Xülasə. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını məhdudlaşdıran əsas amil

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №4, oktyabr, 2015 - жi иl 

 

 

63 

olaraq  əsasən  süzgəcdən  keçirirlər.  Hazırda 

qum,  keramzit,  penopolistirol,  penopoliure-

tan,  sipron,  ağac  yonqarı  və  s.  süzücü  yükü 

olan süzgəclərdən genlş istifadə olunur. 

 

Kəsik I - I        

 

Şəkil 3. KTA-nın KST və ST ETİ-nin 

naziklaylı durulducusu. 

1 – gətirici boru xətti; 2 – barmaqlıq;  

 3, 7 – yarımbatırılmlş arakəsmələr; 4 – na-

ziklaylı blok; 5 – neft məhsullarını kənar 

edən boru; 6 – kənarlaşdırıcı boru xətti;   

8  –çöküntü  zonası;  9  –  çöküntünü 

kənar edən boru xətti; 10 – durulma zonası 

 

Köpükləndirilmə  nəticəsində  özünü 

yüksək  adsorbsiya  və  genlş  məsaməliliyə 

malik olmaqla  çirkləndirici  tutumluğa malik 

olduğunu  göstərən  dənəvər  penopolistirol 

yüklü suda üzən konstruksiyalı süzgəclər bö-

yük maraq kəsb edir. Onun tətbiqi süzgəclə-

rin  konstruksiyalarının  sadələşməsinə,  bir 

qurğuda  bir  neçə  texnoloji  prosesin  (durul-

ma, süzmə və  yükün  regenerasiyası) uyğun-

laşdırılmasına,  süzmə  müddətinin  və  effek-

tivliyinin artırılmasına və s. imkan verir.  

AzET Su Problemləri İnstitutunda yük-

sək bulanıqlı təbiət sularının üzən tipli “Plot-

Filtr”  sutəmizləyici  qurğusunda  təmizləmə 

texnologiyası,  həmçinin  kombinə  edilmlş 

yığcam  “Plot-Filtr”  qurğusundakı  yetərincə 

təmizləmə  blokunda  bioloji  təmizlənmlş 

çirkli suların və yerüstü axımların reagentsiz 

təmizləmə texnologiyası lşlənib hazırlanmlş-

dır [4]. Orada iki texnoloji proses uyğunlaş-

dırılmışdır: nazik layda çökmə yolu ilə radial 

durulducularda  çökməyə  macal  tapmayan 

qarlşıqların  və  fəal  lil  hissəciklərinin  ayrıl-

ması və üzən süzücü yükdən süzməklə xırda 

dispers  hissəciklərin  tutulması.  Nəzəri  və 

təcrübi tədqiqatların nəticələri belə qurğunun 

yetərincə təmizləmə qurğusu kimi bilavasitə 

ikinci  dərəcəli  radial  durulducuda  yerləşdir-

məklə  istifadəsinin  effektivliyini  təsdiq  et-

mlşdir. Nazik layda şəffaflanma və üzən pe-

nopolistirol  yüklü  süzgəcdən  süzmə  proses-

lərini  vahid  kompleksdə  uyğunlaşdıran  bu 

qurğu kifayət qədər effektivliyə malik olma-

sı,  yığcamlığı  və  yükünün regenerasiyasının 

sadəliyi və s. kimi digər keyfiyyətlərə malik 

olması ilə fərqlənir. 

Bioloji təmizlənmlş çirkli suların yetə-

rincə təmizlənməsinə dair üç ədəd sınaq qur-

ğusunda aparılmlş təcrübi tədqiqatlar nəticə-

sində  [4]  müəyyən  edilmlşdir  ki,  asılı  mad-

dələrin  ilkin  qatılığı  10÷22,7  mq/l  olduqda 

süzmə sürəti 1-dən 9 m/saata qədər dəylşdik-

də  yetərincə  təmizlənmlş  çirkli  suda  asılı 

maddələrin 2-dən 5,8 mq/l-ə qədər tutulması 

təmin  olunur;  filtratda  OBT

5 

göstəricisi  3-

dən 8 mq/l -ə qədər yetərincə təmizləmə ef-

fekti isə 75% -dən 30% -ə qədər azalmış; ye-

tərincə  təmizlənmə  effektinin  62,5%-dən 

32.5%-ə qədər azalması ilə filtratda OKT

 

21-

dən 40 mq/l-ə qədər azalmışdır. 

Süzmə  sürəti  3÷9  m/saat  olduqda  süz-

mə müddəti 30÷8 saat həddində dəylşir; yu-

ma süzmənin sonunda zəif su axımı ilə apa-

rılmalıdır.  Tədqiqatlarda  süzmə  müddəti  5-

10  dəqiqə  olmaqla  yuma  intensivliyi  10÷20 

l/san.m

2 

qəbul edilmlşdir. 

Yerüstü  yağlş  axımının  təmizlənməsinin 

və  yetərincə  təmizlənməsinin  effektivliyinin 

öyrənilməsi  üçün  müvafiq  tədqiqatlar  is-

tehsalat  şəraitində  və  süzücü  kalonkasının 

diametri  100  mm,  qranulalarının  ekvivalent 

diametri 1,5÷3 mm olan penopolistirol yüklü 

süzücü  təbəqəsinin  hündürlüyü  50÷80  sm 

olan qurğuda aparılmışdır [4]. 

 

Təcrübi  tədqiqatların  nəticələri  göstərdi 

ki, qurğuya girlşdə asılı  maddələrin miqdarı 

250÷520  mq/l,  OBT

5 

25÷35  mq/l  və  neft 

məhsulları 6÷10 mq/l olduqda qurğunun ası-

lı  maddə  miqdarına  görə  effektivliyi  80÷ 

94%, OBT

5

-ə görə 14÷26%, neft məhsulları-

na görə isə 52÷62% təşkil edir ki, bu da tək-

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №4, oktyabr, 2015 - жi иl 

 

 

64 

lif  olunan  texnologiyanın  yüksək  effektivli-

yinə  dəlalət  edir.  Xüsusi  hidravlik  yük 

1.5÷3.0 m

3

/(saat·m

2

) olduqda qurğunun lşlə-

mə  müddəti  28÷15  saat  həddində  dəylşmlş-

dir. 

Yetərincə təmizləyən  “Plot-Filtr” qurğu-

su  ilə  təchiz  edilmlş  radial  durulducuda  tə-

mizlənmlş bu cür çirkliliyə malik yağlş çirkli 

suları əlavə su ehtiyatı mənbəyi kimi xidmət 

etməklə küçələrin yuyulması, yaşıllıqların və 

yerli  təsərrüfatlarda  və  s.  –də  kənd  təsərrü-

fatı bitkilərinin suvarılmasında istifadə oluna 

bilər. 

Daha  dərin  təmizləməyə  zərurət  yaran-

dıqda  (sənaye  müəssisələrinin  texniki  ehti-

yaclarını təmin etmək üçün) sxemə yuxarıda 

qeyd olunan çirkləndiricilərin qatılığını kom-

pleks  halda  normativ  tələblərə  qədər  təmiz-

ləməyə  imkan  verən  əlavə  sorbsiyalı  təmiz-

ləyici süzgəclər qoşulmalıdır. 

 

ЯДЯБИЙЙАТ 

1.

 

Гулиев  Ф.С.,  Гулиев  Р.Ф.  Исследова-

ния  процесса  осветления  поверх-ност-

ного  стока  с  территории  города. 

АzМИУ-нун Елми ясярляри №2, Бакы, 

2004. 

2.

 

Гuliyev F.S. Yerüstü su axımlarının şəhər 

ərazisindən  kənarlaşdırılması  və  təmiz-

lənməsi  (Аçярбайcан  Республиксы  шя-

раити  üçün).  Нормалар.  Щесаблама 

öсуллары.  Гурüуларын  конструксийа-

лары.  Bakı: «Elm»  nəşriyyatı, 2003. 

3.

 

Гuliyev F.S. «Аyrыlmыş kanalizasiya sis-

temlərinin  inklşafыnda  şəhər  yerüstü 

axыmlarыnыn  kənarlaşdыrыlmasыi  və 

təmizlənməsinin 

təşkilinin 

xüsusiyyətləri». 

2014. 

Бейнялхалг 

«Екоенергетика» 

Академийасынын 

ЕТЖ, Бакы, №2, 2015. 

4.

 

Гулиев Ф.С. Безреагентная  технология 

доочистки  поверхностного  дождевого 

стока в  комбинированном компактном 

устройстве  «Плот-фильтр».  «Су  ещти-

йатларынын  сямяряли  вя  комплекс 

истифадясинин 

 

müасир 

проблемляри». Аz.ЕТ Су Проблемляри 

Институтунун  Ясярляри  II  бşлмя,  Су 

тясяrüфаты  системляри  вя  гурüу-

ларынын истисмары. Бакы, 2010 

                                                              

РЕЗЮМЕ 

Повышение  требований  в  современ-

ных условиях к чистоте водоемов требует 

очистки  поверхностного  стока,  отводи-

мого дождевыми сетями полных раздель-

ных систем водоотведения. В работе рас-

смотрены  различные  варианты  отвода  и 

очистки указанных стоков. 

Безреагетная доочистка загрязненного 

поверхностного  стока  в  комбинирован-

ном  компактном  устройстве  «Плот–

фильтр»  обеспечивает  глубокую  норма-

тивную  очистку  дождевого  стока;  после 

осуществления  ряда  реконструкöионных 

работ на существующих первичных ради-

альных  отстойниках,  связанных  с  внесе-

нием некоторых конструктивных измене-

ний,    она  может  быть  размещена  в  от-

стойнике  в  плавучем  виде  или  стацио-

нарно по периферии. 

С  таким  качеством  доочищенной  в 

устройстве «Плот–фильтр» сточные воды 

могут испольçоваться для полива зеленых 

насаждений и улиц, мойки автотранспор-

та,  а  также  –  в  системах  производствен-

ного водоснабжения,  но после прохожде-

ния более глубокой очистки с вклşчением 

в схему фильтров дополнительной очист-

ки,  почволяющие  в  комплексе  снизить 

концентрациş  взвешенных  вешеств  до  10 

мг/л и нефтепродуктов до 3 мг/л.  

Гuliyev F.S., Байрамов К.М. 

ABSTRACT  

In  modern  conditions,  increase  of  requi-

rements  to  purity  of  reservoirs  demands 

cleaning  of  the  superficial  drain  which  is 

taken away by rain networks of full separate 

systems  of  water  disposal.  In  this  work, 

various  options  of  branch  and  cleaning  of 

the  specified  drains  are  considered.  Non 

reagent  tertiary  treatment  of  the  polluted 

superficial  drain  in  the  combined  compact 

Raft  filter  device  provides  deep  standard 

cleaning of a rain drain. 

After  implementation  of  a  number  of 

reconstruction works on the existing primary 

radial settlers connected with introduction of 

some  constructive  changes  it  can  be  placed 

in a settler in a floating look or permanently 

on the periphery. 

---