Xülasə Uzun illərdir ölkələr üçün uyğun məzənnə rejiminin seçilməsi məsələsi geniĢ



Yüklə 156,72 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix05.04.2018
ölçüsü156,72 Kb.
#35894
növüXülasə


45 

 

 



 

 

  



 

 

 

 

 

İnkişaf edən ölkələrdə məzənnə rejimləri və 

Azərbaycan təcrübəsi 

 

Əlirzayeva Təranə 

 

 

 

 


46 

 

 



 

Xülasə 

 

Uzun  illərdir  ölkələr  üçün  uyğun  məzənnə  rejiminin  seçilməsi  məsələsi  geniĢ 

müzakirə mövzusudur. Müxtəlif məzənnə rejimlərinin müsbət və mənfi tərəfləri, uyğun 

rejimin  seçilməsində  determinantların  müəyyənləĢdirilməsi  kimi  müərəkkəb  sualların 

cavablandırılması dərin tədqiqatlar tələb edir. Təbii resurslarla zəngin ölkələrdə məzənnə 

rejimlərinin seçimi ölkə spesifikalarını da nəzərə almaqla xüsusi yanaĢma tələb edir. Bu 

tədqiqatın 

məqsədi 


ölkələrdə 

məzənnə 


rejimlərinin 

seçim 


meyarlarını 

müəyyənləĢdirmək, 

cümlədən 



Azərbaycanın 

bu 


sahədə 

təcrübəsini 

qiymətləndirməkdən ibarətdir.  

 

Abstract  

There  are  constant  debates  on  the  choice  of  the  relevant  exchange  rate  regime  for 

countries.  Evaluation  of  the  positive  and  negative  impacts  of  different  exchange  rate 

regimes and search for proper determinants require extensive research. Moreover special 

approaches are needed for the resource rich countries. The main purpose of this research 

is  to  find  out  the  proper  selection  criteria  of  the  exchange  rate  regime  in  different 

countries and evaluate the experience of Azerbaijan as well.  

 

Açar sözlər: məzənnə rejimləri, təsbit məzənnə, valyuta müdaxiləsi 

Key words: exchange reate regime, fixed exchange rate, intervention 

Müəllifin e-mail ünvanı: 

tarana_alirzayeva@cbar.az

 

 




47 

 

 



MÜNDƏRİCAT 

 

  GiriĢ .........................................................................................................................  48 

1.

 

Məzənnə rejimlərinin təsnifatı və seçim meyarları .........................................49 



1.1.  Məzənnə rejimlərinin təsnifatı .......................................................................49 

1.2. Məzənnə rejimlərinin seçim meyarları............................................................51 

2.

 



ĠnkiĢaf edən ölkələrədə məzənnə  rejimləri.......................................................53 

3.

 



Azərbaycanda məzənnə rejimi .......................................................................... 57 

3.1.Azərbaycanda  məzənnə rejimlərinin tarixi .....................................................57 

3.2.Azərbaycanda məzənnə rejiminin seçilməsi meyarlarının 

qiymətləndirilməsi..................................................................................................58 

 

Nəticə  .......................................................................................................................59 

Ədəbiyyat siyahısı  ...................................................................................................59 

Əlavə .........................................................................................................................63 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


48 

 

GİRİŞ 

Ġqtisadi proseslərdəki mühüm təsir roluna görə məzənnə ən çox təhlil edilən və pul 

siyasətində  xüsusi  yeri  olan  göstəricidir.  Bu  səbəbdən  uyğun  məzənnə  rejiminin 

seçilməsi ən çox müzakirə edilən və haqqında dərin tədqiqatlar aparılan məsələlərdəndir.  

Ölkədəki  makroiqtisadi  sabitliyin  dayanıqlığı  əhəmiyyətli  dərəcədə  məzənnə 

rejiminin düzgün seçilməsindən  asılıdır.  Məzənnə  rejiminin düzgün  seçilməsi  üçün  isə 

ölkə iqtisadiyyatının səciyyəvi xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması tələb olunur. Aparılan 

bütün təhlillər və tədqiqatlarda son nəticədə qeyd edilir ki, “bütün zamanlarda bütün 

ölkələr  üçün  vahid  məzənnə  rejimi  yoxdur”  (Frankel  1999).  Yəni  rejim  ölkə 

xüsusiyyətlərindən və zamandan asılı olaraq dəyiĢə bilər.  

13  yanvar  2001-ci  ildə  Asiya-Avropa  forumu  çərçivəsində  maliyyə  nazirlərinin 

görüĢündə  Beynəlxalq  Valyuta  Fondunun  (BVF)  icraçı  direktoru  Horst  Kelerin  öz 

çıxıĢında bəyan  etdiyi kimi  “BVF-nun  tədqiqatları  və ölkələr üzrə  müşahidələri nəticə 

çıxarmağa  əsas  verir  ki,  heç  bir  məzənnə  rejimi  bütün  ölkələr  üçün  bütün  şəraitlərdə 

universal  ola  bilməz”.  Beləliklə,  bir  məzənnə  rejimi  nəinki  bütün  ölkələr  üçün  məqbul 

hesab  edilə  bilməz,  eyni  zamanda  bir  məzənnə  rejimi  eyni  bir  ölkə  üçün  bütün 

zamanlarda effektiv iĢləmir. 

Bu  tədqiqat  iĢində  əsasən  inkiĢaf  edən  ölkələrdə  məzənnə  rejimlərinin  seçimində 

uyğun determinantların müəyyənləĢdirilməsi əsas məqsədlərdəndir. 

Sənəd 3 bölmədən ibarətdir.  

Birinci  bölmədə  məzənnə  rejimlərinin  təsnifatı  və  hər  bir  məzənnə  rejiminin 

xüsusiyyətləri  nəzərdən  keçirilir.  O  cümlədən  bu  və  ya  digər  məzənnə  rejiminin 

iqtisadiyyata  təsiri,  məzənnə  rejimlərinin  seçilməsinin  baĢlıca  meyarları  öz  əksini 

tapmıĢdır.                     

Ġkinci  bölmədə  inkiĢaf  edən  ölkələrdə  (əsas  təbii  resursla  zəngin)  məzənnə 

rejimləri, onların seçimində istifadə olunan əsas meyarlar qeyd edilmiĢdir. 

Üçüncü  bölmədə  məzənnə  rejiminin  tarixi,  o  cümlədən  məzənnə  rejiminin 

seçilməsi meyarları Azərbaycan Ģəraitində təhlil edilmiĢdir.     

Yekun olaraq nəticələr çıxarılmıĢdır.   

 



49 

 

1.



 

Məzənnə rejimləri və onların seçim meyarları 

1.1.Məzənnə rejimlərinin təsnifatı 

 

1946-1973-cü  illərdə  1944-cü  ildə  formalaĢdırılmıĢ  Bretton-Vuds  razılaĢmasına 



əsasən dünyada təsbit olunmuĢ, lakin, tənzimlənən məzənnə rejimləri mövcud idi. 1973-

cü  ildə  Bretton-Vuds  sisteminin  iflasından  sonra  isə  məzənnə  rejimlərinin  çeĢidi 

geniĢləndi.    

Məzənnə rejimlərini 3 əsas qrupa bölmək olar: təsbit olunmuş məzənnə rejimləri, 



aralıq  rejimlər  və  üzən  məzənnə  rejimləri.  Bunların  hər  biri  bir  sıra  alt  qruplara 

bölünürlər.  

 

BVF-nun  apardığı  son  təsnifata  görə  məzənnə  rejimləri  aĢağıdakı  kimi 



qruplaĢdırılır: 

 

Cədvəl 1. Məzənnə rejimləri 



 

Təsbit rejimlər 

Aralıq rejimlər 

Üzən 

 

1.



 

Valyuta ġurası  

2.

 

Milli 



ödəniĢ 

vasitəsinin 

olmaması 

 

1.



 

Ənənəvi bağlılıq 

2.

 

 SürüĢkən bağlılıq 



3.

 

SürüĢən  dəhliz    çərçivəsində 



məzənnə rejimi 

4.

 



Üfüqi dəhliz üzrə bağlılıq 

5.

 



StabilləĢdirmə rejimi 

 

1.



 

1.Tənzimlənən üzən        

2.

 

      məzənnə   



3.

 

2. Sərbəst üzən 



   

 

Xarici  ölkələrdən  hər  hansı  birinin  valyutasının  rəsmən  ödəniş  vasitəsi  kimi 



istifadəsi 

5

(no  separate  legal tender)  təsbit məzənnə  rejimlərinin  sərt  formalarından biri 



hesab  edilir.  Ekvador,  Panama,  Zimbabve,  Kosovo,  Monteneqro  və  digər  bir  sıra 

ölkələrdə bu rejim tətbiq edilir.  



Valyuta Şurası da təsbit məzənnə rejiminin sərt formalarından biridir. Bu rejimin 

tətbiqi zamanı mərkəzi bank məzənnəni fiksə edir və  valyuta bazarında yarana biləcək 

əlavə təklif və tələbi qarĢılayacağı ilə bağlı öhdəlik götürür. Milli valyutada pul kütləsi 

valyuta ehtiyatlarından asılı olaraq dəyiĢir. Bosniya və Hersoqovina, Litva, Bolqarıstan, 

Bruney kimi ölkələrdə bu rejim tətbiq olunmuĢdur. 

 Ənənəvi təsbit edilmiş bağlılıq rejimini (conventional peg) tətbiq edərkən ölkə öz 

valyutasını  digər  ölkənin  valyutasına  və  ya  əsas  ticarət  partnyorlarının  valyutalarının 

daxil  olduğu  valyuta  səbətinə  bağlayır.  Bazar  məzənnəsi  rəsmi  məzənnə  ətrafında  1% 

tərəddüd edə bilər. Orta bazar məzənnəsi isə altı ay ərzində məhdud marja çərçivəsində 

2%-dən  çox  olmamaq  Ģərti  ilə  dəyiĢə  bilər.  Səudiyyə  Ərəbistanı,  Qətər,  Türkmənistan, 

Venesuela, Küveytdə bu məzənnə rejimi tətbiq edlilir. 

                                                           

5

 

Annual report on exchange rate arrangements and exchange restrictions 2012, IMF 




50 

 

Stabilləşdirmə  rejimi  (stabilized  arrangement)  son  maliyyə  böhranından  sonra 

BVF-nun hazırladığı bölgüdə öz əksini tapmıĢdır. Bu rejimin mahiyyəti ondan ibarətdir 

ki, bazar məzənnəsi altı ay və daha çox müddət ərzində ±2%-lik marjanı ötməmək Ģərti 

ilə sabit qalmalıdır. Məzənnənin stabilliyini təmin edən bu diapazon lövbər valyutaya və 

ya valyuta səbətinə uyğun statistik metodlar əsasında müəyyən edilir. BVF-nun məzənnə 

rejimləri  ilə  bağlı  2012-ci  il  üzrə  hesabatında  məsələn,  Makedoniya,  Qvatemala, 

Azərbaycan bu rejimi tətbiq edən ölkələr sırasındadır. 



Üfüqi dəhliz çərçivəsində (pegged exchange rate within horizontal band) bağlılıq 

rejimi  Ģəraitində  valyutanın  dəyəri  təsbit  edilmiĢ  əsas  kursdan  müəyyən  diapazon 

çərçivəsində ±1% ərtafında tərəddüd edir və ya valyutanın maksimal və minimal dəyəri 

arasındakı  fərq  2%-i  ötmür.  Bu  halda  pul  siyasətinin  sərbəstliyi  müəyyən  edilmiĢ 

dəhlizin geniĢliyindən asılıdır.  

Sürüşkən bağlılıq (crawling pegs) rejiminin tətbiqi ilə valyutanın məzənnəsi dövrü 

olaraq  müəyyən  göstəricilər  nəzərə  alınmaqla  korrektə  edilir.  Belə  göstəricilərə  misal 

olaraq,  ölkədəki  inflyasiya  ilə  əsas  ticarət  partnyoru  olan  ölkələrdəki  inflyasiya 

arasındakı  fərqi,  və  ya  ticarət  partnyoru  olan  ölkələrdə  inflyasiya  hədəfi  və  inflyasiya 

gözləntiləri  arasındakı  fərqi    göstərmək  olar.  SürüĢmə  həddi  inflyasiyanın  məzənnədə 

yarada  biləcəyi  volatillik  səviyyəsində  götürülə  bilər.  Bu  rejim  də  digər  təsbit  edilmiĢ 

məzənnə  rejimlərində  olduğu  kimi,  pul  siyasətinin  sərbəstliyində  məhdudiyyətlər 

yaradır. 



Sürüşən  dəhliz  çərçivəsində  məzənnə  rejimləri  (crawling-like  arrangement).    Bu 

rejiminin tətbiqi ilə məzənnə  müəyyən  edilmiĢ  dəhliz  çərçivəsində  mərkəzi kursdan  ±1 

faizdən  az  olmayaraq  tərəddüd  edir  və  ya  valyutanın  maksimal  və  minimal  dəyəri 

arasındakı  fərq  2  %-i  keçmir.  Valyuta  məzənnəsinin  dəyiĢməsi  çərçivəsi  müəyyən 

iqtisadi  göstəricilər  nəzərə  alınmaqla  müntəzəm  olaraq  korreksiya  edilir.  Məzənnənin 

sərbəstlik dərəcəsi dəhlizin geniĢliyindən asılıdır. Dəhliz ya sürüĢən mərkəzi məzənnəyə 

simmetrikdir,  ya  da  diapazonun  yuxarı  və  aĢağı  sərhədlərinin  assimetrik  dəyiĢimi 

hesabına  tədricən  geniĢlənir.  Məzənnənin  dəhliz  çərçivəsində  saxlanılması  pul 

siyasətininin sərbəstliyini məhdudlaĢdırır. 

 Üzən  tənzimlənən  məzənnə  rejiminin  (managed  floating  exchange  rate)  tətbiqi 

zamanı  mərkəzi  bank  əvvəlcədən  müəyyən  edilmiĢ  trayektoriya  olmadan  məzənnəyə 

təsir edir. Məzənnənin tənzimlənməsi bir çox  göstəricilərin (məsələn; tədiyyə balansının 

vəziyyəti,  beynəlxalq  ehtiyatlar  və  s.)  qiymətləndirilməsindən  sonra  baĢ  verir. 

Müdaxilələr birbaĢa və dolayı ola bilər. 



Sərbəst  üzən  məzənnə  rejiminin  (independently  floating)  tətbiqi  zamanı  məzənnə 

bazar  tərəfindən  müəyyən  edilir  və  valyuta  bazarına  hər  hansı  rəsmi  müdaxilə  yalnız 

məzənnədə həddən artıq kəskin tərəddüdlərin zəiflədilməsi məqsədini daĢıyır.  

Qrafik  1-də  BVF-nun  məzənnə  rejimləri  ilə  bağlı  2012-ci  il  üçün  hazırladığı 

hesabata əsasən dünya ölkələrində tətbiq edilən məzənnələrin bölgüsü verilmiĢdir. 



51 

 

 



 

Qrafik 1. Ölkələrin məzənnə rejimləri üzrə bölgüsü (say) 

 

Mənbə: BVF-nun məzənnə rejimləri ilə bağlı 2012-ci il üzrə illik hesabatı 

 

Qrafikdən  də  göründüyü  kimi,  aralıq  rejimlərin  tətbiq  edildiyi  ölkələr  üstünlük 



təĢkil edir.  

 

1.2.

 

Məzənnə rejimlərinin seçim meyarları

 

Son 10 ildə, xüsusən də 1999, 2003 və 2009-cu illərdə BVF tərəfindən ölkələr üzrə 

məzənnə rejimlərinin seçimi ilə bağlı üç əsas tədqiqat aparılmıĢdır (Mussa, 2000; Roqoff  

2004; və QoĢ). Bu tədqiqatların nəticələrinə əsasən BVF ölkələrin makroiqtisadi 

performansını – inflyasiya, iqtisadi artım, böhranlara dayanıqlılığını nəzərə alaraq, 

onların məzənnə rejimlərinin seçiminə dair məsləhətlər verir. 

Ümumiyyətlə,  məzənnə  rejimlərinin  seçimi  ilə  bağlı  aparılan  tədqiqatların 

nəticələri  çox  müxtəlif  və  bir-birinə  ziddir.  Belə  ki,  seçimin  edilməsi  üçün  amillərdən 

heç biri üzrə yekun nəticə əldə edilməmiĢdir. Jun və Mauroya [2002] görə iqtisad elmi 

məzənnə rejiminin seçimi üçün bir sıra determinantlar müəyyən edə bilər, lakin bunlar 

arasında ən müsbət göstərici ÜDM-in həcmidir. Eyni zamanda məzənnə rejiminin seçimi 

ölkənin  inkiĢaf  səviyyəsi  ilə  də  birbaĢa  əlaqəlidir.  Belə  ki,  inkiĢaf  etmiĢ  və  inkiĢaf 

etməkdə olan ölkələrdə seçim fərqlidir.  

Levi-Yeti, Starzeneqqer [2003] isə Mauronun əksinə qeyd edirlər ki, inkiĢaf etmiĢ 

ölkələrdə (ĠEÖ) seçim birbaĢa iqtisadi artım tempi ilə əlaqəli deyil. ĠnkiĢaf etməkdə olan 

ölkələrdə (ĠEOÖ) isə təsbit məzənnə rejimi iqtisadi artımı zəiflədir. Eyxenqrinin [2008] 

31

35



24

1

12



3

16

43



12

14

0



5

10

15



20

25

30



35

40

45



50

Üzən

66

Aralıq

99

Təsbit

26


52 

 

tədqiqatının  nəticəsinə  əsasən  ĠEOÖ-in  uğurlu  inkiĢafının  əsas  səbəbi  tədricən  üzən 



məzənnə rejiminə keçid olmuĢdur. Kalvo, Reynxartın [2000; 2002] tədqiqatlarında qeyd 

edilir ki, ĠEOÖ-də milli valyutanın devalvasiyası məcmu buraxılıĢa mənfi təsir edə bilər. 



Eyxenqrin  və  Hausmana  [1999]  görə  isə  ĠEOÖ-də  iri  müəssisələrin  və  bankların 

passivləri xarici valyutadadır, aktivlər isə milli valyutadadır.  

Üzən  məzənnə  rejimində  və  maliyyə  qeyri-sabitliyi  Ģəraitində  devalvasiya  özəl 

sektorun  borclarının  artması  ilə  nəticələnir  ki,  bu  da  iqtisadiyyata  investisiya 

qoyuluĢlarının  həcminə  və  məcmu  buraxılıĢa  mənfi  təsir  edir.  Bu  təhlükələr  ĠEOÖ-in 

mərkəzi banklarının üzən məzənnə rejiminə keçidinə maneə yaradır və milli valyutanın 

dəyərsizləĢməsinə səbəb olur.  

Alezina    və  Vaqner  [2006]  Kalvo  və  Reynxartın  [2002]  mərkəzi  bankların  üzən 

məzənnə rejiminə keçiddə o qədər də maraqlı olmadıqları ideyalarını inkiĢaf etdirmiĢlər. 

Onlar bu seçimi institutların gücü və keyfiyyəti ilə əlaqələndirirlər. Onlar qeyd edirlər ki, 

xarici  valyutada  borc  yükü  çox  olan  ĠEOÖ  üçün  təsbit  məzənnə  rejimi  daha 

məqsədəuyğundur.  Məzənnə  rejiminin  seçimi  zamanı  mərkəzi  banklar  həyata 

keçirdikləri siyasətə inamın azalmaması və monetar alətlərin çevikliyi arasında ortaq yol 

tapmalıdırlar.  

Frankelin  [1995]  fikrinə  görə,  ĠEOÖ-də  təsbit  məzənnə  rejiminin  tətbiqi  ölkə 

iqtisadiyyatını yuxarıda qeyd edilən problemlərin yaranmasından qoruya bilər.  Edvards 



və Savastano [1999] isə qeyd edir ki, təsbit məzənnə rejiminin tətbiqi faydalı ola bilər, 

lakin makroiqtisadi stabilliyin əldə edilməsi üçün kifayət olmaya bilər. Mahiyyətcə heç 

bir məzənnə rejimi ölkə iqtisadiyyatını daxili və xarici Ģoklardan mütləq Ģəkildə qoruya 

bilməz.  

Tədqiqatçıların çoxu qeyd edir ki, uyğun məzənnə rejiminin seçimi hər bir ölkənin 

konkret iqtisadi xüsusiyyətlərinə görə seçilməlidir. Xüsusən qeyd edilməlidir ki, uyğun 

məzənnə rejiminin seçilməsi yalnız monetar siyasətdən asılı deyil, eyni zamanda büdcə 

siyasətindən də asılıdır. 

Məzənnə  rejiminin  seçiminə  həm  empirik,  həm  də  nəzəri  tərəfdən  baxıla  bilər. 

Nəzəri səviyyədə məzənnə rejiminin seçimi pul siyasəti trilemması ilə bağlıdır. Mərkəzi 

banklar  kapitalın  beynəlxalq  hərəkətinin  tam  mobilliyi  vəziyyətində    təsbit  məzənnə 

rejimini tətbiq və pul kütləsini idarə edə bilməz. 

Uyğun  məzənnə  rejiminin  seçilməsi  meyarları  ilə  bağlı  təklifləri  aĢağıdakı  kimi 

ümumiləĢdirmək olar (Cədvəl 2.). 

 

 

 

 



53 

 

Cədvəl 2. Məzənnə rejimlərinin seçim meyarları 



Meyarlar 

Xüsusiyyətləri 

 

İqtisadiyyatın ölçüsü

 

Ġqtisadiyyatı  böyük  olan  ölkələrdə  daha  çevik  məzənnə  rejiminin  seçilməsi 

məqsədəuyğundur.  Ölkə  iqtisadiyyatının  böyük  olması  onun xarici  amillərdən 

asılılığını azaldır. Bu halda sərbəst məzənnə rejiminin tətbiqi xarici  tarazlığa 

müsbət təsir göstərir.     

 

Ölkənin 

açıqlıq 

dərəcəsi

 

Ölkənin açıqlıq dərəcəsinin böyük olması sərt məzənnə rejiminin tətbiqini tələb 

edir.  Belə  ki,  ölkənin  açıqlıq  dərəcəsi  nə  qədər  böyükdürsə,  məzənnənin 

makroiqtisadi  proseslərə  təsiri  bir  o  qədər  güclüdür.  Bu  halda  məzənnənin 

dəyiĢkən olması makroiqtisadi sabitlik baxımından da məqsədəuyğun deyildir.        

 

İqtisadiyyatın 

(xüsusən  də  ixracın) 

şaxələnməsi dərəcəsi

 

Ġqtisadiyyatın  (xüsusən  də  ixracın)  Ģaxələnməsi  dərəcəsinin  yüksək  olması 

məzənnə  rejiminin  sərbəstliyini  tələb  edir.  Ġxracın  strukturunda  hər  hansı 

məhsulun  xüsusi  çəkisi  yüksək  olduqda,  sərbəst  məzənnə  rejiminin  tətbiqi 

zamanı  məzənnənin  dinamikası  bu  məhsulun  dünya  bazarındakı  qiymətindən 

asılı olaraq dəyiĢəcəkdir. Bu halda məzənnədə kəskin tərəddüdlərin müĢahidə 

edilməsi istisna deyildir.

 

 

Ticarətin 

coğrafi 

təmərkəzləşməsi

 

Əgər xarici ticarətdə hər hansı bir ölkənin xüsusi çəkisi çox yüksəkdirsə, milli 

valyutanın məzənnəsini bu ölkənin valyutasına bağlamaq məqsəduyğundur. Bu 

halda ölkə daxilindəki inflyasiya səviyyəsi baĢlıca partnyor ölkədəki inflyasiya 

səviyyəsinə yaxın olacaqdır.

 

 

Daxili  inflyasiya  ilə 

xarici 

ölkələrdəki  

inflyasiya  arasında 

fərq

 

Ölkədəki  inflyasiya  ilə  ticarət  partnyoru  olan  ölkələrdəki  inflyasiya  arasında 

fərq  böyük  olduqda  sərt  məzənnə  rejiminin  tətbiqinə  ehtiyac  vardır.  Belə  ki, 

milli  valyutanın  məzənnəsini  inflyasiyanın  aĢağı  olduğu  ölkənin  valyutasına 

bağlayaraq təsbit etmək inflyasiyanı aĢağı salmağın optimal yollarından biridir. 

Bu  halda  idxal  və  ixrac  qiymətləri  məzənnənin  bağlandığı  ölkədəki 

inflyasiyadan asılı olaraq dəyiĢir və beləliklə inflyasiya məzənnənin bağlandığı 

ölkədən idxal olunur.   



 

İqtisadiyyatın 

və 

maliyyə  bazarlarının 

inkişaf səviyyəsi

 

Ölkə iqtisadiyyatının və maliyyə bazarlarının inkiĢaf səviyyəsi  yüksəkdirsə, o 

zaman  sərbəst  məzənnə  rejimi  tətbiq  olunmalıdır.  Belə  ki,  Ģəffaf  və  tamamilə 

bazar prinsiplərinə uyğun fəaliyyət göstərən valyuta bazarı özünü tənzimləməni 

təmin etməklə məzənnənin kəskin tərəddüdlərinin qarĢısını alır.   

 

Kapitalın mobilliyi

 

Kapitalın  beynəlxalq  hərəkətinin  mobillik  səviyyəsi  yüksəkdirsə,  təsbit 

məzənnə  rejimini  saxlamaq  bir  o  qədər  çətin  olacaqdır.  Deməli,  kapitalın 

sərbəst  hərəkətinin  təmin  edildiyi  ölkələrdə  daha  sərbəst  məzənnə  rejiminə 

ehtiyac vardır.    

İqtisadi 

siyasətə 

etimad

 

Ġnflyasiya  ilə  mübarizəyə  yönəlmiĢ  iqtisadi  siyasətə  etimad  nə  qədər  azdırsa, 

təsbit  olunmuĢ  məzənnə  rejimini  tətbiq  etmək  üçün  arqumentlər  bir  o  qədər 

güclüdür.  



Dollarlaşma 

səviyyəsi 

Beynəlxalq  təcrübə  göstərir  ki,  təsbit  olunmuĢ  məzənnə  rejimi  dollarlaĢma 

səviyyəsini azaldır.   

Mənbə: P.Wickam, “ The choice  of exchange rate regime in developing countries”, Staff Papers, İMF, 

Vol.32, pp 248-88; B.Aghevli, M. Khan, and P. Montiel, “Exchange rate policy in developing 

countries: some analytical issues”. 

 

 



54 

 

2.



 

İnkişaf edən ölkələrdə məzənnə  rejimləri 

ĠnkiĢaf  edən  ölkələrdə,  xüsusən  təbii  resurslarla  zəngin  ölkələrdə  məzənnə 

rejimlərinin seçimi fərdi yanaĢma tələb edir. Belə ki, seçim edərkən bu ölkələrdə ÜDM-

un  həcmində,  ixracda  və  dövlət  büdcəsində  xammaldan  əldə  olunan  gəlirlərin    xüsusi 

əhəmiyyət kəsb etdiyi nəzərə alınmalıdır. Bu sahədə aparılan tədqiqatlarda qeyd edilir ki, 

uyğun  məzənnə  rejiminin  seçilməsində  əsas  meyarlardan  biri  nominal  və  real  Ģoklar 

zamanı  makroiqtisadi  və  maliyyə  sabitliyinin  təmin  edilməsidir.  Bu  məsələyə  ənənəvi 

baxıĢ ondan ibarətdir ki, üzən məzənnə bu prosesləri təmin etməyə qadirdir.  

Təsbit  məzənnə  rejimi  isə  yalnız  daxili monetar  Ģoklar  zamanı  əlveriĢli  ola bilər. 

Ġdeal  vəziyyətdə  seçilmiĢ  məzənnə  rejimi  xarici  və  daxli  stabilliyi  (aĢağı  inflyasiya), 

beynəlxalq  rəqabətliliyi,  pul  siyasətinə  etimadı  və  aĢağı  tranzaksiya  xərclərini  təmin 

etməlidir.  

Məzənnənin təsbit rejimdə olmasının üstünlüklərindən biri  təsbit edilmiĢ valyuta 

ölkəsindən,  məsələn,  ABġ-dan  daha  stabil  “pul  siyasətinin  idxal  edilməsi”dir.  Lakin, 

burada  xammal  ixrac  edən  ölkələr  üçün  bir  çox  risklər  mövcuddur.  Belə  ki,  yerli 

xüsusiyyətləri  və  tələbləri  nəzərə  almadan  stabil  iqtisadiyyatlardan  idxal  edilən  pul  və 

məzənnə siyasətinin yaratdığı müsbət və mənfi xüsusiyyətlər balanslaĢmalıdır.

6

  



Təbii resurslar ilə zəngin ölkələrin təcrübəsini araĢdırarkən Norveçdən baĢqa digər 

ölkələrdə dövlət gəlirlərinin 50%-nin xammal gəlirləri hesabına formalaĢdığı və ixracın 

80%-dən  çoxunun  xammal  sektoru  təĢkil  etdiyi  müəyyən  edilir.  Məsələn,  xammal 

sektorunun  ÜDM-da  xüsusi  çəkisi  Liviya  və  Küveytdə    67%  və  53%,  Əlcəzairdə  və 

Nigeriyada 45% təĢkil edir. Daha böyük iqtisadiyyatlarda, məsələn, Rusiya və Norveçdə 

nisbətən  yüksək  Ģaxələnməyə  nail olunmuĢdur. Bu ölkələrdə  xammal  sektoru  ÜDM-un 

təxminən 25%-nə bərabərdir və dövlətin inhisarındadır. Yalnız Rusiya və Norveçdə neft 

sektoru qismən özəlləĢdirilmiĢdir.  

Norveçdən  baĢqa,  xammal  ixrac  edən  ölkələrin  bir  çoxunda  məzənnə  rejimləri 

təsbitdir və ya üzən tənzimlənəndir (məsələn, 26 neft ölkəsinin 18-də təsbit rejim tətbiq 

edilir).

7

 Əlcəzair, Qazaxıstan və Rusiyada isə çox məhdud dəhliz daxilində tənzimlənən 



üzən məzənnə rejimi tətbiq edilir (Cədvəl 3.). Xammal ixracından əldə edilən irihəcmli 

valyuta  gəlirləri  dünya  bazarlarının  konyuktur  təsirinə  əhəmiyyətli  dərəcədə  məruz 

qaldığından xarici valyuta bazarını idarə etmək çətinləĢir. 

Xammal  gəlirlərinin  ölkə  iqtisadiyyatına  əsas  təsir  kanallarından  biri  valyuta 

                                                           

6

 



Brad Setser, “The case for exchange rate flexibility in oil exporting economies”, Peterson Institute 2007  

7

 Mohsin S. Khan, “The GCC Monetary Union-choise of exchange rate regime”, İMF, 2008 


55 

 

bazarında  tələb  və  təklifdən  asılı  olaraq  məzənnədə  baĢ  verən  dəyiĢikliklərdir.  Məhz 



düzgün  seçilmiĢ  məzənnə  rejimi  məzənnədə  baĢ  verə  biləcək  vollatilliklərdən 

sığortalanmağa yardım edə bilər.  

 Təbii  resurslar  ilə  zəngin  ölkələrdə  təsbit  məzənnə  rejimlərinin  tətbiqi  zamanı 

əsas  lövbər  ABġ  dolları  hesab  edilir.  Ölkələrin  çoxunda  ABġ  dollarının  əsas  orientir 

kimi  seçilməsi  uzun  tarixə  dayanır.  Məsələn;  Körfəz  Ölkələri  Birliyinə  daxil  olan 

ölkələrdə milli valyutaların ABġ dollarına bağlanması tarixi 1970-ci ildən baĢlayır. ABġ 

dollarına  bağlılıq  və  ya  tənzimlənən  üzən  məzənnə  rejiminin  tətbiqinin  əsas 

məqsədlərindən biri ixracın və fiskal gəlirlərin stabilləĢdirilməsidir.  

Xammal  ixrac  edən  ölkələrdə  ticarət  Ģəraitinin  ABġ  dolları  məzənnəsinin 

tərəddüdlərindən  daha  çox  asılı  olması  təsbit  məzənnə  rejimlərinin  tətbiqi  nəticəsində 

baĢ  verir.  Asılılığın  səviyyəsi  ABġ-la  və  ABġ  dollarına  təsbit  edilmiĢ  məzənnə 

rejimlərinə malik ölkələr ilə olan idxal əlaqələrinə bağlıdır. 

Təsbit  məzənnə  rejimlərinin  tətbiqi  zamanı  xammal  ixrac  edən  ölkələrdə  biznes 

tsikllər  ABġ-dan  fərqli  də  olsalar,  faiz  dərəcələri  ABġ  faiz  dərəcələrinə  uyğun  dəyiĢir. 

Nəticə  isə  hər  bir  ölkədə  kapital  hesabının  liberallaĢması  səviyyəsindən  asılı  olaraq 

dəyiĢə bilər. Kapitalın hərəkəti rejiminin sərtləĢdirilməsi Əlcəzair, Liviya və Ġranda daha 

çox  müĢahidə  olunur.  Rusiyada  son  vaxtlar  kapital  axınlarının  liberallaĢdırılması 

sahəsində yumĢalma müĢahidə olunur.  



Cədvəl  3. Xammal ixrac edən ölkələrdə məzənnə rejimləri 

Ölkələr 

Neft hasilatı 

(mln.ABŞ dolları), 

2011 

Neft hasilatı (%-lə), 

2011 

BVF-nun məzənnə 

təsnifatı 

Kanada 


3.522 

4.3 


 

 

Sərbəst üzən 



Nigeriya 

2.457 


2.9 

Norveç 


2.039 

2.3 


Ingiltərə 

1.100 


1.3 

ABġ 


7.841 

8.8 


Kolumbiya 

930 


1.2 

Ġndoneziya 

942 

1.1 


Qazaxıstan 

1.841 


2.1 

SürüĢkən bağlılıq 

Anqola 

1.746 


2.1 

StabilləĢdirmə 

Ġraq 

2.798 


3.4 

Küveyt 


2.865 

3.5 


 

 

Ənənəvi bağlılıq 



Oman 

891 


1.1 

Qətər 


1.723 

1.8 


Səudiyyə Ərəbistanı 

11.161 


13.2 


56 

 

BƏƏ 



3.322 

3.8 


Əlcəzair 

1.729 


1.9 

 

Digər tənzimlənmə 



rejimi 

Ġran 


4.321 

5.2 


Meksika 

2.938 


3.6 

Rusiya 


10.280 

12.8 


MənbəM.Albino-War and B.Quillin, “Azərbaycanla bağlı işçi sənəd”, aprel 2013, BVF 

Ümumiyyətlə,  resursla  zəngin  ölkələrdə  məzənnə  rejiminin  seçimi  ilə  bağlı 

aparılan  tədqiqatlarda  qeyd  edilir  ki,  ABġ  dollarına  bağlı  olan  rejimin  tətbiqi 

makroiqtisadi sabitliyi təmin etmiĢ, nominal Ģokların iqtisadiyyata ötürülməsinin qarĢısı 

alınmıĢdır. Bu rejim pul siyasətinin etibarlı və aydın baĢa düĢülən lövbərini (məzənnə), 

inflyasiya gözləmələrinin aĢağı olmasını və gələcək valyuta məzənnəsi ilə bağlı əminliyi 

təmin edir.  

Bu  məzənnə  rejimini  idarə  etmək  asandır.  Transmissiya  mexanizminin  zəifliyi, 

daxili  kapital  bazarlarının  məhdud  inkiĢafı,  kredit  bazarlarının  kiçik  ölçüsü,  faiz 

dərəcələrinin  məhdud  rolu təsbit  (bağlı)  rejimə  üstünlük  verilməsini  zəruri  edir. Körfəz 

Ölkələri Birliyində bu rejimin tətbiqi ticarət və maliyyə tranzaksiyalarını, mühasibat və 

biznes planlamasını, üzv ölkələr arasında monetar inteqrasiyanı rahatlaĢdırır.  

Lakin,  təsbit  rejmin  tətbiqinin  bir  sıra  çatıĢmazlıqları  mövcuddur.  Bu  rejimin 

tətbiqi  zamanı  ABġ  iqtisadiyyatından  pul  siyasəti  “idxal  edilir”  ki,  bu  da  yerli 

iqtisadiyyatın çağıĢlarına uyğun olmaya da bilər.  

Təbii  resurslarla  zəngin  ölkələrdə  tənzimlənən  məzənnə  rejiminin  tətbiqi  biznes 

tsikllərin  hamarlanmasına  təsir  edir.  Ġxrac  və  beynəlxalq  aktivlər  portfeli  Ģaxələnir  və 

Ģokların ekspozisiyası arta bilər. Lakin, üzən məzənnə rejiminin tətbiqi ilə məzənnədə də 

yüksək  volatillik  müĢahidə  oluna  bilər.  Açıq  kapital  hesabı,  ixracda  əsasən  xammalın 

dominantlığı,  dünya  bazarlarında  qiymət  tərəddüdləri  məzənnədə  yüksək  volatilliyə 

səbəb  olur.  Bu  Ģəraitdə  mərkəzi  bank  tərəfindən  valyuta  bazarına  müdaxiləyə  böyük 

ehtiyac ola bilər. 

Bir  çox  araĢdırmalara  görə,  təbii  resurslarla  zəngin  ölkələrədə  məzənnəyə 

sərbəstliyin  verilməsi  məqsədilə  səbətə  bağlanmıĢ  təsbit  məzənnə  rejiminin  tətbiqi 

faydalı  ola  bilər.  Bu  zaman  təsbit  məzənnənin  əsas  “lövbər”  kimi  xüsusiyyətləri 

saxlanılmalıdır. Eyni zamanda risklərin əsas ehtiyat valyutalar arasında bölüĢdürülməsi 

imkanları  yarana  bilər.  Qısamüddətli  dövrdə  səbətə  bağlı  rejim  “inflyasiyanın  idxalı” 

riskini azalda bilər.  

Ümumiyyətlə, hər bir məzənnə rejiminin müsbət və mənfi tərəfləri mövcuddur və 

seçim  zamanı  ölkə  xüsusiyyətlərinin  nəzərə  alınması  yarana  biləcək  risklərin  qarĢısını 

ala bilər. 



57 

 

3.



 

Azərbaycanda məzənnə rejimi 

 

3.1.

 

Azərbaycanda məzənnə rejimlərinin tarixi 

Müstəqillik  əldə  edildikdən  sonra  Azərbaycanda  məzənnə  rejiminin  müstəqil 

seçim  imkanı  əldə  edildi.  1995-ci  ilədək  tətbiq  edilən  məzənnə  rejimini  sərbəst  üzən 

məzənnə rejimi kimi dəyərləndirmək olar. Belə ki, 1992-94-cü illərdə Mərkəzi Bankın 

kifayət  qədər  xarici  valyuta  ehtiyatları  yox  idi  və  valyuta  əməliyyatları  qeyri-rəsmi 

valyuta bazarında aparılırdı. Belə bir Ģəraitdə Mərkəzi Bankın valyuta məzənnəsinə təsir 

imkanları  çox  aĢağı  idi  və  məzənnə  valyuta  bazarında  tələb  və  təklifdən  asılı  olaraq 

formalaĢırdı

8



1995-ci ildə Azərbaycan Mərkəzi Bankının valyuta ehtiyatlarının formalaĢması ilə 



xarici valyuta əməliyyatları rəsmi valyuta bazarında aparılmağa baĢlandı. Azərbaycanda 

tətbiq edilən məzənnə siyasətini aĢağıdakı mərhələlərə bölmək olar. 

1995-2008-ci  illərdə  Azərbaycanda  manatın  ABġ  dollarına  sürüĢkən  bağlılığı 

rejimi tətbiq edilmiĢdir. Bu illər ərzində manatın ABġ dollarına nəzərən məzənnəsi ildə 

orta  hesabla  5%  dəyiĢmiĢ,  lakin,  bu  dəyiĢiklik  Mərkəzi  Bankın  nəzarəti  altında  baĢ 

vermiĢdir. Mərkəzi Bank rəsmi  məzənnə və valyuta müdaxilələri vasitəsilə məzənnəyə 

təsir göstərmiĢdir.  

 2008-ci il 11 mart – 30 sentyabrı əhatə edən dövrdə bivalyuta səbəti (dollar/avro) 

əsasında sürünən dəhliz rejimi tətbiq edilmiĢdir. Bu dövrdə məzənnə siyasətinin operativ 

orientiri  səbətin  dəyəri  olmuĢdur.  Rəsmi  məzənnə  avro  və  dolların  daxil  olduğu  səbət 

əsasında müəyyən edilirdi. Bu dövrdə müdaxilələr dəhliz daxilində həyata keçirilirdi. Bu 

mexanizm  qlobal  valyuta  bazarındakı  prosesləri  yerli  məzənnələrə  sirayət  etdirməklə 

manatın çoxtərəfli məzənnəsinə nəzarət imkanlarını yaratmalı idi.  

Lakin,  sonrakı  dövrdə  aparıcı  valyutaların  məzənnələrindəki  volatilliyin  daha  da 

kəskinləĢməsi (qlobal iqtisadi böhranın təsiri nəticəsində), inkiĢaf etməkdə olan ölkələr 

tərəfindən milli valyutaların qarĢılıqlı dəyərsizləĢdirilməsi və maliyyə sabitliyi hədəfinin 

prioritetliyi ilə səciyyələnən yeni Ģərait məzənnə siyasətinin taktikasına dəyiĢiklik etmək 

zərurəti yaratdı. 

2011-ci  ilin  yanvar  ayından  Azərbaycan  Mərkəzi  Bankı  (AMB)  tərəfindən  ABġ 

dolları/manat  ikitərəfli  məzənnəsinin  dəhliz  daxilində  hədəflənməsi  mexanizmi  tətbiq 

edilir. BVF-nun tövsiyyələri də nəzərə alınmaqla aparılmıĢ təhlillərə görə ölkədə dəhliz 

daxilində  bivalyuta  səbətinin  dəyəri  ilə  müqayisədə  ABġ  dolları/manat  ikitərəfli 

məzənnəsinin hədəflənməsi daha məqsədəuyğundur.  

                                                           

8

 A.Ələsgərov,T.Əlirzayeva. “Məzənnə rejimləri və  onların seçilməsi meyarları”, “İqtisadiyyat və Audit” 

jurnalı, N-11(65), 2005  



58 

 

Makroiqtisadi  təhlillər  göstərir  ki,  ABġ  dolları/manat  ikitərəfli  məzənnəsinin 



hədəflənməsi  hazırkı  Ģəraitdə  AMB-in  məqsədləri,  xüsusən  də  inflyasiya  səviyyəsinə 

təsir göstərmək hədəfi ilə daha çox uzlaĢır. Ġctimai kommunikasiya baxımından əlveriĢli 

olmaqla yanaĢı bu mexanizm həm də AMB-in uzunmüddətli perspektivdə sərbəst üzən 

məzənnə rejiminə keçmək imkanlarını artırır. 

Hazırda  AMB  müəyyən  edilmiĢ  dəhliz  daxilində  valyuta  bazarına  müdaxilələr 

edir.  Bu  dəhliz  elan  edilmir  və  rəsmi  məzənnə  bazarda  formalaĢan  məzənnə  əsasında 

müəyyən  edilir.  AMB  müdaxilələrin  həcmi  ilə  bağlı  məlumatları  mütəmadi  olaraq  öz 

hesabatlarında qeyd edir.  

 

3.2.

 

Azərbaycanda məzənnə rejiminin seçilməsi meyarlarının qiymətləndirilməsi 

Ümumiyyətlə,  tarixən  Azərbaycanda  tətbiq  olunan  məzənnə  rejimləri 

makroiqtisadi  sabitliyi  təmin  etmiĢ,  inflyasiya  üzrə  hədəfə  nail  olmağa  müsbət  təsir 

göstərmiĢdir.  

Məzənnə  rejiminin  seçim  meyarlarına  əsasən  Azərbaycanda  məzənnə  rejimlərini 

qiymətləndirərkən    bu  meyarların  bir  qisminə  əsasən  təsbit  rejiminin  seçilməsi,  digər 

qisminə əsasən isə üzən məzənnə rejiminin seçimi məqsədəuyğundur.     

Azərbaycan iqtisadiyyatı həcminə görə böyük həcmli iqtisadiyyatlarla müqayisədə 

nisbətən  kiçik  olduğu  üçün  burada  təsbit  məzənnə  rejiminin  seçimi  daha 

məqsədəuyğundur. 

Azərbaycan iqtisadiyyatının açıqlıq göstəricisi kimi qeyri-neft sektoru üzrə idxal 

və  ixracın  ÜDM-də  xüsusi  çəkisini  (2012-ci  il  üzrə  qeyri-neft  ticarət  dövriyyəsinin 

qeyri-neft  ÜDM-da  xüsusi  çəkisi  22%  olub)  götürməklə  aparılan  qiymətləndirmə  bu 

meyara əsasən üzən məzənnə rejiminin tətbiqinə imkan verir. 

Məlum olduğu kimi, iqtisadiyyatın  Ģaxələnməsi səviyyəsinin yüksək olması üzən 

məzənnə rejiminin tətbiqinə Ģərait yaradır. Son dövrlərdə ölkəmizdə bu sahədə müsbət 

meyillər  sürətlənir.  ġaxələnmə  yüksək  səviyyəyə  çatdıqda  üzən  məzənnə  rejiminin 

tətbiqi daha məqsədəuyğun olacaqdır. 

Maliyyə  bazarlarının  inkiĢaf  səviyyəsi  (o  cümlədən  hedc  alətlərinin)  məzənnə 

rejiminin  seçilməsində  əsas  meyarlardan  biridir.  Azərbaycanda  maliyyə  bazarlarının 

mövcud inkiĢaf səviyyələri təsbit rejimin tətbiqinin lehinədir.    

Son  dövrdə  Azərbaycanda  kapitalın  hərəkətinin  daha  da  liberallaĢması 

istiqamətində  tədbirlər  davam  etdirilir.  Bu,  üzən  məzənnə  rejiminə  keçid  imkanlarını 

yüksəldir. 

DollarlaĢma  səviyyəsi  meyarı  hələ  ki,  təsbit  məzənnə  rejiminin  tətbiqini 

əsaslandıra bilər. Lakin, son 10 ildə dollarlaĢma səviyyəsi əhəmiyyətli azalmıĢdır. Belə 




59 

 

ki, bank kreditlərində xarici valyutada verilən kreditlərin xüsusi çəkisi bu dövrdə 66.6%-



dən  29.2%-ə,  depozitlərdə  isə  xarici  valyuta  depozitlərinin  xüsusi  çəkisi  84.2%-dən 

34.8%-ə enmiĢdir.   

Rejimin  seçilməsinin    meyarlarının  təhlili  göstərir  ki,  Azərbaycan  üçün  hələ  ki, 

təsbit  rejim  daha  münasibdir.  Bununla  belə,  AMB-in  bu  sahədə  strategiyası 

uzunmüddətli  dövrdə  üzən  məzənnə  rejiminə  keçiddən  ibarətdir.  Bu,  AMB-in  pul 

kütləsinə və faiz dərəcəsinə təsirini artıracadqır.  

 Bunun üçün nağd pulun pul kütləsində xüsusi çəkisinin əhəmiyyətli azaldılması, 

xarici  valyuta  mənbələrinin  Ģaxələnməsi,  kapital  və  maliyyə  bazarının  dərinləĢməsi 

baĢlıca Ģərtlərdir.  

 

 

NƏTİCƏ 

Makroiqtisadi  sabitliyin  dayanıqlığı  əhəmiyyətli  dərəcədə  məzənnə  rejiminin 

düzgün seçilməsindən asılıdır.  

Optimal  məzənnə  rejiminin  seçilməsi  hər  bir  ölkə  iqtisadiyyatının 

xüsusiyyətlərinin nəzərə alınmasını zəruri edir.  

Məzənnə  rejiminin  seçilməsinin  qəbul  olunmuĢ  meyarları  hazırda  Azərbaycanda 

təsbit məzənnə rejiminin tətbiqinin məqsədəuyğun olduğunu göstərir.  

Strateji  dövrdə  real  məzənnənin  tarazlı  səviyyəsi  ilə  onun  faktiki  səviyyəsi 

arasındakı  uyğunsuzluğun  aradan  qaldırılması,  inflyasiyanı  effektiv  idarə  etmək  üçün 

üzən  məzənnə  rejiminə  tədrici  keçidin  Ģərtlərinin  realizasiyası  mühüm  əhəmiyyət  kəsb 

edir.  

 

Ədəbiyyat 

1.

 



A.Ələsgərov,  T.Əlirzayeva,  “Məzənnə  rejimləri  və  onların  seçim  meyarları”,  Ġqtisadiyyat  və 

Audit jurnalı N 11(65), 2007 

2.

 

Azer Aleskerov, “Optimal Monetary policy Strategy during the huge foreign exchange inflows”, 



National  Bank  of  the  Republic  of  Belarus,  Second  international  Scientific  and  practical 

Conference, collection of reports 

3.

 

Oil  exporting  countries:  key  structural  features,  economic  developments  and  oil  revenue 



recycling, ECB, Monthly bulletin, 2007 

4.

 



Kisu  Simwaka,  Choice  of  exchange  rate  regimes  for  African  countries:  Fixed  or  flexible 

exchange arte regimes?, MPRA,2010 

5.

 

Mohsin S.Khan, The GCC Monetary Union – Choice of exchange rate regime, IMF,2008 




60 

 

6.



 

Brad Setser, The case for exchange rate flexibility in oil-exporting economies.Peterson Institute 

for International Economics, number PB07-8, 2008 

7.

 

M.Albino –War and B.Qullin, Republic of Azerbaijan: selected issues, IMF. 2013 



8.

 

Juhn G., Mauro  P.  Long determinants of exchange rate regimes: A Simple Sensivity analysis. 

IMF working Paper. 2002. № 02/104 

9.

 



Levy-Yeyati  E.,Struzennegger  F.  To  Float  or  to  fix:  Evidence  on  the  Impast  of  exchange  rate 

regimes on growth. American economic review. 2003. №93(4).P.1173-1193 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 


61 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mənbə: 

www.cbk.gov.kw



www.cbr.ru



www.cbuae.gov.ae

  

Haşiyə. Təbii resurslarla zəngin bəzi ölkələrin təcrübəsi 

Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri yerləĢdiyi coğrafi mövqeyə görə kənd təssərüfatı və iqtisadiyyatın digər 

sahələrinin  inkiĢafında  geri  qalmasına  baxmayaraq,  mövcud  neft  sərvətlərinə  görə  hal-hazırda  müasir 

infrastruktura  və  yüksək  yaĢayıĢ  səviyyəsinə  malik  bir  ölkəyə    çevrilmiĢdir.    Milli  valyuta  olan  dirhəm 

dövriyyəyə  1973-cü  ildə  buraxılmıĢdır.  O,  1980-cı  ildə  rəsmi  olaraq  ABġ  dollarına  bağlanmıĢdır.  Ölkə 

iqtisadiyyatının  xüsusiyyətlərini  nəzərə  alaraq  –  kiçik  iqtisadiyyat,  açıqlıq  səiyyəsi  və  iri  həcmli  valyuta 

ekspansiyası  nəticəsində  baĢ  verən  daxili  Ģoklar  bağlılıq  rejiminin  tətbiqini  zəruri  edir.  Lakin  digər  dörd 

faktoru  -  iri  xarici  disbalans  (cari  əməliyyatlar  balansının  profisiti  ÜDM-un  21%-nə  bərabərdir),  kapitalın 

təmərküzləĢməsi,  nominal  və  real  xarici  Ģoklar  nəzərə  alarsaq  daha  çevik  məzənnə  rejiminin  tətbiqi 

məqsədəuyğundur. Bu yerdə sual yaranır hansı rejim BƏƏ üçün daha uyğundur? Bu məqamda siyasətçilər iki 

seçim arasında qalır: xarici balansa düzəliĢ və ya aĢağı inflyasiya? 



Küveytin milli valyutası dinar 3 əsas inkiĢaf mərhələsi keçmiĢdir. 1961-1972-ci illərdə Küveyt dinarı 

Ġngiltərə funt sterlinqinə bağlı olmuĢdur. Bu bağlılıq iki ölkə arasında olan sıx tarixi əlaqələrdən irəli gəlirdi. 

Bu bağlılıq hesabına dinarın məzənnəsi də stabil olmuĢdur.  Ġkinci mərhələ 1972-1975-ci illəri əhatə edir. Bu 

dövrdə dinarın fünt sterlinqə nəzərən məzənnəsinin ±2.25 dəhliz çərçivəsində hərəkətinə imkan verildi. Dinar 

dollara qarĢı 10%, sonra isə 14.5% möhkəmləndi.  Lakin  milli  vayutanın  məzənnəsindəki  bu dəyiĢikliklərin 

Küveyt  iqtisadiyyatı  ilə  birbaĢa  əlaqəsi  yox  idi.  Buna  görə  də  bu  prosesləri  dayandırmaq  üçün  siyasətçilər 

yeni bir  yol  axtarmağa baĢladılar. 1975-2002-ci  ildə valyuta səbətinə bağlı məzənnə rejimi tətbiq  edilməyə 

baĢlandı.  2003-2007-ci  illərdə  Küveyt  yenidən  ABġ  dollarına  birbaĢa  təsbit  edilmiĢ  məzənnə  rejimi  tətbiq 

etməyə baĢladı. Bu rejimə əsasən dinar 2003-ci ilin əvvəlində olan məzənnə ətrafında formalaĢmalı və ona ± 

3.5%  tərəddüd  imkanı  verilirdi.  2007-ci  ildən  Küveyt  yenidən  əsas  ticatət  partnyorlarının  da  valyutalarının 

daxil  olduğu  səbətə  təsbit  məzənnə  rejiminin  tətbiqinə  baĢladı.  Bu  keçidin  səbəbi  ABġ  dollarının  digər 

valyutalara nəzərən həddən artıq ucuzlaĢması və idxal məhsulları ilə inflyasiya təzyiqlərinin artması idi. 



Rusiya. 1999-cu ildən Rusiya Mərkəzi Bankı üzən tənzimlənən məzənnə rejimini tətbiq edir ki, bu da 

maliyyə  bazarlarına  və  iqtisadiyyata  xarici  iqtisadi  təsirlərin  hamarlanmasına  imkan  vermiĢdir.  2005-ci  ildə 

səbət  daxilində  məzənnənin  kəskin  tərəddüdlərinin  qarĢısının  alınması  üçün  daxili  valyuta  bazarına 

müdaxilələrin  aparılması  mexanizminin  tətbiqinə  baĢlandı.  Məzənnə  siyasətinin  əməliyyat  hədəfi  kimi 

bivalyuta    səbəti  (ABġ  dolları  və  avrodan  ibarət)  istifadə  edildi.  Valyuta  müdaxilələrinin  həyata  keçirildiyi 

əməliyyat  intervalı  müəyyən  edildi  ki,  bu  da  bivalyuta  səbətinin  kəskin  tərəddüdlərinin  qarĢısını  alırdı. 

Rusiyanın xarici iqtisadi əlqələrinin arması ilə  avronun rolunun da artımı nəticəsində səbətdə avronun payı 

45%  təĢkil  etdi.  2008-2009-cu  illərdə  maliyyə  böhranı  ilə  əlaqədar  olaraq  məzənnə  siyasətinin  əməliyyat 

parametrlərinə müəyyən dəyiĢikliklər edilmiĢdir. 2009-cu ildən müdaxilələrin həcmindən asılı olaraq səbətin 

dəyərinin  avtomatik  rejimdə  müyyən  edilməsinə  baĢlandı.  2010-cu  ildən  səbətin  dəyərinin  müəyyən 

edilməsində  təyin  edilən  sərhədlərdən  imtina  edildi.  2012-ci  ildən  əməliyat  sərhədlərinin  dəyiĢməsi 

parametrləri elə müəyyənləĢmiĢdir ki,  Rusiya Mərkəzi Bankının 450 mln. ABġ dollarından çox alıĢı və satıĢı 

zamanı avtomatik olaraq məzənnədə 5 qəpik yuxarı və ya aĢağı dəyiĢiklik baĢ verir. Ümumiyyətlə məzənnə 

siyasəti mexanizmi pul siyasətinin əsas hədəfləri nəzərə alınmaqla tədiyyə balansının formalaĢması faktorları, 



büdcə sisteminin göstəriciləri və Rusiyada pul bazarının konyunkturu əsasında formalaĢır. 

Yüklə 156,72 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə