Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 375 Mütəxəssilərin fikrincə, alman dəzgahqayırması əvvəllər ingilis dəzgahlarına oxşar məmulların hazırlanması ilə məşğul idisə, 70-ci illərin sonu o güclü Amerika texnikasının təsiri altında idi. Amerika təsirini əsasən yüngül gövdələrin hazırlanması, uzlaşdırılmış ötürmə sistemi, tipik hissələrin emalı üzrə ixtisaslaşma, yüksək avtomatlaşma dərəcəsi, dəqiq alətlər, o cümlədən frezlərin tətbiqi və hələ o dövrdə məlum olmayan alman dəqiqliyində görmək olurdu [2.7]. Sərgi bülletenində Löve firmasının universal torna, dəzgahı və Sentker firmasının elektrik mühərriki ilə təchiz olunmuş supporta malik torna, “Maks Haze und Co.” firmasının universal revolver torna və G.Kreqer firmasının revolver torna dəzgahları xüsusi ilə qeyd olunmuşdurlar (şəkillər 2.93 − 2.95). Bu dövrdə Sentker firması əsasən metal emal edən dəzgahların hazırlanması ilə məşğul idi. Sərgi xəbərlərinə görə onun dəzgahları “əla” keyfiyyətə malik idilər. Əsasən torna dəzgahlarının konstruksiyaları, frez və üfüqi burğu dəzgahları və həmçinin lokomotiv qazanlarının hazırlanması üçün kombinə edilmiş şaquli torna və burğu dəzgahı böyük maraq kəsb edirdi. Alman dəzgahqayırma firmaları həm də onunla fərqlənirdilər ki, bu dəzgahlarda dəqiq və mürəkkəb həndəsi formaya malik hissələri bir yerləşmədə müxtəlif alətlərin tətbiqi ilə emal etmək olurdu. Digər tərəfdən elektrik mühərriklərinin sürətlə yayılması nəticəsində, onlardan dəzgah ötürmələrində istifadə olunması ilə alman müəssisələri emal prosesinin məhsuldarlığını artırmağa cəhd edirdilər. Bu baxımdan Maks Haze və Qeorq Kreger firmaları qabaqcıl idilər. Haze firmasının dəzgahları daxildə və xaricdə armatur, silah və patronların istehsalı ilə məşğul olan müəssisələrə göndərilirdi [2.72, 2.73]. Kreger firmasının məhsulları presizion burğu, frez, yonma və xüsusi dəzgahları əhatə edirdi. 1900-cü ildə Parisdə keçirilən sərgidə alman dəzgahlarına Çikaqodakından artıq maraq göstərilmişdir. Sərgidə iştirak edən Fransa, Belçika, Böyük Britaniya, Avstriya, Rusiya, İsveç dövlətləri arasında Amerika və Almaniya daha güclü çıxış etmişdilər. Parisdə ilk dəfə ola- XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 376 Şəkil 2.93. Torna dəzgahı, Löve firması, 1896. Şəkil 2.94. Elektrik ötürməli torna dəzgahı, Sentker firması, 1896. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 377 Şəkil 2.95. Revolver torna dəzgahı, Kreger firması, 1896. raq amerikalı alim Teylor (ingl. Taylor) volframlı, legirli tezkəsən alət poladını nümayiş etdirir. Dəzgah və alət arasında yarışda yeni kəsmə materialı ilə alətlər ön plana çıxır. Bu alətlər möhkəm və stabil konstruksiyaya malik dəzgahlar tələb edirdi ki, məhz yüksək möhkəmliyə malik alman dəzgahları buna cavab verə bilirdilər. Dəzgahlarda elektrik ötürməsi tətbiq edilmişdir [2.72]. Paris sərgisi bir daha belə böyük tədbirin əhəmiyyətini göstərmişdir. Burada göstərilən dəzgahlarla bərabər Flohr firmasının (Berlin) böyük kranı, Şukert firmasının böyük işıq projektoru, MAN firmasının beş metr hündürlüyündəki altı rəngli fırlanan pressi, Volf və Lanç tərəfindən hazırlanmış lokomobillər də eksponatlar arasında idilər. 1890 ÷ 1914-cü illər, ümumiyyətlə maşınqayırmanın inkişafında çox məhsuldar bir dövr olmuşdur. Bir çox başqa texniki nailiyyətlərlə bərabər, dəzgahqayırma və texnoloji proseslərin inkişafında da irəliləyişlər əldə edilmişdir. Bu baxımdan Teylorun ixtira etdiyi tezkə- XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 378 sən alət poladı nəinki texnologiyada, həmçinin dəzgahqayırmada inkişafı stimullaşdırmışdır. Teylorun bu ixtirası o dövrdə polad istehsalında əldə edilmiş bir çox yeniliklər ilə bağlı idi. Tədqiqatlar nəticəsində, volfram və başqa legirləyici elementlərin poladın keyfiyyətinə təsiri aydın olmuşdur. Hələ 1850-ci ildə ingilis mühəndisi Robert Muşetin (ingl. Robert Mushet, 1792-1847) volfram, manqan, silisium və xromla az miqdarda legirlənmiş polad ilə emalda kəsmə sürətini 50% artırmaq mümkün olmuşdur [2.7] Teylor və Vite (ingl. Vhite) öz ixtiraları ilə kəsmə sürətini 3 dəfə artıraraq 25 m/dəq -ə çatdırmağa nail olurlar. Bu alət poladı tezliklə bütün sənayeni bürüyür. Artıq 1901-ci ildə Almaniyada ən yaxşı alət poladını təyin etmək üçün tədqiqatlar aparılır. Yüksək kəsmə sürətləri ilə mövcud dəzgahların texniki imkanları aydın olur. O dövrdə ən stabil sayılan Löve firmasının dəzgahlarında aparılan sınaqlar göstərmişdir ki, yüksək sürətlərdə aparılan emal 4 həftədən sonra dəzgahın sıradan çıxmasına səbəb olurdu. Çarxlardakı paz və vallar boşalır, dişli çarxların dişləri sınır, aparan val burulmaya yüklənmənin təsirindən əyilirdi [2.7]. Yaranmaqda olan yüksək sürətləri praktikada reallaşdırmaq üçün dəzgahlarda konstruktiv dəyişikliklər aparılırdı. Belə ki, şpindellərdə qayışla işləyən çoxpilləli qasnaqlardan istifadə olunurdu. İndiyə qədər ötürmə sistemində istifadə olunan dişli çarxlar çuqun əvəzinə poladlardan hazırlanmağa başlayır. Dişli çarxlarda yeyilmənin qarşısını almaq üçün yaxşılaşdırılmış yağlamadan istifadə olunur. Mazut əvəzinə maye yağlardan istifadə edilir. Sonralar isə çarxlar bütünlüklə yağ qutusunda oturdulur. 80-ci illərin sonunda ən mühüm texnoloji nailiyyətlərdən biri də, çoxşpindelli torna dəzgahlarının tətbiqi idi. Bu dəzgahın formalaşması prosesi bir çox müxtəlif məqsədli ixtiraların birgə tətbiqi nəticəsində mümkün olmuşdur. Bu istiqamətdə ən vacib addım 1879-cu ildə Karvenin (ingl. Carver) ixtira etdiyi çoxşpindelli vint maşını idi. Bu maşında indiyə qədər məlum torna dəzgahlarından fərqli olaraq pəstahla alət arasında dəyişən hərəkət mövcud idi. Bu hərəkət pəstah bərkidilmiş Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|