Xülasə I. Qlobal iqtisadi proseslər və milli iqtisadiyyat Qlobal iqtisadi meyillər 5
Yüklə 253,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Haşiyə 3. Valyuta müdaxiləsi və xarici ticarət disbalansları
- Haşiyə 4. Qeyri-ənənəvi pul siyasəti – son dövrlərin təcrübəsi və perspektivlər
- Cədvəl 3. Pul aqreqatları, mln. manat
- Haşiyə 5. Fiskal konsolidasiyanın pul siyasətinə təsiri
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 20 Pul siyasəti icmalı 2013/ II rüb makroiqtisadi mühitə və maliyyə sektorunun sabitliyinə müsbət təsir göstərmişdir. Manatın nominal ikitərəfli məzənnəsinin dinamikası real ikitərəfli məzənnələrin dəyişməsinə təsir göstərmişdir. Manat ABŞ, Böyük Britaniya, Türkiyə, Rusiya, Ukrayna, Yaponiya və Cənubi Koreya milli valyutalarına nəzərən həm nominal, həm də real olaraq möhkəmlənmişdir. 2013-cü ilin I yarımili ərzində qeyri-neft sektoru üzrə nominal effektiv məzənnə (ümumi ticarət dövriyyəsi üzrə) 2.6% bahalaşmışdır. Aparılmış model
qiymətləndirmələrə 7
görə, NEM-in 1% möhkəmlənməsi istehlak qiymətlərini 0.28% azaldır. 2008-ci ilin qlobal maliyyə böhranına qədər dünyada cari əməliyyatlar hesabının (və ya ticarət) disbalansları rekord səviyyəyə çatmışdı. Eyni zamanda bir çox ölkələrin hökumətləri (Mərkəzi Banklar) tərəfindən xarici valyuta alışları da pik səviyyədə idi. Hazırda proses müəyyən qədər səngisə də, bu fenomenlər arasındakı əlaqə müzakirə mövzusu olaraq qalır. İri həcmli xarici valyuta ehtiyatları olan ölkələr üzrə məcmu cari əməliyyatlar balansı və xalis rəsmi maliyyə axınları
5 (Net Official Financial Flows) arasında sıx əlaqə vardır. İqtisadçılar düşünür ki, cari əməliyyat profisiti olan ölkələr valyuta müdaxiləsini ya xarici valyuta ehtiyatlarını artırmaq, ya da milli valyutanın məzənnəsinin möhkəmlənməsinin qarşısını almaq məqsədilə həyata keçirirlər. Son tədqiqatlar isə belə bir nəticəyə gəlir ki, cari əməliyyat hesabının profisitinin bu qədər yüksək və davamlı olması hökumətlər tərəfindən həyata keçirilmiş irihəcmli valyuta alışları ilə bağlıdır. Ölçü xətalarını (measurement error) nəzərə almasaq cari əməliyyatlar balansı (CAB) xalis rəsmi və xalis özəl maliyyə axınlarının 6 (Net Private Financial Flows) cəminə bərabərdir. CAB=NOF+NPF (1) Burada NOF - xalis rəsmi vəsait axını (alış və ya satışyönlü müdaxilə), NPF - xalis özəl vəsait axınıdır. CAB və NPF-yə tsiklik təmizlənmiş fiskal balans, iqtisadi inkişaf səviyyəsi, kapital nəzarəti və s. kimi ekzogen amillər də təsir göstərir. NOF-a isə göstərilən faktorlarla yanaşı, həm də rəsmi məcmu xarici ehtiyatların idxala və ya qısamüddətli xarici borca nisbəti əmsalı da təsir göstərir. 40 ölkə üzrə 1986-2010-cu illəri əhatə edən 25 illik müşahidə göstərmişdir ki, ölkələr üzrə CAB və NOF arasında yüksək korrelyasiya müşahidə olunsa da, NOF və NPF arasında asılılıq özünü doğrultmamışdır. Başqa sözlə: 1) CAB-ə təsir edən şoklar digər amillərdən daha yüksəkdir; 2) Mərkəzi Bankların aqressiv şəkildə xarici valyuta alışı (NOF) həyata keçirmələri adətən milli valyutanın məzənnəsini tənzimləmək məqsədi güdür; 3) NOF olmadan NPF CAB-dəki dəyişikliklərə təsir göstərə bilmir; 4) Ölkədaxili volatillik çox zaman NPF tərəfindən yaradılır; 5) NOF NPF-nin yaratdığı bu cür şokların real məzənnəyə təsirini yumşaldır; Ən ümumi nəticə ondan ibarətdir ki, məhdud kapital mobilliyinə malik ölkələrdə xarici valyutanın Mərkəzi Bank və ya hökumət tərəfindən xalis alışı cari əməliyyat və ya ticarət balansına dayanıqlı artırıcı təsir göstərir. Hesablamalar göstərir ki, özəl maliyyə axınları rəsmi maliyyə axınlarını 0-40% arası neytrallaşdıra bilir. Düstur (1)-də olduğu kimi, CƏB valyuta müdaxiləsinə sərf olunmuş hər 1 dollara görə 60-100 sent arası dəyişir.
5
NOF- hökumət və ya Mərkəzi Bank tərəfindən xarici valyutanın alınması (CƏB defisiti zamanı satılması) 6
NPF- özəl biznes qurumları tərəfindən xarici valyutanın alınması (CƏB defisiti zamanı satılması) 7
Hesablamalar VAR (Vektor Autoreqressiv) modelinin nəticəsinə əsaslanır. 21 Pul və məzənnə siyasəti İnflyasiya fərqləri isə real effektiv məzənnəyə azaldıcı təsir etmişdir. Nəticədə yarımillik ərzində qeyri-neft sektoru üzrə REM cəmi 1.5% möhkəmlənmişdir. Beləliklə, hesabat ilində Mərkəzi Bank manatın ikitərəfli məzənnəsinin sabitliyini təmin etmişdir. Manatın nominal çoxtərəfli məzənnəsi isə bahalaşmışdır ki, bu da inflyasiya hədəfinə nail olunmasında müsbət rol oynamışdır. 2.2. Pul siyasəti alətləri 2013-cü ilin I yarısında pul siyasətinin alət arsenalı iqtisadiyyatın artım dinamikası, inflyasiya gözləntiləri və pul siyasətinin məcmu tələbə və qiymətlərə otürücülük qabiliyyətinin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla tətbiq olunmuşdur. Pul siyasətinin əsas məqsədi dövr ərzində inflyasiyaya təsir göstərən amillərin nəzarətdə saxlanılması və onların müəyyən edilmiş hədəf çərçivəsində preventiv rejimdə tənzimlənməsi olmuşdur. İnflyasiyanın optimal səviyyədə olmasını nəzərə almaqla faiz dərəcələrinin daha da enməsinə şərait yaratmaq və bu yolla qeyri-neft sektorunda iqtisadi artımı dəstəkləmək üçün Mərkəzi Bank ilin əvvəlində uçot dərəcəsinin 5%-dən 4.75%-ə endirilməsi, faiz dəhlizinin digər parametrlərində isə dəyişiklik edilməməsi barədə qərar qəbul etmişdir. Mərkəzi Bankın pul siyasəti qərarları bank sektorunda faiz dərəcələrinin dəyişməsinə təsir göstərən amillərdən biri olmuşdur. Dövr ərzində faiz dərəcələrində azalma müşahidə olunmuşdur. Pul kütləsinin artım templərinin və bank sistemində likvidlik səviyyəsinin tənzimlənməsi məqsədilə açıq bazar əməliyyatlarından və məcburi ehtiyat normalarından da istifadə olunmuşdur. Bank sistemi üçün yeni hesablar planının tətbiq edilməsi ilə əlaqədar olaraq məcburi ehtiyata cəlb olunan hesabların siyahısı yenilənmiş və məcburi ehtiyatlar haqqında qaydaya müvafiq dəyişikliklər edilmişdir. Sterilizasiya əməliyyatları çərçivəsində 2013-cü ilin 6 ayı ərzində 750 mln. manat məbləğində not emissiya olunmuşdur. Bundan 180.1 mln. manatlıq not hərraclara çıxarılmış və yerləşdirilmişdir. Mənbə: AMB Mənbə: AMB Mənbə: AMB 22 Pul siyasəti icmalı 2013/ II rüb Qlobal böhrandan öncə monetar siyasət proqnozlaşdırıla bilən sistematik yolla həyata keçirilirdi və onun transmissiya mexanizmi anlaşıqlı idi. Başlıca siyasət aləti kimi faiz dərəcəsindən istifadə edilirdi. Böhran monetar siyasət modelinə ənənəvi baxışlara yenidən baxmağı zərurətə çevirdi. Son illərdə ABŞ, Böyük Britaniya, Yaponiya və Avrozonada mərkəzi banklar qeyri-ənənəvi monetar siyasəti əsasən 2 məqsədlə həyata keçirmişlər: i) birincisi, maliyyə bazarları və maliyyə vasitəçiliyi fəaliyyətinin bərpası; ii) sıfır dərəcə ilə iqtisadiyyata daha çox monetar dəstək. Bu iki məqsəd bir-birilərilə sıx əlaqədardır. Onların hər ikisi makroiqtisadi sabitliyə yönəlsə də, hər birinin öz alətləri vardır. Böhranın təsiri ilə mərkəzi bankların son instansiyalı kreditor rolunda dramatik ekspansiya baş vermişdir. Keçmişdə son instansiyalı kreditor rolu bankların depozitlər və banklararası kreditlərlə bağlı müvəqqəti çətinliklərini aradan qaldırmağı nəzərdə tuturdu. Böhran dövründə isə qeyri-bank institutları, dövlət və bəzən derivativlər bazarı üçün də mərkəzi banklar son instansiyalı kreditora çevrildilər. Maliyyə bazarlarının çökməsi riski mərkəzi bankların aqressiv likvidlik dəstəyi ilə qarşılanmışdır. Birincisi, likvidlik dəstəyi ala bilən qurumların siyahısı genişləndi. İkincisi, likvidlik alacaq hədəf qruplarına spesifik bazarlar da əlavə olundu. Üçüncüsü, likvidliyin daha uzun müddətə verilməsinə başlanıldı və bunun üçün qəbul edilə bilən girovların çeşidi genişləndirildi. Dördüncüsü, yüksək dərəcədə volatil bazarlarda qiymətlərin dəyişməsindən əmələ gələn riskləri azaltmaq üçün alətlərin tətbiqinə başlandı (məsələn, mərkəzi banklar arasında svop əməliyyatları). Böhran dövründə real sektorda iqtisadi aktivliyin kəskin azalması və aşağı inflyasiya mərkəzi bankları faiz dərəcələrini aqressiv surətdə endirməyə vadar etdi. Lakin, maliyyə vasitəçiliyinin zəifləməsi şəraitində pul siyasətindəki bu yumşalma iqtisadi artıma müxtəlif ölkələrdə müxtəlif cür təsir göstərmişdir. Məsələn, ABŞ və Avrozonanın aparıcı ölkələrində siyasət dərəcələrinin azalması kreditlər üzrə faizlərin azalmasına gətirib çıxarmaqla kredit qoyuluşlarının artımını dəstəkləmişdir. Böyük Britaniya və Avrozonanın bazar stressi altında olan ölkələrində isə siyasət dərəcəsinin azalmasına baxmayaraq kredit qoyuluşlarının ÜDM-də xüsusi çəkisi də aşağı düşmüşdür. İqtisadi vəziyyətin yaxşılaşmadığı və ya daha da pisləşdiyi təqdirdə qeyri-ənənəvi pul siyasəti tədbirləri bundan sonra da davam edə bilər. Bu tədbirlərin bəzilərinin makroprudensial siyasət alətləri ilə əvəzlənməsi də istisna deyildir. Çünki, qeyri-ənənəvi monetar siyasət bank sistemindəki struktur problemlərini həll etmək və uzunmüddətli dövr üçün potensial artımı yüksəltmək iqtidarında deyil. Qeyri-ənənəvi monetar siyasət tədbirləri yalnız böhranın pik vaxtında maliyyə bazarlarındakı seqmentasiyanın qarşısının alınması və məcmu tələbin dəstəklənməsi baxımından effektivdir. Ona görə də qeyri-ənənəvi monetar siyasətin yarada biləcəyi risklərin səmərəli idarə edilməsi daim diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır.
23 Pul və məzənnə siyasəti Son hərracda notlar üzrə orta gəlirlilik 1,2%, ilin əvvəlində isə 1.87% təşkil etmişdir. 01.07.2013- cü il tarixinə dövriyyədə olan notların həcmi 15 mln. manat, aparılmış REPO əməliyyatlarının həcmi 43.1 mln. manat təşkil etmişdir. 2.3. Pul təklifi 2013-cü ilin 6 ayı ərzində geniş pul kütləsi iqtisadiyyatın tələbatına uyğun olaraq artmış və onun strukturunda yaxşılaşma prosesi davam etmişdir. Qrafik 38-dən göründüyü kimi ötən dövr ərzində manatla geniş pul kütləsi 3.6% artmışdır. Bank sisteminin pul yaratmaq qabiliyyətini ifadə edən pul multiplikatorunun dövr ərzində artmağa meyil göstərməsi (ilin əvvəlinə nəzərən 6% artım) qeyri-nağd pulun həcminin genişlənməsi ilə əlaqədardır. Cari ilin 6 ayının sonuna pul bazası 10.2 mlrd. manat təşkil etmişdir. Pul bazasının dinamikasında kəskin volatillik müşahidə olunmamışdır. Pul bazasınının azalması daha çox mövsü- mi amillərlə əlaqədar olmuşdur. Belə ki, ötən ilin dekabr ayında büdcə xərcləri ilə əlaqədar artımın sürətlənməsi müşahidə olunmuş, cari ilin iyun ayının sonuna isə hökumət hesablarının toplam qalığı artmışdır. Qrafik 41-dən göründüyü kimi mövsümi təmizlənmiş pul bazası ilin əvvəlinə nəzərən 8%, ötən ilin müvafiq dövrünə nəzərən isə 20% artım nümayiş etdirmişdir. 01.07.2013 tarixinə geniş pul kütləsi (M3) ilin əvəlinə nəzərən 1.4%, ötən ilin müvafiq ayına nəzərən isə 17.1% artaraq 16013.1 mln. manata çatmışdır. Mənbə: AMB Mənbə: AMB Mənbə: AMB Mənbə: AMB 24 Pul siyasəti icmalı 2013/ II rüb Dollarlaşma göstəriciləri də azalmaqda davam edir. SDV-də depozitlərin cəmi əmanət və depozitlərdə xüsusi çəkisi ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 6.1 faiz bəndi azalaraq 34.8%-ə düşmüşdür. SDV-də əmanətlərin M3 pul kütləsində payı isə 3.1 faiz bəndi azalaraq son tarixə 15.9% təşkil etmişdir. Hesabat dövrü ərzində qeyri-nağd pul kütləsi 3.7%, ötən ilin müvafiq dövrünə nəzərən isə 15% artmışdır. İl ərzində manatın nominal effektiv məzənnəsinin cüzi möhkəmlənməsi, pul təklifinin sabit olması “Monetar Şərait İndeksi” 8 nin (MŞİ) ümumən yumşaq qalmasına imkan vermişdir. Mənbə: AMB Cədvəl 3. Pul aqreqatları, mln. manat 01.01.11
01.01.12 01.01.13
01.07.13 M0 (Nağd pul) 5455.8
7158.2 9256.6
9219.7 M1 (Nağd pul, tələb olunanadək əmanət və depozitlər) 6718.9 8824.8
11107.9 11356.4
M2 (Nağd pul, tələb olunanadək, müddətli əmanət və depozitlər, manatla) 8297.5
10997.2 13806.4
14299.7 M3 (Nağd pul, tələb olunanadək, müddətli əmanət və depozitlər, manat və SDV) 10527.5
13903.2 16775.3
17013.1 Mənbə: AMB Mənbə: AMB 8
MŞİ - pul kütləsinin və nominal effektiv məzənnənin xüsusi çəkiləri nəzərə alınmaqla orta dəyişimini xarakterizə edən bir göstəricidir. 25 Pul və məzənnə siyasəti Monetar siyasətlə dəstəklənən fiskal
konsolidasiyanın makroiqtisadi təsirlərinə həsr olunmuş tədqiqatın nəticəsinə görə fiskal siyasət sərtləşirsə mərkəzi bank pul siyasətini yumşaltmalıdır. Çünki xərclərin azaldılması və ya vergilərin artırılması şəklində təzahür edən fiskal sekvestr iqtisadi artımı (eyni zamanda inflyasiyanı) məhdudlaşdırır. Bu vəziyyətdən yeganə çıxış yolu (həm də sosial gərginliyin aradan qaldırılması məqsədilə) isə iqtisadiyyata əlavə monetar stimulların ötürülməsidir. Tədqiqat çərçivəsində 1978-2009-cu illər üzrə 17 İEÖ arasında 178 fiskal konsolidasiya epizodu müşahidə edilərək qruplaşdırılmış, nəticələrə uyğun olaraq «uğurlu» və «uğursuz» konsolidasiya halları təsnifləşdirilmişdir. Fiskal konsolidasiyanın uğurluluğu onun əsas fiskal dəyişənlərə təsiri (dövlət borcu və büdcə kəsirinin ÜDM-də payının azalması) və bu müsbət dəyişikliklərin dayanıqlıq müddətinin uzunluğu ilə xarakterizə olunur. Tədqiqatın şərtlərini ödəməklə 45 uğursuz və 37 uğurlu fiskal konsolidasiya seçilmiş və müqayisələr aparılmışdır. Bu zaman fiskal konsolidasiya başlamazdan əvvəl başlanan və konsolidasiya müddətində davam edən monetar yumşalma ilə əlaqə təhlil edilmişdir. Qrafikdən göründüyü kimi uğurlu fiskal konsolidasiya həyata keçirilməyə başladığı dövrdən yumşaq pul siyasəti ilə dəstəklənməyə başlayır. Konsolidasiya uğurlu olmazsa, pul siyasətində nəzərəçarpacaq dəyişiklik baş vermir. Nəticədə, həyata keçirilən (uğurlu) fiskal konsolidasiya nə qədər ambissiyalı olarsa, pul siyasətinin yumşalma diapazonu daha da böyük olar. Yürüdülən iqtisadi siyasətə etimad o zaman artır ki, siyasətçilər qarşıya qoyduqları hədəflərə doğru istiqamətlənsin və qoyulan müddətdə məqsədə çata bilsinlər. Mənbə: Peterson Institute for International Economics, April 2012; King, S (2013) “Era of independent central banks is over”, Financial Times, January 10. Haşiyə 5. Fiskal konsolidasiyanın pul siyasətinə təsiri * X=0 vəziyyəti o deməkdir ki, miqyasından asılı olmayaraq bütün FK-lar təhlilə daxil edilib. X=0.1 vəziyyəti o deməkdir ki, yalnız ÜDM-in 0.1%-dən aşağı olmayan FK-lar təhlilə daxil edilmişdir və bu məntiqlə sağa doğru uzanır. 26 İstifadə olunmuş qrafik və cədvəllər Pul siyasəti icmalı 2013/ II rüb Qrafiklər Qrafik 1 Dünya iqtisadiyyatında artım və inflyasiya 5 Qrafik 2 Qlobal idxal-ixrac 5 Qrafik 3 Regionlar üzrə gənclər arasında işsizlik 6 Qrafik 4 Əmtəə-ərzaq qiymətləri indeksi 6 Qrafik 5 Brent markalı neftin qiyməti 6 Qrafik 6 Qlobal maliyyə indekslərinin dinamikası 8 Qrafik 7 Mərkəzi Bankların aktivlərinin ÜDM-ə nisbəti 8 Qrafik 8 Qabaqcıl ölkələrdə dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti və dəyişimi 8 Qrafik 9 BVF-nin 2013-cü il üçün qlobal artım proqnozlarında təshihlər 8 Qrafik 10 Azərbaycanda ticarət balansı 9 Qrafik 11 Əsas ixrac mallarının miqdar və məbləğ dəyişimi 9 Qrafik 12 Əsas idxal mallarının miqdar və məbləğ dəyişimi 10 Qrafik 13 Yanvar-iyun aylarında pul baratları üzrə daxilolmalar 10 Qrafik 14 Strateji valyuta ehtiyatlarının kifayətliliyi 10 Qrafik 15 Strateji valyuta ehtiyatlarının ÜDM-ə nisbəti 12 Qrafik 16 Əhalinin pul gəlirləri 12 Qrafik 17 Əhali gəlirlərinin və xərclərinin dinamikası 12 Qrafik 18 İnvestisiya qoyuluşlarının dəyişimi 13 Qrafik 19 İnvestisiyanın maliyyələşmə mənbələri 13 Qrafik 20 İqtisadi artım 14 Qrafik 21 İqtisadiyyatın sahələri üzrə artım 14 Qrafik 22 Biznes İnam İndeksi 14 Qrafik 23 Gözləntilər 15 Qrafik 24 Məcmu buraxılış kəsiri 15 Qrafik 25 Orta illik İQİ 15 Qrafik 26 Azərbaycan və Dünya ərzaq İQİ 16 27 İstifadə olunmuş qrafik və cədvəllər Qrafik 27 Diffuziya indeksi 16 Qrafik 28 İstehlak qiymətləri indeksi 16 Qrafik 29 Qeyri-neft sənaye istehsalçı qiymətləri indeksi 17 Qrafik 30 Qiymət indekslərinin dəyişməsi 17 Qrafik 31 Mənzil bazarında qiymət dəyişimi 17 Qrafik 32 Qiymət gözləntiləri indeksi 18 Qrafik 33 AMB-nin inflyasiya proqnozu 18 Qrafik 34 Məşğulluq gözləntiləri indeksi 18 Qrafik 35 AMB-nin valyuta müdaxiləsi 19 Qrafik 36 REM-in strukturu 21 Qrafik 37 Faiz dəhlizinin parametrləri 21 Qrafik 38 AMB-nin notları 21 Qrafik 39 Pul kütləsinin dəyişimi 23 Qrafik 40 Pul bazasının dinamikası 23 Qrafik 41 Pul bazasının dəyişim faktorları 23 Qrafik 42 Mövsümi faktorların pul bazasına təsiri 23 Qrafik 43 M3 pul aqreqatının dinamikası 24 Qrafik 44 Monetar Şərait İndeksi 24 Cədvəllər Cədvəl 1 İdxal-ixrac mallarının qiymət indeksləri 10 Cədvəl 2 İkitərəfli nominal və real məzənnə indeksləri 19 Cədvəl 3 Pul aqreqatları 24
Аzərbаycаn Rеspubliкаsının Mərkəzi Bankı Azərbaycan, Bakı, AZ1014, R. Behbudov küç., 32 Telefon (994 12) 493 11 22 Faks (994 12) 493 55 41 www.cbar.az Yüklə 253,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|