Xülasə I. Qlobal iqtisadi proseslər və milli iqtisadiyyat Dünya iqtisadiyyatında meyillər 5
Yüklə 2,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 1. 2012-ci ilin I yarımilində manatın ikitərəfli nominal və real məzənnə indeksləri, %-lə
- Haşiyə 7. Qiymət sabitliyi və maddi rifah
- Cədvəl 2. Pul aqreqatları, mln. manat
19 Qlobal iqtisadi proseslər və milli iqtisadiyyat 1.2.4.5. İnflyasiya gözləntiləri. Beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının proqnozlarına görə 2012-ci ildə inflyasiyanın təkrəqəmli olacağı gözlənilir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun son hesabatına əsasən, 2012-ci ildə Azərbaycanda orta illik inflyasiyanın 3% təşkil edəcəyi proqnozlaşdırılır ki, bu da MDB və İEOÖ- lə müqayisədə müvafiq olaraq 3.8% və 3.1% aşağıdır. AMB tərəfindən müntəzəm aparılan Real Sektorun Monitorinqinin nəticələrinə əsasən iqtisadiyyatda qiymət gözləntilərində əhəmiyyətli artımlar yoxdur. 2012-ci ilin üç rübü ərzində sənaye sektorunda müsbət, xidmət, tikinti və ticarət sektorunda isə qiymət gözləntiləri indeksi neqativ zonadadır. 1.2.4.6. Məşğulluq. Hesabat dövrünün sonuna ölkədə iqtisadi fəal əhalinin sayı 4639 min nəfər olmuş, onların 4394.8 min nəfərini iqtisadiyyatın və sosial bölmənin müxtəlif sahələrində məşğul olan əhali təşkil etmişdir. DSK-nın məlumatına görə yanvar-avqust ayları ərzində muzdla çalışan işçilərin sayı 1376.9 min nəfər təşkil etmişdir ki, onlardan 1339.8 min nəfəri qeyri-neft sektorunda, 37.1 min nəfəri isə neft sektorunda çalışmışdır. 2012-ci ilin 9 ayı ərzində ölkədə 93.6 min yeni, o cümlədən 72.7 min daimi iş yeri açılmışdır. AMB tərəfindən real sektorun monitorinqi çərçivəsində 300-dək müəssisə üzrə aparılan müşahidələr məşğulluğun ümumi artımını qeydə almışdır. Monitorinq aparılan müəssisələr arasında işçi sayının əhəmiyyətli artımı ticarət, tikinti və sənaye sektorunda qeydə alınmışdır və növbəti aylarda da artacağı gözlənilir. Belə ki, məşğulluq gözləntiləri üzrə indeks sənaye, ticarət və tikinti üzrə pozitiv, xidmət sektoru isə üzrə mənfi zonadadır. Mənbə: AMB Mənbə: AMB 20 2012-ci ilin 9 ayında Mərkəzi Bank pul siyasətinin bəyan olunmuş başlıca istiqamətlə- rinə uyğun olaraq öz fəaliyyətini inflyasiyanın birrəqəmli səviyyədə saxlanılmasına, manatın məzənnəsinin volatilliyinin qarşısının alınmasına, bank-maliyyə sistemində sabitliyin qorunmasına, iqtisadiyyatın pula olan tələbatının ödənilməsinə yönəltmişdir. 2.1. Valyuta bazarı və manatın məzənnəsi Cari ildə də Mərkəzi Bank özünün məzənnə siyasətini dəhliz daxilində ABŞ dolları/ manat ikitərəfli məzənnəsinin hədəflənməsi çərçivəsində həyata keçirmişdir. Ölkənin tədiyə balansında böyük profisitin mövcud olması şəraitində valyuta bazarında təklif tələbi üstələmişdir. Lakin, məzənnənin əhəmiyyətli möhkəmlənməsinin qarşısını almaq və bununla da qeyri-neft sektorunun rəqabət qabiliyyətinə neqativ təsirləri neytrallaşdırmaq üçün Mərkəzi Bank tərəfindən 9 ay ərzində 978 mln. $ həcmində valyuta sterilizasiyası həyata keçirilmişdir. Nəticədə dövr ərzində manatın ABŞ dollarına qarşı məzənnəsi mülayim templə, cəmi 0.17% möhkəmlənmişdir. Milli valyutanın məzənnəsinin sabitliyi ölkədə makroiqtisadi Pul və məzənnə siyasəti II. PUL VƏ MƏZƏNNƏ SİYASƏTİ
2011-cu ilin dekabrına nəzərən Nominal ikitərəfli məzənnə indeksi* Real ikitərəfli məzənnə indeksi ABŞ 100.1
95.7 Avrozona
102.7 98.1
Böyük Britaniya 97.0
93.0 Türkiyə
96.6 91.0
Rusiya 100.2
92.7 Ukrayna
101.5 99.2
Gürcüstan 99.9
98.5 İran
111.9 95.6
Qazaxıstan 101.4
94.9 Yaponiya
100.6 97.8
İsrail 104.7
99.9 Çin
99.7 95.6
Belarus 99.6
83.7 C. Koreya 98.0 93.7
*Manatın partnyor ölkənin valyutasına nəzərən məzənnələrin orta aylıq dəyişməsi nəzərdə tutulur. Mənbə: AMB Mənbə: AMB 21 mühitə və maliyyə sektorunun sabitliyinə müsbət təsir göstərmişdir. Manatın nominal ikitərəfli məzənnəsinin dinamikası real ikitərəfli məzənnələrin dəyişməsinə təsir göstərmişdir. Yanvar-sentyabr aylarında manat heç bir milli vayutaya nəzərən real olaraq möhkəmlənməmişdir. B. Britaniya, Türkiyə, Gürcüstan, Çin, Belarus və C. Koreya valyutalarına nəzərən həm real, həm də nominal ucuzlaşma baş vermişdir. ABŞ, Avrozona, Rusiya, Ukrayna, İran, Qazaxıstan, Yaponiya və İsrail valyutalarına nəzərən isə manat nominal olaraq bahalaşsa da real olaraq ucuzlaşmışdır. Cari ilin 9 ayında qeyri-neft sektoru üzrə nominal effektiv məzənnə (ümumi ticarət dövriyyəsi üzrə) 0.7% bahalaşmışdır. Partnyor ölkələrdəki inflyasiya ilə Azərbaycandakı inflyasiya arasındakı fərq isə real effektiv məzənnəyə 5.9 faiz bəndi azaldıcı təsir göstərmişdir. Nəticədə manatın qeyri-neft sektoru üzrə real effektiv məzənnəsi 9 ay ərzində 5.2% ucuzlaşmışdır. Beləliklə, hesabat dövründə Mərkəzi Bank manatın ikitərəfli məzənnəsinin sabitliyini təmin etmişdir. Manatın real çoxtərəfli məzənnəsi isə ucuzlaşmışdır ki, bu da qeyri-neft sektorunun rəqabət qabiliyyətinin yaxşılaşması baxımından müsbət haldır. 2.2. Pul siyasəti alətləri 2012-ci ilin 9 ayında inflyasiyaya təsir göstərən amillərin nəzarətdə saxlanılması və onların müəyyən edilmiş hədəf çərçivəsində preventiv rejimdə tənzimlənməsi pul siyasətinin əsas məqsədi olmuşdur. İqtisadi tsikl indikatorlarından pul siyasətinin sərtləşməsi və yumşaldılması lehinə olan göstəricilərin nisbəti dövr ərzində sabit qalmışdır. Son aylarda qlobal iqtisadi artım proqnozları- nın optimistliyinin azalması, neft qiymətlərinin nisbətən sabit qalması və ilin sonuna ərzaq qiymətlərinin artım gözləntiləri fonunda dövr ərzində faiz dəhlizi parametrlərində dəyişiklik edilməmiş, uçot dərəcəsi 5.25% səviyyəsində saxlanılmışdır. Pul kütləsinin artım templərinin tənzimlən- məsi, eləcə də bank sistemində ehtiyatlanma səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədilə bankların manatda və qiymətli metallarda olan daxili və xarici öhdəlikləri üzrə məcburi ehtiyat norması 2012-ci ilin əvvəlindən 2%-dən 3%-ə qaldırılmışdır. Pul və məzənnə siyasəti Mənbə: AMB Mənbə: AMB Mənbə: AMB 22 Sterilizasiya əməliyyatları çərçivəsində 2012-ci ilin 9 ayı ərzində 1405 mln. manat məbləğində not emissiya olunmuşdur. Bundan 728 mln. manatlıq not hərraca çıxarılaraq yerləşdirilmişdir. Son hərracda notlar üzrə orta gəlirlilik 2.20% təşkil etmişdir. İlin əvvəlində isə bu göstərici 2.84% səviyyəsində olmuşdur. 01.10.2012-ci il tarixinə dövriyyədə olan notların həcmi 11.8 mln. manat təşkil etmişdir. Aparılmış REPO əməliyyatlarının həcmi ötən ilin 9 ayına nəzərən 9.3% azalaraq 6420 mln. manat təşkil etmişdir. Ümumilikdə, Mərkəzi Bankın banklarla apardığı əməliyyatlar üzrə likvidlik saldosu 3
421mln. manat artmışdır. 2.3. Pul təklifi 2012-ci ilin 9 ayı ərzində pul təklifinin artımı iqtisadiyyatın tələbinə uyğun olmuş, manatla geniş pul kütləsi 12.8% artmışdır. Pul və məzənnə siyasəti Qlobal maliyyə böhranının ardınca mərkəzi banklar pul siyasətini əhəmiyyətli yumşaltmış, hətta qeyri- ənənəvi alətlərdən geniş istifadə etməyə başlamışlar. Qeyri-ənənəvi alətlərə misal kimi bəzi mərkəzi bankların (məsələn, ECB) daha uzun müddətə (3 illik) bankları yenidən maliyyələşdirməsini, aparıcı ölkələrin mərkəzi banklarının aktivlərin alışı formasında bazara böyük həcmdə inyeksiyalar etməsi, mərkəzi bankların kommersiya bankları ilə kredit əməliyyatları zamanı girov təminatı şərtlərini yumşaltması və s.-ni göstərmək olar. İnkişaf etmiş ölkələrdə yenidən maliyyələşmə dərəcəsinin sıfır səviyyəsinə (zero bound) yaxınlaşması (real olaraq isə neqativ olması) yeni müzakirə və axtarışların başlamasına səbəb olmuşdur. Hazırda iqtisadçılar bu suala cavab axtarışındadırlar, “Necə edək ki, böhran vaxtı pul siyasətinin reaksiyası üçün daha geniş imkan və “space” olsun?”. Bununla əlaqədar bir təklif (Blanchard, Dell Ariccia və Mauro, 2010) inflyasiya hədəfinin artırılmasından ibarətdir (məsələn, 2%-dən 4%-ə). Bu halda Mərkəzi Bank böhran vaxtı pulun dəyərini kəskin ucuzlaşdırmaqla iqtisadiyyata əhəmiyyətli təsir etmə gücünü əldə edə bilər. İstənilən halda resessiya zamanı yenidən maliyyələşmə dərəcəsini 4%-dən sıfır səviyyəsinədək endirən mərkəzi bank, 2%-dən sıfıra qədər endirənlə müqayisədə iqtisadi aktivlik üzərində daha böyük təsirə malik olacaqdır. Lakin, araşdırmalar göstərir ki, bu halda əhalinin real gəlirləri ən azı 0.3% bəndi azala bilər. Şühbəsiz, inflyasiyanın yüksək olması iqtisadiyyata çox fərqli kanallar vasitəsilə təsir edir. Bu mənada çoxfaktorlu real təsir qiymətləndiriləndən daha yüksəkdir. Xüsusilə, belə olan halda iqtisadi agentlərin davranışlarının hansı istiqamətdə və necə dəyişəcəyi ciddi araşdırma tələb edir. Belə ki, bu zaman iqtisadi agentin, yəni istehsalçının məhsul və xidmətlərdə daha tez-tez qiymət artımına gedəcəyi, istehlakçıların isə bunun nəticəsində əsasən yığım meyilli olacağı istisna edilmir. Bu isə iqtisadi aktivlik üzərində neqativ təsirlər formalaşdıra bilər. Ona görə də ölkə təcrübələrinin sübut etdiyi və özünü doğrultduğu qeyri-ənənəvi alətlərdən istifadə daha doğru olardı. Haşiyə 7. Qiymət sabitliyi və maddi rifah Mənbə: IMF WP 12/189, “On price stability and welfare”, iyul 2012 3
Dövr ərzində Mərkəzi Bankın banklarla apardığı aktiv və passiv əməliyyatların saldosu Mənbə: AMB Mənbə: AMB 23 Dövr ərzində pul bazasının artımı 12.4%, ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə isə 30% təşkil etmişdir. Pul bazasınının həcmi daha çox Mərkəzi Bankın ehtiyatlarından müdaxilə hesabına dəyişmişdir. 01.10.2012 tarixinə geniş pul kütləsi (M3) ötən ilin müvafiq dövrünə nəzərən 21.3% artaraq 15343 mln. manata çatmış, manatla geniş pul kütləsi (M2) isə 28.8% artaraq 12402 mln. manata yüksəlmişdir. Geniş pul kütləsinin artımı həm nağd, həm də qeyri-nağd pulun artımı hesabına baş vermişdir. Dövr ərzində qeyri-nağd pul kütləsi 4.2% artmışdır ki, bu da nağdsız ödənişlərin stimullaşdırlması istiqamətində görülmüş tədbirlərin nəticəsidir. Hesabat dövründə manatın nominal effektiv məzənnəsi nisbətən ucuzlaşsa da, pul təklifinin artımı “Monetar Şərait İndeksi” 4 nin (MŞİ) ümumən yumşaq qalmasına imkan vermişdir. . 2.4. Pul siyasətinin tədqiqat bazası 2012-ci ilin III rübündə Mərkəzi Bankda makroiqtisadi idarəetmənin və pul siyasətinin institusional bazasının inkişafı istiqamətində məqsədyönlü fəaliyyət davam etdirilmişdir. Azərbaycanda pul siyasətinin effektivliyinin artırılması və makroprudensial idarəetmənin formalaşdırılması istiqamətində beynəlxalq platformada gedən müzakirələr izlənilmiş və Pul və məzənnə siyasəti
4
MŞİ - pul kütləsinin və nominal effektiv məzənnənin xüsusi çəkiləri nəzərə alınmaqla orta dəyişimini xarakterizə edən bir göstəricidir. Cədvəl 2. Pul aqreqatları, mln. manat 01.01.10
01.01.11 01.01.12
01.10.12 M0 (Nağd pul) 4147.8
5455.8 7158.2
8315.4 M1 (Nağd pul, tələb olunanadək əmanət və depozitlər) 5239.8 6718.9
8824.8 10053.6
M2 (Nağd pul, tələb olunanadək, müddətli əmanət və depozitlər, manatla) 6169.2
8297.5 10997.2
12402.4 M3 (Nağd pul, tələb olunanadək, müddətli əmanət və depozitlər, manat və SDV) 8469.2
10527.5 13903.2
15343.3 Mənbə: AMB Mənbə: AMB 24 Pul və məzənnə siyasəti yerli xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla qabaqcıl təcrübənin tətbiqi imkanları araşdırılmışdır. Dövr ərzində Mərkəzi Bankın Pul Siyasəti və Maliyyə Sabitliyi Komitəsinin fəaliyyəti (PSMSK) davam etdirilmişdir. Komitə tərəfindən makroiqtisadi situasiya operativ izlənmiş, xarici və daxili amillərin təhlili aparılmış, qarşıdakı dövr üçün monetar siyasət çərçivəsi və makroiqtisadi proqnozlar nəzərdən keçirilmiş, zəruri pul və maliyyə sabitliyi siyasəti qərarları qəbul edilmişdir. Pul və maliyyə sabitliyi siyasətinin formalaşması istiqamətində pul siyasəti və makroprudensial tənzimləmə rejiminin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər həyata keçirilmişdir. Pul və maliyyə sabitliyi siyasətinin realizasiyasının monitorinqi aparılmış və hesabatlılıq təmin edilmişdir. 2011-2014-cü illər üçün strateji plana uyğun olaraq Mərkəzi Bankda makroiqtisadi diaqnostika və tədqiqat potensialının artırılması işləri bir neçə istiqamətdə aparılmışdır. Maliyyə sabitliyinin
qiymətləndirilməsi potensialının artırılması məqsədilə bank sekto- runda sistem risklərinin identifikasiyası prioritet məsələlərdən biri olmuşdur. Stress-testlər və maliyyə sabitliyi indikatorları vasitəsilə bank sektorunun davamlılığı və həssaslığı mütəmadi qiymətləndirilmişdir. Eyni zamanda bank sektorunda likvidlik effektinin qiymətləndirməsi metodologiyasının hazırlanması, pul siyasətinin transmissiya effektinin assimmetrikliyinin qiymətləndirilmə- si, effektiv məzənnə səbətindəki dəyişikliklərin NEM və REM-ə texniki təsirinin hesablanması, kapitalın mobilliyinin qiymətləndirilməsi üçün tədqiqat işləri yekunlaşdırılmışdır. Ekonometrik tədqiqatlar çərçivəsində inflyasiya, iqtisadi artım və makroiqtisadi tarazlıqla bağlı bir sıra tədqiqat işləri aparılmışdır. Bu tədqiqatların nəticələri pul siyasəti sahəsində taktiki və strateji qərarların qəbul edilməsində istifadə olunmuşdur. Makroiqtisadi idarəetmə sahəsində intellektual resursların inkişafını nəzərdə tutan xüsusi proqramların da həyata keçirilməsinə başlanmışdır. Əhalinin və iqtisadi subyektlərin iqtisadi və maliyyə savadının artırılması sahəsində geniş maarifləndirmə tədbirləri görülmüşdür. Statistikanın qabaqcıl standartlara uygunluğu- nu təmin etməklə bank-maliyyə sistemi üçün metodoloji dəstəyin həyata keçirilməsi çərçivəsində Bank-maliyyə statistikası üzrə təlimatların yenilənməsi, hesabat formalarının tərtibi və dizaynı, pul - maliyyə statistikasının BVF-nun standartlarına uyğunlaşdırılması istiqamətində işlər davam etdirilmişdir. AMB-də vahid elektron statistik məlumatlar platformasının və analitik hesabatlılıq sisteminin yaradılması (ESAS) çərçivəsində Statistik və prudensial hesabatların vahid statistik platformada yerləşdirilməsi prosesi davam etdirilmiş, hesabatların analitik funksionallığı hissəsinin hazırlanmasına başlanmış, ESAS sistemində məlumatlar üzrə naviqasiya sistemi qurulmuş, respondent bankların işçi heyəti üçün təlimlər keçirilmişdir.
25 26 İstifadə olunmuş qrafik və cədvəllər İstifadə olunmuş qrafik və cədvəllər Qrafiklər Qrafik 1 Dünya iqtisadiyyatında artım 5 Qrafik 2 ABŞ-da inam indeksləri 6 Qrafik 3 Əmtəə qiymətləri indeksi 7 Qrafik 4 Brent markalı neftin orta qiyməti 8 Qrafik 5 İşsizliyin dinamikası 8 Qrafik 6 Dünya iqtisadiyyatında resessiya ehtimalı 8 Qrafik 7 2012-ci ilin artım proqnozlarında son düzəlişlər 8 Qrafik 8 Yanvar-sentyabr aylarında ticarət balansı 9 Qrafik 9 Əsas ixrac mallarının miqdar və məbləğ dəyişimi 9 Qrafik 10 Əsas idxal mallarının miqdar və məbləğ dəyişimi 9 Qrafik 11 Yanvar-sentyabr aylarında pul baratları üzrə daxilolmalar 10 Qrafik 12 Strateji valyuta ehtiyatlarının kifayətliyi 10 Qrafik 13 Strateji valyuta ehtiyatlarının ÜDM-ə nisbəti 10 Qrafik 14 Əhalinin pul gəlirləri 11 Qrafik 15 Orta aylıq əmək və əhalinin son istehlakının dəyişimi 11 Qrafik 16 Qeyri-ərzaq pərakəndə əmtəə dövriyyəsi və əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin dəyişimi 11 Qrafik 17 İnvestisiya qoyuluşlarının dəyişimi 11 Qrafik 18 Yanvar-sentyabr aylarında iqtisadi artım 13 Qrafik 19 Qeyri-neft sahələri üzrə artım 13 Qrafik 20 Gözləntilər 14 Qrafik 21 Məcmu buraxılış kəsiri 14 Qrafik 22 Azərbaycan və Dünya ərzaq İQİ 14 Qrafik 23 Orta illik İQİ 15 Qrafik 24 İnflyasiya və Diffuziya indeksi 15 Qrafik 25 İstehlak qiymətləri indeksi 15 Qrafik 26 KİQİ və q/n SİQİ 15
27 İstifadə olunmuş qrafik və cədvəllər Qrafik 27 Mənzil bazarında qiymət dəyişimi 18 Qrafik 28 Qiymət gözləntiləri indeksi 19 Qrafik 29 Məşğulluq gözləntiləri indeksi 19 Qrafik 30 9 ayda AMB-nin valyuta müdaxiləsi 20 Qrafik 31 REM-in strukturu 21 Qrafik 32 Tsikl göstəriciləri 21 Qrafik 33 Faiz dəhlizinin parametrləri 21 Qrafik 34 AMB-nin notları 22 Qrafik 35 Pul kütləsinin dəyişimi 22 Qrafik 36 Pul bazasının dəyişim faktorları 23 Qrafik 37 M3 pul aqreqatının dinamikası 23 Qrafik 38 Monetar Şərait İndeksi 23
Cədvəllər Cədvəl 1 İkitərəfli nominal və real məzənnə indeksləri 20 Cədvəl 2 Pul aqreqatları 23
Аzərbаycаn Rеspubliкаsının Mərkəzi Bankı Azərbaycan, Bakı, AZ1014, R. Behbudov küç., 32 Telefon (994 12) 493 11 22 Faks (994 12) 493 55 41 www.cbar.az Yüklə 2,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|