Xülasə Məqalədə kompüter şəbəkələrinin təhlükəsizliyi, kiber
“İnformasiya təhlükəsizliyinin aktual problemləri”
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
| “İnformasiya təhlükəsizliyinin aktual problemləri”
III respublika elmi-praktiki seminarı, 08 dekabr 2017-ci il 92
– bu hücum növünün əsas hədəfi istifadəçinin xəbəri olmadan seçilmiş hədəf sistemdən informasiyaların oğurlanmasıdır.
- Virus proqramları və soxulcanlar texniki vasitələrlə bir kompüterdən digər kompüterə keçməyə cəhd edən, verilənlərin korlanmasına (dəyişdirilməsi və ya silinməsi) gətirən və ya istifadəçinin işinə mane olan, digər proqramlarda gizlənmiş kiçik həcmli proqramlardır Mobil təhdidlər üzrə – iş və şəxsi məqsədlər üçün mobil telefonlara olan tələbatın artması və nisbətən daha az təhlükəsizlik nəzarəti ilə əlaqədar hakerlərin marağına səbəb olmuşdur [8].
– “robot” və “network” sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır, xüsusi bot proqramlarla yoluxmuş kompüterlərin şəbəkəsini bildirir. Botnet şəbəkələrini çox vaxt verilmiş əmrləri avtomatik yerinə yetirən zombi-kompüter şəbəkələri də adlandırırlar [7]. Daxili hücum ilə – şəbəkəyə giriş imkanı olan şəxs (insider) tərəfindən korporativ şəbəkə və ya bir kompüterdə həyata keçirilən hücumdur [9].
IV.
ETİK HAKERLƏR HAQQINDA "Haker" (Hacker) sözü öz ilkin mənasında İT-nin yüksək inkişafı nəticəsində Massaçusets Texnologiya İnstitutunda 1960-cı illərdə meydana gəlmişdir. Termin meydana çıxdığı zaman heç də kütləvi şəkildə istifadə olunmamışdır. Buna səbəb isə kompüterlərin geniş yayılmaması idi. Termin ilkin olaraq lokal söz kimi işlənmişdir və mənası hər hansısa bir problemin sadə, ancaq kobud şəkildə həlli tələbələrin hədsiz hiyləgərlik işlətmələri (əksər halda bu şəkildə qaydaları pozanları məhz haker adlandırmışlar) demək idi. İlkin olaraq “to hack” (sındırmaq, kəsmək) kimi istifadə olunmağa başlamışdır. Bu o mənada işlədilir ki, hər-hansısa bir proqrama "ayaqüstü" düzəliş edilsin. Tədricən “to hack” hacker sözü kimi istifadə edilməyə başlandı. Əsl haker kiminsə proqramındakı səhvi tapıb deməklə yanaşı onun həlli üsulunu verməyi çox lazımlı hesab edirdi. "Haker" sözü məhz buradan törəmişdir [10]. Kömpüter şəbəkələrində isə haker o şəxsdir ki, şəbəkənin elementlərinə və kompüterə girişə nəzarət edir, lazım gəldikdə onları məhdudlaşdırır. Bu şəxslər fərdi şəkildə şəbəkələrin normal fəaliyyətini nizamlayırlar. Bu cür hakerlər həmçinin İnternet vasitəsilə açılmaz kodları sındırmaqla və kiber müharibələrin iştirakçısı kimi də iştirak edir. Hakerlərin bu cür fəaliyyət cəmiyyətdə digər fəaliyyətlərə nisbətən daha dərin iz buraxır. İT sahəsində hakerlərin məqsədini göstərmək üçün ağ şlyapalı və ya qara şlyapalı terminindən istifadə edilir. Bu termin məşhur amerika mədəniyyətinin qərb janrıdır və burada ağ şlyapalı kavboylar qəhrəmanlığı, qara şlyapalı kavboylar isə cinayətkarlığı, pisliyi təbliğ edir [11]. Bu gün hakerləri gördükləri iş və məqsədləri daxilində aşağıdakı kateqoriyalara bölmək olar [12]:
– Qara şlyapalı hakerlar əsasən qeyri qanuni olaraq özlərinə aid olmayan və səlahiyyətlərinə aid olmayan sistemlərə daxil olub müxtəlif tipli zərərli işlərlə məşğul olurlar.
- Ağ şlyapalı haker qara şlyapalı hakerdən fərqli olaraq təhlükəsizlik üçün işləyirlər və məsul olduqları sistemlərə dəyə biləcək zərərlərin qarşısını almaq və sistemin özünü müdafiə qabiliyyətini artırmaqla məşğul olurlar. Boz şlyapalı (Gray hat) – boz şlyapalı hakerlər müxtəlif vaxtlarda həm hücum, həm də müdafiə üçün işləyən şəxslərdir.
– Fərdi olaraq əsas fikri kritik infrastrukturlarda nasazlıq yaratmaq olan və hər hansı növ cəzadan qorxmayan şəxslərdir. Script Kiddies – Haker bacarıqları olmayan və real hakerlər tərəfindən yaradılmış proqramlardan, alətlərdən və skriptlərdən istifadə edən şəxslərdir. Kiber terorist (Cyber Terrorist) – Fərdi şəkildə geniş bacarıqlara malik olub, dini və siyası motivasiya olunaraq, kompüter şəbəkələrində böyük zərərə səbəb olan şəxslərdir. Dövlətə işləyən hakerlər (State Sponsored Hackers) – dövlətə
işləyən və gizli məlumatlar əldə etmək üçün digər dövlətlərin informasiya sistemlərinə girən və ya zərər vermək üçün istifadə edilən şəxslərdir.
Hakinq yoluyla siyasi gündəmi təşviq edən, xüsusilə veb saytları sındıran və ya silən şəxslərdir. Etik hakerlər təhlükəsizlik sistemləri haqqında sahib olduqları bilik və təcrübələrini məsul olduqları sistemlərin zəyifliklərini tapmaq və boşluqlarını bağlamaq üçün istifadə edirlər. Onlar kompüter şəbəkələrinə ediləcək hücumlara qarşı hansı tədbirləri yerinə yetirəcəyini, təhlükə yarandıqda və hətta təhlükə yaranmamışdan qabaq şəbəkələr arası ekranın yaradılması ilə atılacaq addımları və prosedurları planlaşdıran, sistemə girmək istəyən hakerlərin qarşısına almaq vəzifəsini yerinə yetirirlər [13]. CEH (Certified Ethical Hacker) sertifikatlı etik haker şəbəkə təhlükəsizliyi sahəsində ixtisaslaşmış mütəxəssisdir, hakerlərin istifadə etdiyi bilik və alətlərdən istifadə edir, hədəf sistemlərində zəif yerləri və boşluqları necə axtarmağı bacarır. CEHv9 sertifikat imtahanı şəbəkə protokollarının, əməliyyat sistemlərinin, tətbiqi proqramların boşluqları, troyanlar, viruslar, rutkitlər, informasiyanın toplanması, şəbəkənin axtarılması və resursların inventarlaşdırılması, veb-serverlərin, simsiz şəbəkələrin sındırılması, informasiya təhlükəsizliyi vasitələrinin aldadılması, nüfuzetmə testləri, DoS hücumların, SQL-inyeksiya hücumlarının həyata keçirilməsi, seansların ələ keçirilməsi və s. kimi sahələri əhatə edir [14]. Etik hakerdən tələb olunuan texniki bacarıqlar aşağıdakılardır:
makintoş üzrə dərin biliklərə malik olmalıdır;
Şəbəkə konsepsiyaları, texnologiyaları, mövcud texnikaları və proqramları üzrə dərin biliklərə malik olmalıdır;
Texniki sahələrdə peşəkar kompüter eksperti olmalıdır;
biliklərə malik olmalıdır;
Mürəkkəb hücumlar üçün “yüksək texniki” bacarığa malik olmalıdır; |