsi 9%, o cümlədən qeyri-ərzaq malları üzrə pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 20.6% artmışdır. Əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərdə isə artım 7.7% təşkil etmişdir. AMB-nin apardığı real sektorun monitorinqi- nin nəticələrinə əsasən ötən dövr ərzində ticarətdə mal ehtiyatlarının həcmində azalma müşahidə olunmuş və bu göstərici üzrə indeks ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayiəsdə 21-dən 10-ə enmişdir.
dövründə hökümətin istehlak xərcləri başlıca olaraq dövlət büdcəsindən mal və xidmətlərə xərclər hesabına formalaşmışdır. Yanvar-avqust aylarında büdcə xərclərinin 22.5%-ni əhaliyə əmək haqqı, pensiya və müavinət ödəmələri təşkil etmişdir. 1.2.2.2. İnvestisiya xərcləri. 2012-ci ilin 9 ayında bütün mənbələrdən iqtisadiyyata investisiya qoyuluşu 27.4% artaraq 9.9 mlrd. manat təşkil etmişdir ki, bu da ÜDM-in 25%- nə bərabərdir. O cümlədən əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin 79.4%-ni daxili, 20.6%-ni isə xarici mənbələrdən yönəldilmiş vəsaitlər təşkil etmişdir. Mənbə: DSK Mənbə: DSK Mənbə: DSK Mənbə: DSK 12 Qlobal iqtisadi proseslər və milli iqtisadiyyat İqtisadi inkişafın inklyuzivliyinin göstəricilərindən biri də əhalinin yüksək keyfiyyətli sosial təminatıdır. Son illər ərzində keyfiyyətli sosial təminatın metod və mexanizmləri geniş müzakirə predmetinə çevrilmişdir. Sosial təminatın əsasən 5 metodu fərqləndirilir: a) Sosial sığorta – əvvəldən yığılmış vəsaitlərin istifadəsi forması b) Sosial yardımlar – yalnız ehtiyacı olan kəslərə və vergilərlə maliyyələşdirilən yardım növü c) Universal dəstək – hər kəsə eyni qaydada sosial dəstəyin göstərilməsi d) İşəgötürənin sosial dəstəyi – iş travmaları, analıq
Sosial təminatın çatdırılma mexanizmlərinin dövlət və özəl sektor arasında bölüşdürülməsi də kifayət qədər müzakirə olunan mövzulardandır. Hər iki istiqamətin xüsusiyyətləri aşağıda əks etdirilmişdir.
Üstünlüklər Çatışmazlıqlar Dövlət maliyyələşdirməsi sistemi sosial həmrəylik və aşağı gəlirli (əmək haqqı) insanların rifahının yüksəldilməsi istiqamətində universal bir mexanizmdir. Maliyyələşmənin bu formasında bərabərlilik prinsipi rəhbər tutulmaqla hədəf qrupu əsasən ehtiyacı olan şəxslər götürülür. Dövlət maliyyələşdirilməsi hər kəsə bərabər imkanlar təklif etdiyindən yüksək əmək haqqı alan şəxslər (yüksək sosial vergi ödəyiciləri) adətən aşağı məmnuniyyətə malik olurlar. Xüsusilə əhalinin qocalması prosesinin sürətləndiyi inkişaf etmiş ölkələrdə, bir vergi ödəyicisinə daha çox benefisiarın düşdüyü halda bu mexanizmə maraq aşağı olur. Eyni zamanda dövlət maliyyələşdirməsi sisteminin mütləq dominantlıq təşkil etməsinin bəzi institusional problemlərə yol açmaq potensialı vardır. Burada əsas debat hansı tərəfin – işçilərin və işə götürənlərin yoxsa, dövlətin vergi gəlirlərindən istifadə etməklə (universal mexanizmlər) sosial təminat sisteminə daha çox töhvə verməsi üzərində qurulmuşdur. Sosial təminat fondları yarı müstəqil fəaliyyət göstərə bilərlər, istisnasız ancaq ödənişlərin icrası təmin etməlidirlər. Universal mexanizmlər (dövlət) isə bütün vətəndaşlar üçün eyni, bəzən isə ehtiyac meyarına görə dərəcələr tətbiqi nəzərdə tutulur. Özəl sektor maliyyələşdirməsi investisiya fondları modelinin seçilməsi halında effektiv ola bilər. Fondlar arasında güclü rəqabətin olması səmərəliliyi yüksəldir. Eyni zamanda institusional problemlərin generatoru olmayan özəl pensiya fondları həmçinin maliyyə sektorunun inkişafına təkan verməklə, bütövlükdə iqtisadi inkişafa töhvə vermiş olurlar. Özəl sektor maliyyələşdirməsinin formalaşdırdığı əsas risk idarəetmə riskləri ilə bağlıdır. Eyni zamanda kəskin rəqabət xərcləri də artıra bilər, sosial vergi ödəyiciləri isə şəffaflığın aşağı səviyyəsində qərar vermədə yanlışlığa yol verə bilərlər. Beləliklə, əsas problemələr idarəetmə riskləri, yüksək xərclər və aşağı şəffaflıq ehtimalıdır. Burada əsas debat hansı tərəfin – dövlətin və ya özəl sektorun (özəl pensiya fondları) yığılmış fondları idarəetməsi sualı üzərindədir. Yüklə 2,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|