Xülasə İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə monetar və fiskal qurumların davranışları
Yüklə 183,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 31
İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə monetar və fiskal qurumların davranışları və makroiqtisadi siyasət çərçivəsində koordinasiya meyilləri bir-birindən fərqlənir. Bu səbəbdən tədqiqat işində iqtisadi artım və inflyasiyanın hədəflənməsi baxımından oyun nəzəriyyəsi çərçivəsində fiskal və monetar qurumların davranışları tədqiq edilmişdir. Beş müxtəlif oyun nəzriyyəsinə əsaslanan təhlillər göstərir ki, hər iki qurumun koordinasiya şəraitində əldə etdiyi faydalar koordinasiya olmadan əldə olunan faydalardan böyükdur.
Behaviors of fiscal and monetary bodies in developing countries highly differ from those of developed economies. Therefore, the current paper investigates behaviors of fiscal and monetary bodies targeting inflation and economic growth using the game theoretic approach. Results from five different games demonstrate that the benefits for both bodies from cooperative games are higher than those of non-cooperative games.
Key words: game theory, fiscal deficit, inflation targeting, Nash equilibrium
Müəllifin e-mail ünvanları: khagani_abdullayev@cbar.az
32
Mündəricat
2 .1.1. “Məhbus dilemması” oyunu …………………………………………………….. 36
.1.2. “Cinslərin mübarizəsi” oyunu …………………………………………………. 38
.1.3. “Maral ovu” oyunu ………………………………………………………….. 39
.1.4. “Cücə” oyunu ………………………………………………………………… ........40
2 .1.5. “Tam koordinasiya” oyunu ……………………………………………………. 41
Ə dəbiyyat ......................................................................................................................................... 44 33
Fiskal və monetar siyasət makroiqtisadi tənzimlənmədə başlıca siyasət elementləridir. Fiskal siyasət vergitutma və dövlətin gəlir-xərc siyasətini əhatə edir, monetar siyasət isə pul kütləsi, faiz dərəcəsi və məzənnə kimi makroiqtisadi indikatorlar üzərində qurulan siyasət çərçivəsidir. Nəzəriyyə və təcrübəyə görə fiskal siyasət iqtisadi artım və məşğulluğu təmin etdiyi halda, monetar siyasət pulun yaradılması, optimal faiz dərəcəsi və məzənnə siyasəti kimi alətlər əsasında inflyasiyanın stabilləşməsinə xidmət edir (Levis və Lays, 2002).
Eyni zamanda monetar qurum fərqli olaraq öz ali hədəfinə - qiymətlərin sabitliyinin təmin edilməsinə nail olmaq üçün adekvat səviyyədə müstəqilliyə malik olmalıdır (Nord Haus, 1994). Təcrübəyə əsasən ölkənin makroiqtisadi spesifikliyi monetar qurumun müstəqillik səviyyəsini müəyyən edir. Məsələn, bu müstəqillik Almaniyada tamdırsa, Yaponiyada natamam hesab olunur. Lakin, təcrübə göstərir ki, yüksək əməliyyat müstəqilliyi mərkəzi banklara inflyasiya üzrə hədəfinə daha effektiv nail olmağa imkan verir.
Bir çox ölkələrdə monetar qurumlar digər qurumlarla sıx koordinasiya rejimində fəaliyyət göstərirlər. Koordinasiyanın mövcud olmadığı şəraitdə isə iqtisadiyyat yüksək kəsir və inflyasiya təzyiqləri ilə üzləşir. Fiskal kəsirin maliyyələşməsi nəticəsində yaranan inflyasiyaya dair akademik dairələr və siyasət qurucuları arasında geniş debatlar mövcuddur. İnflyasiyanın nəzarətə alınması istiqamətində monetar qurumların irəli sürdüyü əsas tövsiyyələrdən biri yüksək və dəyişkən inflyasiyanın qarşısının alınmasıdır (Kukierman 1992 və Valş 1993). Bu səbəbdən qiymət sabitliyi kimi ali hədəfi olan bir çox mərkəzi banklar inflyasiyanın hədəflənməsi rejimində fəaliyyət göstərirlər.
Ümumən, optimal fiskal və monetar siyasətin seçimi çətin məsələdir. Belə ki, bu siyasətlər nəticə etibarilə makroiqtisadi fundamentalların (inflyasiya, iqtisadi artım, işsizlik, investisiya və s.) özlərinin tarazlıq səviyyəsinə gətirib çıxarmasına xidmət etməlidir. Burada mühüm cəhət ondan ibarətdir ki, hər iki siyasət iqtisadi agentlərə müxtəlif siqnallar verməklə onların davranış və gözləntilərini formalaşdırır. Nəticədə iqtisadi agentlər inkişaf üçün adekvat olan müsbət qərarlar qəbul etmiş olurlar.
Nəzəriyyə və təcrübəyə əsasən makroiqtisadi idarəetmə zəncirində fiskal qurumlar əksər hallarda monetar qurumlardan əvvəl siyasət qərarları qəbul edir. Bu səbəbdən akademik dairlər monetar və fiskal qurumların makroiqtisadi idarəetmə zəncirində koordinasiya və birgə əməkdaşlığının müsbət və mənfi cəhətlərini araşdırmışlar. Nord Haus (1994) ABŞ iqtisadiyyatı üçün sübut etmişdir ki, fiskal və monetar siyasət arasında koordinasiya olmadığı şəraitdə, büdcə kəsiri və real faiz dərəcəsi hər iki qurumun hədəfindən kəskin yayınır.
Bütün bunlar hər iki qurumun davranışlarını və “oyun nəzəriyyəsi çərçivəsində” onların iqtisadiyyata təsirinin modelləşdirilməsinə ehtiyac yaradır. Qeyd etmək lazımdır ki, inkişaf edən ölkələrdə monetar və fiskal davranışların oyun nəzəriyyəsi çərçivəsində tədqiqi məhduddur. Bu ehtiyacı nəzərə alaraq cari tədqiqatda “eyni zamanda aparılan oyun modeli” ilə yanaşı “ardıcıl formada nəzəri oyun modeli” təqdim edilmişdir. Tədqiqat işi giriş, ədəbiyyatların icmalı, oyun nəzəriyyəsi modeli çərçivəsi və nəticədən ibarətdir.
34
çərçivəsində faiz dərəcələri vasitəsi ilə inflyasiyanı aşağı salmaq mümkündür. Büdcə kəsirinə yönələn fiskal siyasət həyata keçirildikdə, lakin monetar siyasət ilə koordinasiya edilmədikdə Mərkəzi Bank özünün inflyasiya hədəfindən yayına bilər. Lambertini və Rovelli (2003) makroiqtisadi stabilləşmə siyasəti çərçivəsində monetar və fiskal davranışların Staklberq oyunu vasitəsilə modelləşdirmişlər. Əldə edilmiş nəticələrə görə fiskal qurum makroiqtisadi siyasət oyununda daim lider mövqeyə malikdir. Bu səbəbdən monetar qurum da fiskal qurumun mövqeyi ilə razılaşmalı və onu izləyərək stabilizasiya hədəfinə nail olmalıdır. Dikst və Lambirtini isə (2001) qeyd edirlər, fiskal və monetar siyasət bir-birindən iki əsas səbəbə görə fərqlənir:
1. Mövcud makroiqtisadi durum həyata keçirilən bu və ya digər iqtisadi siyasətin təsirlərinin mənfi və ya müsbət olacağını müəyyən edir; 2. Fiskal və monetar qurumlar arasında kordinasıyanın səviyyəsi hər iki qurum tərəfindən aparılan siyasətin iqtisadiyyata təsirini müəyyən edir. Ölkədə iqtisadi, o cümlədən makromühit əlverişli olmadıqda bu və ya digər siyasətin təsir effekti arzu edilən səviyyəyə çata bilməz. Əlavə olaraq iqtisadi agentlər verilən siqnalları yanlış və ya fərqli qəbul edərlərsə, nəticədə onların sərmayə və istehlak davranışları iqtisadiyyatda əhəmiyyətli fluktuasiyalara səbəb ola bilər.
Zorilli (2005) Braziliya və Argentinanın makroiqtisadi stabilləşmə təcrübəsində fiskal dominantlığı araşdırmışlar. Əldə edilmiş nəticələrə görə fiskal siyasət monetar fundamentallara təsir göstərir, xüsusilə məzənnədə dəyişkənliyə səbəb olur. Əlavə olaraq onların tədqiqatı göstərir ki, inflyasiya fiskal fenomen olduğu üçün monetar siyasətə bilavasitə təsir göstərir. Bu səbəbdən monetar və fiskal qurumlar arasında sıx koordinasiya arzuolunandır.
Bu arqument Fridmanın məşhur “inflyasiya həmişə və hər yerdə monetar fenomendir” şüarını təkzib edir. Hətta bəzi tədqiqatçılar (Çarls, 1999 və s.) qiymət səviyyəsinin fiskal nəzəri əsasını formalaşdırmışlar. Onların fikrincə, fiskal nəzəriyyə iki hissədən ibarətdir: ı) zəif fiskal nəzəriyyə və ıı) güclü fiskal nəzəriyyə. Zəif fiskal nəzəriyyədə inflyasiya həqiqətən monetar fenomen hesab edilir. Lakin, pul kütləsinin artımı fiskal siyasət səbəbindən baş verir. Bundan fərqli olaraq, güclü fiskal nəzəriyydə pul kütləsinin hətta dəyişmədiyi halda, fiskal siyasətin müstəqil surətdə qiymət səviyyəsinə və inflyasiyaya təsir etməsi göstərilir. Hər iki yanaşmaya görə monetar qurum təkcə özü inflyasiya hədəfinə nail ola bilməz. Çünki o, pul kütləsinə nəzarət etmir (zəif yanaşmada olduğu kimi) və ya inflyasiya onun tərəfdən formalaşmır (güclü yanaşmada olduğu kimi) (Çarls, 1999).
Lakin, əksər inkişaf edən və tədiyə balnasının profisitinə malik iqtisadiyyatlarda fiskal və monetar qurumlar arasında daim əməkdaşlıq problemi yaranır. Dövlət büdcəsinin formalaşması monetar siyasətə əhəmiyyətli təzyiq yarada və ciddi monetizasiya tələb edə bilər. Yüksək monetizasiya iqtisadi artıma və məşğulluğa şərait yaratmaqla yanaşı yüksək inflyasiyaya da yol aça bilər. Bu isə öz növbəsində ev təsərrüfatları və sahibkarlar üçün gəlirlərin real ifadədə dəyərsizləşməsinə və qeyri-müəyyən investisiya mühitinə gətirib çıxara bilər. Nəticədə fiskal davranışı izləyən monetar davranışın yaratdığı inflyasiyanı monetar qurumun özü tərəfindən aradan qaldırılması zərurəti yaranır. Bu səbəbdən Lambertini və Rovelli (2003) makroiqtisadi stabilizasiya prosesində hər iki qurum arasında koordinasiyanı olduqca vacib hesab edirlər. 35
Bu mövqeni 1981-ci ildə Sarjent və Varlas monetarist arifmetika arqumenti ilə sübut etmişlər. Onların fikrincə, hökumət orta müddətli dövrdə büdcə siyasətini balanslaşmış formada həyata keçirmədikdə, monetar siyasət aşağı inflyasiya səviyyəsini ən yaxşı halda qısa müddət ərzində qoruya bilər. Eyni zamanda onların hesablamaları göstərir ki, koordinasiya mövcud olmadıqda, balanslaşmamış büdcə siyasətinə qarşı yönələn antiinflyasion monetar siyasət uzunmüddətli dövrdə yüksək inflyasiyanın qarşısını ala bilməz.
Karl Uolş (2011) qiymət səviyyəsinin fiskal nəzəriyyəsini təhlil edərkən dövlət borcunun real dəyəri ilə gələcək fiskal profisitlərə dair ictimaiyyətin gözləntiləri arasında əlaqəyə baxmışdır. Tədqiqat iki tarazlıq şərtinə nail olmağa imkan vermişdir. Belə ki, pula olan real tələb real təklifə, dövlətin real öhdəlikləri isə gələcək birbaşa kəsirin xalis dəyərinə bərabər olmalıdır. Uolş qeyd edir ki, dövlət borcuna tələbin dəyişməsi öz növbəsində məcmu tələbi də dəyişdirir. Maraqlıdır ki, həmin tədqiqat çərçivəsində monetar və fiskal siyasət arasında heç də həmişə daimi koordinasiyanın olmaması sübut edilmişdir. Eyni zamanda tədqiqatın nəticələrinə əsaslanaraq Uolş normal makroiqtisadi dövrlərdə qurumlar arasında koordinasiyanın məhdud şəkildə həyata keçirilməsini tövsiyyə edir. Belə ki, monetar siyasətdən fiskal siyasətin yaratdığı makroiqtisadi effektlərin qarşısını alan bir alət kimi istifadə etməklə məcmu buraxılış kəsiri və inflyasiyanın sabitliyini təmin etmək olar.
Bir çox ölkələr əhəmiyyətli dərəcədə fiskal təzyiq dövrü yaşamaqdadırlar. Bu təzyiqin fiskal nəzəriyyəyə əsaslanaraq perspektivdə daha da genişlənməsi və monetar təzyiqə çevrilməsi ehtimalının artıb-artmaması düşündürücü məqamlardandır. Çünki, dövlətin iki mümkün gəlir mənbəyi mövcuddur: vergilər (bütün növ rüsumlar) və senyoraj. Məlum olduğu kimi, senyoraj pulun emissiyasından əldə edilən gəlirdir. Gəlirlərin bu cür formalaşması fiskal quruma daima birinci siyasət qərarı verməyə və monetar qurumu ardınca aparmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, zəif formalı fiskal nəzəriyyənin əsas nəticələrindən biri aparılan sərt monetar siyasət və ya məhdud pul təklifinin gələcəkdə inflyasiyanın artmasına səbəb ola bilməsidir. Burada intuisiya ona əsaslanır ki, bu günki məhdud pul kütləsi bilavasitə qiymətləri azaldır, lakin, gələcəkdə yüksək inflyasiya nominal faiz dərəcələrini artırır və real pula tələbi azaldır.
Makrofiskal çərçivədə siyasət münasibətləri və davranışları orta və uzunmüddətli ssenarilər əsasında tədqiq olunmuşdur. Bu tədqiqatın əvvəlki tədqiqatlardan fərqi ondan ibarətdir ki, burada beş model çərçivəsində monetar və fiskal qurumların informasiya assimmetriya və simmetriyası şəraitində davranışları tədqiq edilmiş və nəticələr müqayisə olunmuşdur. Monetar qurum sosial- iqtisadi öhdəliyi çərçivəsində nizamlayıcı funksiyanı həyata keçirərək fiskal qurumun iqtisadiyyata təsirlərini neytrallaşdıra bilər. Nizamlayıcı funksiya oyun nəzəriyyəsində inflyasiya hədəflənməsi kimi başa düşülür (Franta, 2011).
və fiskal qurumların davranışları orta müddətli dövrdə iki seçimə söykənir: 36
(c f ,c m )
(a f ,d m )
(d f ,a m )
(b f ,b m )*
1. Optimal sosial-iqtisadi siyasət - D (nizam); 2. Qismən sosial-iqtisadi mənafeyi dəstəkləyən siyasət - QN (nizamsız)
Qeyd edək ki, iqtisadiyyatın fəaliyyəti müxtəlif formalarda dərk edildiyi üçün monetar və fiskal qurum fərqli siyasət istəklərinə və zövqlərinə malik olurlar. Buradan çıxış edərək monetar siyasət üçün D davranışı - orta biznes tsikli üzrə aşağı inflyasiyanı hədəfləməni, QN davranışı isə ortamüddətli dövrdə inflyasiya hədəfinin yüksək səviyyədə olmasını göstərir. Eyni zamanda fiskal siyasət üçün N – orta müddətli dövrdə balanslı büdcəni, QN isə dayanıqsız büdcə kəsirini ifadə edir. Bu model nəzəri-konseptual baxımdan Nort Haus (1994) və Loevi (1988) tərəfindən təklif edilən modellərdən də əhəmiyyətli fərqlənir. Belə ki, oyun növü üzrə modeldə mümkün koordinasiya və qeyri-koordinasiya münasibətləri araşdırılmışdır. Monetar və fiskal qurumların yuxarıda qeyd edilmiş hədəfləri qiymət sabitliyi, müsbət məcmu buraxılış kəsiri və dayanıqlı məşğulluğa xidmət edir. Hər beş modeldə əsas monetar (məzənnə və faiz dərcəsi) və fiskal alətlərdən (büdcə xərcləri) istifadə edilmişdir. Aşağıdakı beş model informasiya simmetriyası və assimmetriyası şəklində təqdim olunur.
Modelin birinci formasında hər iki qurum informasiya assimmetriyası şəraitində iqtisadi siyasət qərarları qəbul edirlər. Belə ki, fiskal qurumun siyasət barədə qərar verdiyi an monetar qurum xəbər tutmur və ya əksinə. Hər iki qurum digər tərəfin qərarı verildikdən sonradan bu barədə xəbərdar olurlar.
Oyunun orijinal nəzəri əsasını fiskal və monetar davranışlar çərçivəsində tətbiq etdikdə görərik ki, informasiya assimmetriyası şəraitində monetar və fiskal qurumlar daima yüksək fayda əldə etmək, yəni öz ali hədəflərinə nail olmaq məqsədini güdürlər (sxem 1).
Nizamlı davranış Fiskal qurum
davranış
* Bu oyun qeyri-kooperativ olmaqla iki və bir çox oyunçu arasında həyata keçirilir. Hər oyunçu fərz edir ki, digər oyunçunun tarazlı strategiyasını bilir. Oyunda hər oyunçu öz strategiyasını dəyişdirir, lakin bundan heç nə əldə etmir. 37
Qeyd etmək lazımdır ki, cədvəldə birinci fiskal (c m ), ikinci isə monetar qurumun (c f )
hesablanması zamanı aşağıdakı şərtlər nəzərə alınmışdır:
1. a m =a f ; 2. b
m =b f ; 3. c
m =c f ; 4. d
m =d f 5. a m >b m >c m >d m
olduğu halda a f >b f >c f >d f
şərti ödənilir.
Oyunun şərtlərini nəzərə alsaq “NƏŞ” tarazlı həlli* əldə etmiş olarıq: 1.
Oyundan göründüyü kimi, NƏŞ tarazlı səviyyə (nizamsız, nizamsız) və ya (b f ,b m ) olur. Belə ki, fiskal siyasət nizamsız hərəkət edərsə, monetar siyasət də nizamsız davranış nümayiş etdirəcəkdir.
kil 1a. “Eyni zamanda aparılan” “məhbus dilemması” oyunu
nizamsız
MONETAR ORQAN
nizamlı
ntizamsız
nizamlı MONETAR ORQAN
nizamsız
(c f ,c m ) (a f ,d m ) (d f ,a m ) (b f ,b m )*
Bu oyun hər iki qurumun bir-birindən xəbərsiz siyasət qəbul etdikdə, onların ya hər ikisinin nizamlı və ya hər ikisinin nizamsız davranacaqlarını göstərir. Bu o deməkdir ki, xarici şoklara məruz qalan iqtisadiyyatlarda “qaydalar əsaslı” tənzimləmə siyasəti daima uğurlu hesab oluna bilməz.
Qrafik 1a-dan göründüyü kimi, kəsik xətlər ilə verilmiş informasiya assimmetriyası qurumlar arasında davranışları koordinasiya etməyə imkan vermir. Bu, nəticədə inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün daha uğurlu olan “qaydasız nizamlama” çərçivəsinin seçim imkanlarını məhdudlaşdırır. Dilemmanın yaranma səbəbi odur ki, qurumlar nizamsızlıq göstərməklə daha cox fayda əldə etsələr də, risk etmirlər və informasiya assimmetriyası şəraitində az faydalı olan nizamlı davranışa üstünlük verirlər.
Oyunu ardıcıl formada, yəni mövcud informasiya assimmetriyası aradan qaldırılmaqla həyata keçirdikdə, yenə də iki “NƏŞ tarazlığı”nın formalaşmasını görərik (şəkil 1b). 38
kil 1b. Ardıcıl aparılan “məhbus dilemması” oyunu
nizamlı nizamsız
MONETAR ORQAN
nizamlı nizamsız
nizamsız nizamsız
(c
,c m )* (a f ,d m ) (d f ,a m ) (b f ,b m )*
Əslində, informasiya simmetriyası olduğu bir şəraitdə fiskal və monetar qurum bir “NƏŞ tarazlığı” səviyyəsinə çatmalıdırlar: (nizamsız, nizamsız) və ya (b f ,b
). Lakin, fiskal qurum oyunun xüsusiyyətini nəzərə alaraq, riski əldən vermir və monetar qurum nizamlı davrandığı üçün fiskal qurum da nizamlı davranmağa məcbur olur.
stabilləşməsi və inkişafı istiqamətində birgə davranış nümayiş etdirməyə meyllidirlər. Belə ki, həyata keçirilən siyasətlərdə fiskal qurumla yanaşı monetar orqan da iştirak etmək istəyir. Bu istək onlardan eyni istiqamətdə hərəkət etməyi tələb edir. Yəni, fiskal orqan balanslı büdcə siyasəti həyata keçirərsə, bu zaman oyunun şərtinə görə monetar qurum həmin siyasəti dəstəkləyərək nizamlı, yəni “qayda əsaslı” davranış nümayiş etdirəcəkdir. Bunun əsas səbəbi fiskal orqanın nizamlı davranışı zamanı monetar qurumun əldə edəcəyi nizamlı davranışın nizamsız davranış faydasından böyük olmasıdır (b m
m ) (şəkil 2a). Hər iki qurum birgə davranış üçün maraqlı olduqlarına görə aşağıdakı iki “NƏŞ tarazlığı” əldə edilmişdir:
1. Fiskal və monetar siyasətin nizamlı davranışı (nizamlı, nizamlı) və ya (a f ,b m );
2. Fiskal və monetar siyasətin nizamsız davranışı (nizamsız, nizamsız) və ya (bf,am). 39
kil 2a. “Eyni zamanda aparılan” “cinslərin mübarizəsi” oyunu
nizamlı MONETAR ORQAN
nizamsız
MONETAR ORQAN
nizamlı
nizamsız nizamlı nizamsız
(a
,b m )* (c ,c
) (d ,d
) (b f ,a m )*
f m f m
Bu oyunu ardıcıl surətdə aparsaq, maraqlı koordinasiya məsələsi ortaya çıxır. Belə ki, oyunun nəzəri əsası hər iki qurumu orta müddətli hədəf istiqamətində koordinasiyaya çağırır. Fiskal qurum isə ardıcıl oyunda birinci manevr etmək üstünlüyündən istifadə edərək oyunun nəticəsini və ya koordinasiya çərçivəsini diktə etmiş olur. Belə ki, fiskal qurum öncədən bilir ki, o, nizamlı davrandıqda (balanslı büdcə siyasəti) monetar orqan da nizamlı davranış nümayiş etdirəcək. Bu səbəbdən birinci oyunçu kimi fiskal qurum nizamlı davranış seçimi edir. Nəticədə “cinslərin mübarizəsi” oyunu çərçivəsində eyni zamanda aparılan yuxarıdakı oyundan fərqli olaraq bu oyunda bir “NƏŞ tarazlı” səviyyə (a f ,b m )* mövcuddur (şəkil 2b).
nizamlı nizamsız
MONETAR ORQAN
nizamlı
nizamsız nizamlı
nizamsız
f ,b m )* (c f ,c m ) (d f ,d m ) (b f ,a m )
3.1.3. “Maral ovu” oyunu
Bu oyunun nəzəri çərçivəsinə görə fiskal və monetar qurumun nizamlı davranışı ən yüksək fayda əldə etməyə imkan verir. Eyni zamanda monetar və fiskal qurum nizamsız davranış nümayiş 40
etdirdikdə nisbətən aşağı, lakin bərabər fayda əldə etmiş olarlar. Maraqlıdır ki, həm nizamlı və həm də nizamsız davranışlar nəticəsində faydalar hər iki qurum üçün eynidir.
Qarşıya qoyulmuş hədəfə nail olmaq üçün monetar və fiskal orqanlar ehtiyatlı (nizamlı) davrandıqları zamanı daha yüksək fayda əldə etmiş olurlar. Lakin, informasiya assimmetriyası öncədən onlara ehtiyatlı siyasət üçün birgə qərar qəbul etməyə imkan vermir. Bəzi nəzəriyyəçilərə görə nizamlı davranışlar kombinasiyası sabit “NƏŞ tarazlı” səviyyəsi kimi qəbul edilə bilməz. Onların fikrincə, monetar orqan fiskal qurumun nizamlı davranışına əmin deyil.
nizamlı nizamsız
nizamlı
nizamsız nizamlı nizamsız
f ,a m )* (d f ,b m ) (b f ,d m )
f ,c m )*
Bu səbəbdən monetar qurum aspektindən nizamsız davranışlar kombinasiyası daha optimaldır. Bu oyun ardıcıl surətdə həyata keçirildikdə və fiskal qurum daima nizamlı davrandıqda, bu halda oyunun “NƏŞ tarazlı” səviyyəsi nizamlı davranışların kombinasiyası olacaq (a f , a m ) (şəkil 3a).
kil 3b. “Ardıcıl aparılan” “maral ovu” oyunu
nizamlı nizamsız
MONETAR ORQAN
nizamlı nizamsız nizamlı nizamsız
(d f ,b m ) (b f ,d m ) (c f ,c m ) 41
Bu oyunun nəzəri əsasları monetar və fiskal quruma aqressiv davranış nümayiş etdirməyə imkan verir və tədiyə balansı profisitli olan ölkələrin makroiqtisadi siyasətlərini xarakterizə etmək üçün ideal nəzəri alət hesab olunur. Belə ki, fiskal dominantlıq şəraitində monetar siyasət məhdud çərçivədə iqtisadiyyata təsir edə bilir. Bu dominantlıqdan faydalanan fiskal orqan isə öz növbəsində defisitli davranışa meylli olur. Yüksək fiskal defisitə meyilli siyasət qısamüddətli dövrdə yüksək iqtisadi artım ilə yanaşı yüksək inflyasiyanın formalaşmasına səbəb olur. Bu mənada “cücə oyunu”nun prinsiplərinə görə monetar davranışlar fiskal qurumun davranışlarına uyğunlaşır. Nəticədə iqtisadiyyat üçün həm “eyni zamanda” və həm də “ardıcıl aparılan” oyunda yeganə “NƏŞ tarazlıq” səviyyəsidir (nizamlı, nizamsız) və ya (a f , c m ).
Şə kil 4a. “Eyni zamanda aparılan” “cücə oyunu”
nizamlı nizamsız
MONETAR ORQAN
nizamlı
nizamsız nizamlı
nizamsız
(d f ,d m ) (a f ,c m )* (c f ,a m )* (b f ,b m ) İnkişaf etmiş və bəzi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə eyni zamanda aparılan oyun iki “NƏŞ tarazlı” səviyyə ilə ((nizamlı, nizamsız: a f ,c m ), (nizamsız, nizamlı: c f , a
m )) yekunlaşırsa, ardıcıl aparılan oyun zamanı yalnız (nizamlı, nizamsız: a f ,c m ) davranış ilə yekunlaşır (şəkil 4a və 4b). İki ölkə qrupları arasında eyni zamanda aparılan oyunun nəticələri arasında yaranan fərq fiskal dominantlıq ilə izah olunur. Şə kil 4b. “Ardıcıl aparılan” “cücə oyunu”
nizamlı
nizamsız
MONETAR ORQAN
nizamlı
nizamsız
nizamlı MONETAR ORQAN
nizamsız
f ,d m ) (a f ,c m )* (c f ,a m ) (b f ,b m )
3.1.5. “Tam koordinasiya” oyunu
Bu oyunda monetar və fiskal qurumların daim koordinasiyaya meylli olması fərz edilir. Belə ki, oyunun həm eyni zamanda və həm də ardıcıl aparılan formalarında monetar və fiskal orqanlar 42
makroiqtisadi koordinasiya çərçivəsində davranışa meyllidir. Qurumlardan birinin koordinasiyadan yayınması zamanı hər iki orqanın faydasının sıfıra bərabər olması bu oyunun başlıca xüsusiyyətidir. Bu səbəbdən oyunda iki “NƏŞ tarazlı” səviyyə mövcuddur: ((nizamlı, nizamlı), (nizamsız, nizamsız)).
kil 5a. “Eyni zamanda aparılan” “tam koordinasiya” oyunu
nizamlı nizamsız
MONETAR ORQAN
nizamlı
nizamsız
nizamlı
nizamsız
(b
,b m )* (a f ,a m )* (c f ,c m ) (c f ,a m )
Ardıcıl formada aparılan oyun nəticəsində isə fiskal qurum birinci manevr etmək imkanı əldə etdiyi üçün nizamlı davranacaq və buna cavab olaraq monetar orqan da ehtiyatlı davranış nümayiş etdirəcəkdir. Şə kil 5b. “Ardıcıl aparılan” “tam koordinasiya” oyunu
nizamlı nizamsız
nizamlı
nizamsız
(c f ,c m ) (c f ,a m ) (b f ,b m )
Beləliklə, davranışlardan öncə aparılan koordinasiya nəticəsində hər iki qurum ehtiyatlı davranış nümayiş etdirəcək və bu, oyunun “NƏŞ tarazlı” səviyyəsidir. 43
Nəş tarazlı səviyyə
nəticələr Oyunlar eyni zamanda aparılan ardıcıl aparılan
1.
“Məhbus dilemması” (c f ,c m )*
(b f ,b m )*
(c f ,c m )* (b f ,b m )*
“Cinslərin mübarizəsi” (a f ,b m )*
(b f ,a m )*
(a f ,b m )*
qeyri-müəyyən
3.
“Maral ovu” (a f ,a m )*
(c f ,c m )*
(a f ,a m )*
qismən müəyyəndir
4.
“Cücə oyunu” (a f ,c m )*
(c f , a
m )*
(a f ,c m )*
mövcuddur
5.
“Tam koordinasiya” (a f ,a m )*
(b f ,b m )*
(a f ,a m )*
baxımından “maral ovu” və “tam koordinasiya” oyunları optimal nəticələr təklif edir.
3. Nəticə
Aparılmış nəzəri tədqiqat fiskal və monetar qurumların makroiqtisadi idarəetmə zəncirində davranışlarını oyun nəzəriyyəsi əsasında modelləşdirməyə imkan vermişdir. Tədqiqat çərçivəsində 5 müxtəlif oyun nəzəriyyələri əsasında fiskal və monetar qurumların ehtiyatlı (nizamlı) və ambisiyalı (nizamsız) davranışları araşdırılmış və aşağıdakı nəticələr əldə edilmişdir:
1. “Məhbus dilemması” oyununda sosial və iqtisadi optimal nəticə əldə edilməmişdir. Belə ki, həm ardıcıl və həm də eyni zamanda aparılan oyunun nəticələrinə görə hər iki qurum ya ehtiyatlı, ya da ambisiyalı davranışlar kombinasiyası nümayiş etdirmişlər;
2. “Cinslərin mübarizəsi” oyununda isə eyni zamanda aparılan oyunun nəticəsi həm monetar və həm də fiskal orqan üçün faydalı olduğu halda, ardıcıl aparılan oyun daha çox fiskal qurum üçün faydalı hesab edilə bilər. Bu səbəbdən oyunun nəticələri sosial-iqtisadi optimallıq baxımdan qeyri-müəyyəndir;
3. “Maral ovu” oyununda isə hər iki oyun həm monetar və həm də fiskal orqan üçün faydalı hesab oluna bilər. Lakin, oyunun sosial optimal nəticəsi qismən müəyyəndir;
4. “Cücə” oyununda isə eyni zamanda və ardıcıl aparılan oyunun nəticəsi fiskal dominantlıq şəraitində yalnız fiskal orqan üçün faydalıdır;
5. Tam koordinasiya oyunu bütün oyunlar arasında ən uğurlu və sosial-iqtisadi optimal oyun hesab oluna bilər. Belə ki, bu halda hər iki qurum tam koordinasiya şəraitində yüksək və bərabər fayda əldə etmiş olur. 44
dəbiyyat
1. Alesina, A. and Summers, L. (1993), „Central Bank Independence and Macroeconomic Performance , Journal of Money, Credit, and Banking, 25 (2), 157–62.
2. Bade, R. and Parkin, M. (1984), Central Bank Laws and Monetary Policy. Department of Economics, University of Western Ontario, Canada.
3. Bernanke, B.S. (2005), „Inflation in Latin America: A New Era? Speech delivered at the Stanford Institute for Economic Policy.
4. Cochrane, J. (2010), „Understanding Policy in the Great Recession: Some Unpleasant Fiscal Arithmetic , NBER Working Paper No. 16087.
5. Cukierman, A. (1992), Central Bank Strategies, Credibility and Independence. MIT Press, Cambridge, MA.
6. Goodfriend, M. (2011), „Central Banking in the Credit Turmoil: An Assessment of Federal Reserve Practice , Journal of Monetary Economics, 58 (1), 1–12.
7. Kydland, F.E. and Prescott, E.C. (1977), „Rules Rather than Discretion: The Inconsistency of Optimal Plans , Journal of Political Economy, 85 (3), 473–91.
8. Leeper, E.M. (2010), „Monetary Science, Fiscal Alchemy , Federal Reserve Bank of Kansas City Jackson Hole Symposium.
9. Lohmann, S. (1992), „Optimal Commitment in Monetary Policy: Credibility versus Flexibility , American Economic Review, 82 (1), 273–86.
10. Persson, T. and Tabellini, G. (eds) (1990), Macroeconomic Policy, Credibility and Politics. Harwood Academic Publishers, Chur, Switzerland.
11. Rogoff, K. (1985), „The Optimal Commitment to an Intermediate Monetary Target , Quarterly Journal of Economics, 100 (4), 1169–89.
12. Sargent, T. and Wallace, N. (1981), „Some Unpleasant Monetarist Arithmetic , Federal Reserve Bank of Minneapolis Quarterly Review, 5 (3), Winter, 1–17.
13. Sims, C.A. (2000), „Comment on „„Three Lessons for Monetary Policy in a Low Inflation Era , Journal of Money, Credit, and Banking, 32 (4), 967–72.
14. Walsh, C.E. (1995a), „Is New Zealand s Reserve Bank Act of 1989: An Optimal Central Bank Contract? , Journal of Money, Credit and Banking, 27 (4), Part 1, 1179–91.
15. Walsh, C.E. (1995b), „Optimal Contracts for Central Bankers , American Economic Review, 85 (1), 150–67.
16. Walsh, C.E. (2008), „Central Bank Independence , in Durlauf, S.N. and Blume, L.E. (eds), The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd edn. Palgrave Macmillan. Available on
The New
Palgrave Dictionary of Economics Online, at
http://www.dictionaryofeconomics.com/article?id=pde2008_C000081.
Yüklə 183,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|