Xülasə Tədqiqat işinin əsas məqsədi bank sistemi üzrə faiz riskinin ölçülməsidir
Yüklə 338,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
37 A.M Ə MMƏDO VA , L.Y US I FZA DƏ BANK SİSTEMİN DƏ FAİZ RİSK İNİN ÖLÇÜLMƏSİ Xülasə Tədqiqat işinin əsas məqsədi bank sistemi üzrə faiz riskinin ölçülməsidir. Tədqiqatda qəp təhlili, durasiya qəpi və Riskə Məruz Dəyər (RMD) kimi metodologiyalara baxılmışdır. İki
hipotetik bank
misalında faiz
riski qiymətləndirilmiş və kapital adekvatlığı əmsalında nəzərə alınmışdır. Faiz riski nəzərə alındıqda belə, kapital adekvatlığı əmsalı şərti norma çərçivəsində olmuşdur.
menecment JEL təsnifatı: E43, G11, G12 A.Mammadova, L.Yusifzade Measurement of interest rate risk in the banking system Abstract The main purpose of the research is to estimate interest rate risk for banking system. Paper reviews gap analysis, duration gap and Value at Risk (VaR) methodologies and measures interest rate risk for two hypothetical banks. Capital adequacy ratio, which is re-calculated based on interest rate risk measurement results, remains within the regulatory norm. Key words: interest rate risk, gap analysis, duration gap, Value at Risk, risk management Jel classification: E43, G11, G12 Giriş Bank sisteminin sabitliyi və təhlükəsizliyi ölkə iqtisadiyyatının sağlamlıq göstəricilərindən hesab olunur. Burada əsas məqsəd maliyyə sabitliyinin inkişaf etdirilməsi və bankın maliyyə nəticələrinin yaxşılaşdırılmasıdır. Risk sabitliyə təsir edən əsas amildir. Riskin əsas yaranma mənbəyi kimi insan amili və təbii yaranan riskləri göstərmək olar. Qeyd edək ki, uzunmüddətli dövrdə iqtisadi artım, texnoloji innovasiyalar və s. nəticəsində də risk yarana bilər. Bank sistemi yuxarıda qeyd edilmiş bütün risklərdən tam müdafiə oluna bilməzlər (Jorion P. , 2000). Risk Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
38 menecerinin burada əsas öhdəliyi riskləri müəyyənləşdirmək, ölçmək və proqnozlaşdırmaqdır. Maliyyə təşkilatlarının fəaliyyəti zamanı bir sıra risklər yaranır ki, bunları da bir neçə qrupa bölmək olar: kredit riski, bazar riski və əməliyyat riski.
Kredit riski – borcalanın bank qarşısında öhdəliyinin vaxtında tam ya qismən icra olunmaması nəticəsində xərclərin (zərərin) yaranması riskidir.
məliyyat riski - qeyri-adekvat və ya uğursuzluqla nəticələnmiş daxili proseslərdən, insanlardan və ya sistemlərdən, yaxud kənar hadisələrin baş verməsindən yaranan zərər riskidir.
Bazar riski – bazarda faiz dərəcələrinin, valyuta məzənnələrinin, qiymətli kağızların və əmtəələrin dəyərində baş verən dəyişikliklərlə əlaqədar mümkün itkilərdir. Bazar riskinin aşağıdakı alt kateqoriyaları mövcuddur (Banklara Nəzarət üzrə Bazel Komitəsi, 2004): •
əlaqədar xərclərin (zərərin) yaranması riskidir; •
səhm riski – portfel üzrə aktivlərin (qiymətli kağızlar) bazar dəyərinin əlverişsiz dəyişməsi ilə əlaqədar yaranan riskdir; •
xərclərin (zərərin) yaranması riskidir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, faiz riski bazar riskinin bir növüdür. Bazar risklərini təhlil edərkən əsasən ticari portfelə 1 (trading book) baxılır. Bununla bərabər, son qlobal maliyyə böhranı göstərdi ki, faiz riski bank portfelinə əhəmiyyətli təsir edir və kapital tələbində nəzərə alınmalıdır. Məsələn, Niderland Mərkəzi Bankı (De Nederlandsche Bank) bank portfelində faiz riskinin hesablanması üzrə qaydalar hazırlamışdır (Bank, 2005). Lakin, bu qaydalarda faiz riskinin kapital tələbində nəzərə alınması üzrə metodologiya qeyd edilməmişdir. Hazırda Bazel komitəsi tərəfindən bank portfelində faiz riskinin minimum kapital adekvatlığı əmsalında nəzərə alınması üzrə yeni razılaşmanın əldə olunması gözlənilir. Faiz riskinin yaranmasına səbəb kimi faiz dərəcələrinin dəyişməsi və müddət üzrə bankın tələb və öhdəlikləri arasında uyğunsuzluğu göstərmək olar (Батракова, Анализ процентной политики, 2002). Belə ki, bazar faiz dərəcələrində dəyişiklik baş verdikdə, aktiv və passivlərin dəyərində dəyişiklik baş verir, bu da faiz riskini
1 Ticari portfel - bankın aktiv şəkildə və əsasən qısa müddətli dövrdə ticarət etməyi planlaşdırdığı maliyyə alətlərindən ibarətdir. Bank portfeli - bankın digər aktivlərindən - əsasən kreditlərdən – ibarətdir.
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
39 yaradır. Bazar faiz dərəcələrinin hər iki istiqamətdə dəyişməsi - bankların ödəniş müddətləri mövqelərindən asılı olaraq həm azalan, həm də artan faiz dərəcələri - risk yarada bilər. Bu da sonda bankın faiz marjasının azalması ilə nəticələnə bilər. Bununla əlaqədar, bank sektorunda faiz riskinin qiymətləndirilməsi xüsusi maraq doğurur. Bölmə 2-də faiz riskinin ölçülməsi üzrə 3 metod detallı şəkildə nəzərdən keçiriləcək, 3-cü bölmədə isə bu metodlar əsasında şərti hesablamalar həyata keçiriləcəkdir. Sonuncu bölmədə isə nəticələr müzakirə ediləcəkdir. Metodologiya Qəp təhlili Qəp təhlili aktiv və öhdəliklər arasında fərqi müəyyən etmək üçün istifadə edilən menecment alətidir. Qəp analizini həyata keçirmək üçün faiz dərəcələrinin dəyişməsinə həssas aktivlər (FHA) və həssas passivlərə (FHÖ) baxılır. FHA kimi kredit, qiymətli kağızlar, banklararası bazarda verilmiş kreditlər və yerləşdirilmiş depozitlər, FHÖ kimi isə depozitlər və banklararası bazardan alınmış kreditlər və cəlb olunmuş depozitlər nəzərdə tutulur. Qəp dedikdə, FHA və FHÖ arasındakı fərq nəzərdə tutulur (düstur 1). Qeyd edək ki, qəp həm mənfi, həm də müsbət ola bilər (cədvəl 1). ə = −
C Ə DVƏL 1. A KTIV VƏ PASSIVLƏR ARASINDA MÜDDƏT FƏRQ GAP(-)
FHA-FHP<0 FHA/FHP < 100% GAP(+)
FHA-FHP >0 FHA/FHP > 100% Qəp vasitəsi ilə faiz dərəcəsinin dəyişməsi nəticəsində yaranmış xalis faiz gəlirini hesablamaq mümkündür (düstur 2). = ə ∗ ∆ (2) XFG – xalis faiz gəliri; ∆y – faiz dərəcələrinin dəyişməsi; Müəyyən ödəniş müddəti ərzində aktivlərin passivlərdən çox olması nəticəsində bank üçün bazar faizlərinin düşməsi zərər, artması isə mənfəət yaradır. Müəyyən ödəniş müddəti ərzində passivlərin aktivlərdən çox olması nəticəsində isə bazar faizlərinin düşməsi mənfəət, artması isə zərər yaradır (cədvəl 2).
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
40 Faizlərin düşməsi Zərər
Mənfəət Faizlərin artması Mənfəət
Zərər
Bu metodun əsas üstünlüyü onun əsasında hesablanmanınn çox sadə olmasıdır. Çatışmazlıqlar isə aşağıdakılardır:
Faiz dərəcələrinin dəyişməsi nəticəsində tələb və ya öhdəliklərin dəyişməsini nəzərə almayan statik modeldir. Belə ki, faiz dərəcələri dəyişdikdə, borcalanların ödəmə davranışı dəyişə bilər – borc vaxtında əvvəl qaytarıla, yaxud gecikdirilə bilər;
hesablamaları aparmaq olmur;
Belə ki, verilmiş müddətdə bütün mövqelərin eyni zamanda dəyişməsi və ya yenidənqiymətləndirilməsi fərziyyəsinə əsaslanır;
Durasiya qəpi Müddət fərqi üzrə mövqelərin həssaslığını və dəyişməsini nəzərə almaq məqsədi ilə durasiya qəpindən istifadə edilir. Durasiya qəpinin hesablanması zamanı ilk növbədə tələb və öhdəliklər üzrə durasiya hesablanmalıdır. Durasiya bazarda faiz dərəcələrinin 1% bəndi dəyişməsi nəticəsində portfel üzrə tələb və öhdəliklərin dəyərinin dəyişməsini göstərir (Koch & Scott, 2006) və aşağıdakı düstur vasitəsi ilə həm tələb, həm də öhdəliklər üzrə ayrılıqda hesablanır: D =
( )(∆ ) (3) D - effektiv durasiya 1;
V - faiz dərəcələri 1% bəndi artdıqda, portfelin dəyəri; V - portfelin cari dəyəri; ∆y – faiz dərəcələrinin dəyişməsi.
Durasiyanın böyük (kiçik) olması faiz dəyişikliyinə daha yüksək (az) həssaslığı göstərir.
1 Durasiyanı ölçmək üçün 3 metod mövcuddur: Macaulay, modified və effektiv durasiya. Hesablamalar effektiv durasiya ilə aparılmışdır. Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
41 Durasiya qəpi aktivlərin durasiyası ilə öhdəliklərin durasiyası arasında fərqi göstərir. Bu metod əsasında bazarda faiz dəyişmələrinin kapitala təsiri müəyyən edilir. Bunun üçün kapitalın iqtisadi dəyərinə (KİD) baxılır:
= D −
ö D ö (4) ∆ İ = − D ə [
]a (5) D ə – durasiya qəpi; D – aktivlər üzrə durasiya; D ö
ö – öhdəliklərin dəyəri; a – aktivlərin dəyəri; KİD – kapitalın iqtisadi dəyəri; y – faiz dərəcəsi; (4) düsturundan göründüyü kimi, durasiya qəpi hesablanan zaman aktiv və öhdəliklər üzrə durasiya ilə yanaşı bankın həm aktivlərinin, həm də öhdəliklərinin dəyərindən istifadə olunur. Qeyd edək ki, düstur 3 vasitəsi ilə hesablanmış effektiv durasiya faiz dərəcələrinin dəyişməsi nəticəsində təkcə diskont faiz dərəcəsinin deyil, həmçinin faiz dərəcələrinin dəyişməsi ilə gözlənilən pul axınlarının da dəyişməsini nəzərə almağa imkan verir. Durasiya qəpi müəyyənləşdikdən sonra, faiz dərəclərinin artıb-azalmasının bankın kapitalına necə təsir etdiyini müəyyənləşdirmək mümkündür (düstur 5). Əgər durasiya qəpi müsbət olarsa, bu o deməkdir ki, aktivlər öhdəliklərlə müqayisədə faiz dərəcələrinin dəyişməsinə daha həssasdır. Əksinə, mənfi olarsa, öhdəliklər aktivlərlə müqayisədə faiz dərəcələrinin dəyişməsinə daha həssasdır.
Durasiya qəpi Faiz dərəcələrinin dəyişməsi Aktivlər dəyərinin dəyişməsi müqayisə Öhdəliklər dəyərinin dəyişməsi Nəticədə Kapital
Müsbət Artım
Azalma > Azalma
Azalma Müsbət Azalma
Artım > Artım
Artım Mənfi Artım
Azalma < Azalma
Artım Mənfi Azalma
Artım < Artım
Azalma Mənbə: Florentina-Olivia Bãlu, Carmen Obreja, Interest Rate Risk Management using Duration Gap Methodology, 2008 Cədvəl 2 və 3-ə nəzər saldıqda, qəp təhlilinin və durasiya qəpi üzrə aparılan təhlillərin bankın kapitalına təsirlərinin fərqli olduğu görünür. Belə ki, qəp təhlili mövqelər üzrə faiz dərəcələrinə həssaslığı nəzərə almır. Durasiya qəpi isə bunu nəzərə almağa imkan verir. Məsələn, faiz dərəcələri azaldıqda, durasiya qəpi müsbətdirsə, kapital artacaq, sadə qəp müsbətdirsə kapital azalacaqdır. Bu onunla Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
42 əlaqədardır ki, durasiya qəpi faizlər azalan zaman aktivlərin dəyərinin öhdəliklərin dəyəri ilə müqayisədə daha çox artmasını nəzərə almağa imkan verir. Bu da durasiya qəpi metodunun üstünlüyü hesab edilir. Lakin, bu metodun da bir sıra çatışmazlıqları var:
Gəlir əyrisinin kiçik dəyişdiyi halda tətbiq edilir. Faiz dərəcələrinin çox dəyişməsini, qabarıqlığı dəqiq ölçmür;
almağa imkan vermir;
Bank portfelində bir çox aktiv və öhdəliklər bazarda sərbəst alınıb-satıla bilmirlər və onların bazar qiymətini hesablamaq çətin olur;
vermir. Riskə Məruz Dəyər Faiz riskinin hesablanması üçün tətbiq edilən sonuncu metod isə Riskə Məruz Dəyərdir. Bank Nəzarəti üzrə Bazel komitəsi tərəfindən 1996-cu ildə irəli sürülmüş kapital tələbi standartlarına əsasən bazar risklərini idarə etmək üçün bir sıra analitik metodlar nəzərdə tutulmuşdur. Metodlardan biri kimi RMD-ni göstərmək olar. RMD müəyyən əminlik səviyyəsində gözlənilməyən riskləri qarşılamağa və birbaşa kapital buferini ölçməyə imkan verir (Jorion, səh 49). Bazel komitəsi 1996-ci ildəki razılaşmaya əsasən bazar riski üçün kapital tələbini ticari portfeldəki faiz riskinə, o cümlədən həm ticari, həm də bank portfelindəki xarici valyuta riski və əmtəə riskinə yönəltmişdir. Qeyd edək ki, o dövrdə bank portfelində faiz riski üzrə kapital tələbinin irəli sürülməsi barədə müzakirələr getsə də, bu yanaşma üzrə vahid fikir əldə olunmamışdır. Hazırda qlobal bank sektorunda bank portfelində faiz riski tələbinin də minimum kapital adekvatlığı əmsalında nəzərə alınması üzrə müzakirələr gedir. Artıq bir sıra nəzarət orqanları (məsələn, Avstriya (OENB & FMA, 2008)) bank portfelində faiz riski üzrə metodologiyanı qanunvericiliklə təsbit ediblər. Qeyd edək ki, əvvəlki metodlardan fərqli olaraq, bu metod proqnoz xarakteri daşıyır (əvvəlki iki metod ssenariyə əsaslanır). RMD hesablanan zaman müxtəlif metodologiyalardan (parametrik, tarixi simulyasiya və Monte-Karlo simulyasiyası) istifadə edilir. Hər üç metodun xüsusiyyətləri, üstünlük və çatışmazlıqları nəzərə alınaraq hipotetik bank sistemi üçün tarixi simulyasiya və Monte-Karlo simulyasiyasından istifadə ediləcəkdir. Faiz riskinin qiymətləndirilməsi Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
43 Yuxarıda qeyd edilən metodlardan istifadə edilərək, hipotetik bank sistemində faiz riskinin hesablanması üçün iki şərti bank seçilmişdir. Bu banklar üçün ilkin mərhələdə ödəniş müddətləri bölgüsü cədvəlinə uyğun olaraq FHA və FHÖ təhlil edilmişdir (cədvəl 4).
1 ay
6 13
14 40 1-3 ay
10 8 10 5 3-6 ay
14 18
3 22
6-12 ay 25
38 21
13 12 aydan çox 45 23
52 20
Cəmi 100 100 100 100 Qeyd edilən şərti bankların faiz dərəcələri üzrə statistik göstəricilərinə baxdıqda, məlum olur ki, B bankının faiz dərəcələri üzrə volatilliyi A bankı ilə müqayisədə yüksəkdir (şəkil 1). Təhlildən çıxan ilkin nəticə kimi B bankında faiz riskinin A bankı ilə müqayisədə daha yüksək olduğunu göstərir. Bunun nə dərəcədə düzgün olduğunu növbəti hesablamalar göstərəcəkdir. A bankının balansında uzunmüddətli aktiv və öhdəliklər üstünlük təşkil etdiyindən, əsasən bu mövqe üzrə faiz dərəcələrinin dəyişməsi bankın faiz riskinə təsir edə bilər. Şə kil 1. A və B şərti bankının orta faiz dərəcələrinin dinamikası 1
Ümumilikdə, bu şərti bankların aktivlər üzrə faiz dərəcələrinin volatilliyi passivlər üzrə faiz dərəcələri ilə müqayisədə daha yüksəkdir. Hər iki bankda FHÖ üzrə mövqeyində faiz dərəcələri kiçik diapazonda dəyişirsə, FHA üzrə faiz dərəcələrində dəyişmələr daha volatil olduğundan, böyük diapazonda dəyişir. Şəkil 1-dən məlum olur ki, A bankının öhdəliklər üzrə faiz dəyişmələri aktivlər üzrə faiz dərəcələrinə
1 Orta çəkili faiz dərəcələri 90 şərti müşahidə dövrünü əhatə edir. 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 F ai z d ərə cə si ,% Zaman, ay A bankı 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 F ai z d ərə cə si ,% Zaman, ay B bankı 6-12 ay (aktiv) 1 ildən çox (aktiv) 6-12 ay (passiv) 1 ildən artıq (passiv)
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
44 kəskin təsir etməmişdir. Belə ki, 6-12 ay və 12 aydan çox müddətdə faiz dəyişmələri arasında korrelyasiya uyğun olaraq 0.4 və 0.3 olmuşdur. Yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, A bankının ödəniş müddətlərinin bölgüsü cədvəlində bu mövqelərin üstünlük təşkil etməsi bankın faiz riskinin yaranmasına daha çox təsir edəcəkdir. B bankında isə mövqelər arasında korrelyasiyanın kiçik olması faiz dərəcələrinin dəyişməsi zamanı mövqelərin bir-birinə təsirinin az olduğunu göstərir. Bankların faiz riski qiymətləndirilən zaman, ilkin olaraq qəp təhlilinə baxılmışdır (düstur 1,2).
Parametrlər A bankı B bankı Qəp, mln man 160
48 Faizlərin dəyişməsi -1% -1%
XFG-nin dəyişməsi (Qəp*faiz dəyişməsi, mln man) -1.6
-0.5 Məcmu kapitala nisbətdə XFG-nin dəyişməsi -1.7% -0.2%
Bu banklarda qəp müsbətdir, faiz dərəcələrinin azalması halında onlar zərərlə qarşılaşacaqlar. Məsələn, faiz dərəcələri 1 f.b azaldıqda, A bankı 1.6 vahid, B bankı isə 0.5 vahid zərərlə üzləşəcəkdir. Bu da A bankının kapitalının 2%-ni, B bankının kapitalının isə 0.2%-ni itirməsinə səbəb ola bilər. Lakin, bu metodla alınmış nəticələr statikdir və mövqelər üzrə faizə həssaslıqdakı fərqləri nəzərə almır. Buna görə durasiya qəpi təhlilindən istifadə daha məqsədəuyğundur. C Ə DVƏL 6. D URASIYA QƏPININ TƏHLILI A bankı B bankı Aktivlər üzrə durasiya 0.59 0.62
Öhdəliklər üzrə durasiya 0.31
1.28 Durasiya qəpi 0.38 -0.42
Kapitalın bazar dəyəri (mln man) 2 -4 A bankında aktivlər üzrə durasiya öhdəliklər üzrə durasiyadan çox olduğundan, faiz dərəcələri 1 f.b azaldığı halda, aktivlərin dəyəri öhdəliklərlə müqayisədə daha çox dəyişəcəkdir. B bankında isə əksinə, aktivlər üzrə durasiya öhdəliklər üzrə durasiyadan az olduğundan, faiz dərəcələri 1 f.b azaldığı halda, öhdəliklərin dəyəri aktivlərlə müqayisədə daha çox dəyişəcəkdir. Bazarda faiz dərəcələri 1 f.b azaldıqda, A bankında kapital 2 vahid artacaq, B bankında isə 4 vahid azalacaqdır. A bankının əldə edəcəyi mənfəət kapitalının 1.6%-ni, B bankının qarşılaşacağı zərər isə kapitalının 1.8%-ni təşkil edir.
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
45 Qeyd etdiyimiz kimi, faiz riski üzrə RMD əsasən ticari portfel üzrə kapital tələbində nəzərə alınır. Bizim baxdığımız şərti bank sisteminin balansında qiymətli kağızlar çox kiçik paya malikdir. Nəticədə banklar üçün faiz riski üzrə RMD ticari portfel (trading book) üzrə deyil, bank portfeli (banking book) üzrə hesablanmışdır. Faiz riskinin üzrə RMD-nin hesablanması üçün istifadə olunan əsas parametrlər aşağıdakı cədvəldə əks olunmuşdur:
Parametrlər Dəyər Əminlik dərəcəsi 95% Müddət
1 aylıq Proqnoz müddəti 1 gün Tarixi müşahidələrin sayı 90 Burada 95%-lik əminlik dərəcəsinin götürülməsi müşahidələrin sayının az olmasından irəli gəlir 1 . Faiz riski üçün RMD hesablanmazdan əvvəl, A və B bankı üçün verilənlər üzrə paylanmaya baxılmışdır. Verilənlərin normal paylanmaya tabe olmadığı məlum olmuşdur. Beləliklə, normal paylanma fərziyyəsinə əsaslanan parametrik metodun tətbiqi məqsədəuyğun sayılmamışdır. Normal paylanma tələb etməyən metodlar olan tarixi və Monte-Karlo simulyasiyaları seçdiyimiz şərti bank sektoru üçün daha optimaldır. Tarixi simulyasiya metodlarının növlərindən isə tarixlərə bərabər çəki verməklə, tarixi simulyasiya, son tarixlərə daha çox çəki verməyə imkan verən eksponensial çəkili tarixi simulyasiya, həmçinin keçmiş dövrlərin volatilliyini nəzərə almağa imkan verən volatillik üzrə korrektə edilmiş tarixi simulyasiya metodlarından istifadə edilmişdir. C Ə DVƏL 8. A VƏ B ŞƏRTI BANKININ 95%- LIK EHTIMAL ILƏ 1 GÜNLÜK FAIZ RISKI ÜZRƏ RMD- NIN KAPITALA NISBƏTI , % Metod A bankı B bankı Tarixi Sadə tarixi simulyasiya 3 6 Hibrid 3 6 Volatillik nəzərə alınmaqla hibrid 2 5 Monte-Karlo simulyasiyası 5 8
1 Bazel komitəsi 99%-lik əminlik dərəcəsi və müşahidələrin sayının 250 gün olmasını tövsiyyə edir Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
46 Faiz riski faiz dərəcələri üzrə volatilliyin böyük olmasından irəli gəlir (xüsusilə B bankında). Qiymətləndirmələr göstərir ki, 95%-lik ehtimal səviyyəsində 1 günlük faiz riski üzrə RMD-nin kapitala nisbəti A bankında 2% - 5%, B bankında isə 5% - 8% arasında 1 dəyişir. B bankında faiz riskinin A bankı ilə müqayisədə yüksək olması haqqında mülahizə hesablamalarda da öz təsdiqini tapdı. Hər iki bankın mövqelərinə hansı müddətin daha çox təsir etdiyini müəyyənləşdirmək üçün əlavə RMD (incremental VaR) hesablanmışdır 2 . Məlum olmuşdur ki, A bankının portfelində riskə ən çox təsir edən mövqe 1-3 ay, B bankında isə 12 aydan yuxarı olan mövqe olmuşdur. Hesablanmış RMD nəticələri kapital adekvatlığı əmsalında 3 bazar risklərini nəzərə almağa imkan verir. Cədvəl 9- dan göründüyü kimi, bank portfelində faiz riski nəzərə alındıqda belə, kapital adekvatlığı şərti norma daxilində olmuşdur. C Ə DVƏL 9. K APITAL ADEKVATLIĞI 4 Bankın adı A bankı B bankı Faktiki kapital adekvatlığı, % 15 20
Faiz riski nəzərə alındıqda kapital adekvatlığı, % 12.6
12.5 Valyuta və faiz riski nəzərə alındıqda kapital adekvatlığı, % 12.7
12.2
Şərti bank sektoru üzrə seçilmiş reprezentativ iki hipotetik bank misalında faiz riski üzrə qəp təhlili, durasiya qəpi və RMD vasitəsi ilə qiymətləndirilmişdir. Sadə qəp təhlili göstərir ki, faiz dərəcələri 1 f.b azaldığı halda, A bankında kapital 2%, B bankında isə 0.2%-ni azala bilər. Lakin, bu metodla alınmış nəticələr statikdir və mövqelər üzrə faizə həssaslıqdakı fərqləri nəzərə almır. Bu səbəbdən durasiya qəpi təhlilindən istifadə daha məqbul hesab edilir. Durasiya təhlilinə əsasən bazarda faiz dərəcələri 1 f.b azaldıqda, A bankının əldə edəcəyi mənfəət kapitalının 1.6%-ni, B bankının qarşılaşacağı zərər isə kapitalının 1.8% təşkil edir. Faiz riski üzrə RMD qiymətləndirmələri göstərir ki, 95%-lik ehtimal səviyyəsində 1 günlük faiz riski üzrə RMD-nin kapitala nisbəti A bankında 2% - 5%, B bankında
1 Faiz riski üzrə RMD modelini yoxlamaq üçün "geriyə yoxlama" testindən istifadə edilməlidir. Lakin, müşahidələrin sayı məhdud olduğundan modeli yoxlamaq mümkün olmamışdır. 2 Bazel komitəsi bir neçə aktivi olan portfel üzrə risklər hesablanarkən, hər mövqe üzrə olan riskləri cəmi portfel üzrə olan risklərlə müqayisə etmək üçün “Əlavə RMD”-dən (İncremental VaR) istifadəni təklif etmişdir (Jorion, 2000). 3 Hesablamalar Monte-Karlo simulyasiyası əsasında aparılmışdır 4 Burada valyuta və faiz riski üzrə RMD 95%-lik ehtimal ilə 10 günlük götürülmüşdür (Bazel komitəsinin tövsiyəsi) Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
47 isə 5% - 8% arasında dəyişir. Beləliklə, sadə qəp təhlili B bankının faiz riskinin az olduğunu göstərsə də, durasiya qəpi və RMD B bankının faiz riskinə daha həssas olduğunu deməyə imkan verir. Bundan əlavə RMD nəticələri kapital adekvatlığı əmsalında faiz və valyuta riskini də nəzərə almağa imkan vermişdir. Faiz və valyuta riski nəzərə alındıqda, kapital adekvatlığı əmsalında azalma müşahidə olunsa da, bu əmsal tələb edilən şərti minimal həddən aşağı olmamışdır. Ə dəbiyyat 1.
Aasen, M. R. (2011). Applying Altman’s Z-Score to the Financial Crisis An Empirical Study of Financial Distress on Oslo Stock Exchange. 2.
of corporation”. Journal of banking and finance 1(1977)29-54 . 3.
Altman, E. I. (Sep., 1968). Financial Ratios, Discriminant Analysis and the Prediction of Corporate Bankruptcy. The Journal of Finance (Vol. 23, No. 4), pp. 589-609. 4.
Altman, E. I. (2000). PREDICTING FINANCIAL DISTRESS OF COMPANIES:REVISITING THE Z-SCORE AND ZETA® MODELS. 5.
6.
BCBS. (2011). Basel III: Enhancing risk coverage. 3. 7.
BCBS. (2012). Fundamental review of the trading book. 8.
BCBS. (2005). International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards. BIS. 9.
BCBS. (1996). Market Risk Amendment. 10.
Becker, L. (2013). Basel Committee has work out on interest rate risk charge. Risk magazine . 11.
Becker, L. (2013). Basel Committee has work out on interest rate risk charge. Risk magazine . 12.
Berry, R. (2008 b). An Overview of Value-at-Risk: Part II - Historical Simulations VaR. Investment Analytics and Consulting , 8-11. 13.
Berry, R. (2008 a). Value-at-Risk: an overview of analytical VaR. Investment Analytics and Consulting . Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
48 14.
Blacha, A. (2009). Advanced Scenario Generation for Historical Value-at- Risk Calculations: Empirical Analysis on Equity Options. Quantitative Analytics Team ING CMRM TRading. 15.
worlds: A hybrid approach to calculating value at risk. Risk , 11, 64-67. 16.
BSBC, 2. (2005). International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, Updated November 2005. 17.
Danmark's Nationalbank. (2004). Financial Management at Danmarks Nationalbank. 18.
David R. Anderson, D. J. (2008). “STATISTICS FOR BUSINESS AND ECONOMICS” . 19.
Doç. Dr. K. Evren Bölgün, M. B. (2009). Risk Yönetimi . (3. ed., Ed.) 20.
over the last 20 years. Journal of Banking & Finance . 21.
Grice, J. &. (2001). Tests of the generalizability of Altman’s bankruptcy prediction model. , ,. Journal of Business Research , 54(1), 53-61. 22.
Guastaroba, G., Mansini, R., & Speranza, M. G. (2009). On the effectiveness of scenario generation techniques. European Journal of Operational
23.
Hasan Candan, D. Ö. (2009). Bankalarda Risk Yönetimi ve BASEL II. Istanbul: 2-ci nəşr. 24.
Hendricks, D. (1996). Evaluation of Value-at-Risk Models Using Historical Data. FRBNY Economic Policy Review , Vol. 2 (No. 1), 39-70. 25.
Jorion, P. (2000). In Value at Risk. McGrow-Hill. 26.
Morgan's Standard-EWMA to Skewed-EWMA Forecasting. University of Sydney.
27.
Manganelli, S., & Engle, R. F. (2001). Value at risk models in finance. European central bank working series (75). 28.
Perignon, & Smith. (2010). The Level and Quality of Value-at-Risk Disclosure by Commercial Banks. Journal of Banking and Finance .
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
49 29.
Piroozfar, G. (2009). Forecasting Value at risk models with historical and filtered historical simulation methods. Uppsala Universitet. 30.
Richard Apostolik, C. D. (2009). “Foundations of Banking Risk: An Overview of Banking, Banking Risks, and Risk-Based Banking Regulation” . GARP (Global Association of Risk Professionals). 31.
for the assessment of credit risk in Croatian SMEs. UTMS Journal of Economics , 4 (2) (4 (2)), 163–174. L.Y US IFZADƏ , A.M Ə MMƏDO V A N AĞDSIZ ÖDƏN IŞL ƏR IN IN K IŞA F S ƏVI YY ƏSIN IN IQT ISAD I ART IMA T ƏSIR I Xülasə Tədqiqat işində nağdsız ödənişlərin inkişafını şərtləndirən dörd amil: institusional, infrastruktur, təklif və istifadə səviyyəsi, həmçinin yeniliklərin tətbiqinə meyillik üzrə indeks qurulub. Daha sonra ölkələr nağdsız ödənişlərin inkişafı baxımından qruplara bölünür. Nağdsız ödənişlərin inkişaf mərhələsindən asılı olaraq, hər bir ölkə qrupu üzrə hansı amillərin iqtisadi inkişafa təsir etdiyi müəyyən edilir. Açar sözlər: Nağdsız ödənişlər, iqtisadi artım, institutsional inkişaf, infrastruktur JEL təsnifatı: E42
Impact of non-cash payments to economic growth Abstract Research paper builds an index based on four factors that are important for development of cashless economy: institutional environment, infrastructure, supply- usage levels, and tendency to adopt innovations. Based on this index countries are classified into four different groups of cashless economy. Estimations identify the most important factors that condition the contribution of the cashless payments to economic growth for each group of countries. Yüklə 338,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|