Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 384 2.6.4. Maşın hazırlamanın nəzəri əsaslarının yaranması 2.6.4.1. Mexaniki emal prosesində kəsmə nəzəriyyəsinin formalaşması T exniki ədəbiyyatda kəsmə prosesinin təsvirinə aid ilk yazılar Amerika jurnallarında rast gəlinir. Bu məqalələrdə, ancaq prosesin tarixi inkişafı haqqında heç bir məlumat verilmir. Kəsmə prosesinin elmi araşdırılması 1840 − 1850-ci illərə təsadüf edir. Bu dövrdə nəzəri tədqiqatların həcmi məhdud idi. Yalnız 1900-cü ildən sonra bu istiqamətdə geniş işlər görülməyə başlayır. Bu, tezkəsən alət poladının ixtirası ilə əlaqədar idi. Amerikalı alim Şou (ingl. Shaw) kəsmə prosesinin araşdırılmasını üç mərhəlyə bölür [2.76]. Birinci mərhələdə, 1860 − 1900-cı illərdə yonqar əmələ gəlməsinin nəzəri əsasları işlənir. 1900 − 1925-ci illərdə prosesin, empirik asılılıqlar əsasında araşdırılması nəzərə çarpır. Burada Teylorun işlərinin təsiri vardır. 1925-ci ildən isə kəsmə prosesinə təsir edən amilləri nəzərə almaqla tədqiqat işlərinin mərkəzində, ayrı-ayrı məsələlərin araşdırılması durur. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, kəsmə nəzəriyyəsinin tarixi araşdırılması müəyyən mənbələrə əsaslanmalıdır. Bu baxımdan 1900-cü ilə qədər kəsmənin tarixi inkişafını yalnız nisbi təsvir etmək olar. Çünki, bu ərəfədə görülən işlərin yalnız bir hissəsi çap olunmuşdur. XIX əsrin ortalarına qədər aparılan elmi tədqiqatların bir hissəsi gizli saxlanılmışdır. Yalnız texniki məktəblərdə bu işlərlə məşğul olunduqdan sonra, onun nəticələri çap olunmağa başlayır. İlkin vaxtlarda, həm də bu sahədə materialların çap olunması üçün texniki ədəbiyyatların sayı çox məhdud idi. İlk dəfə olaraq torna üsulu və onun kəsmə parametrləri haqqında Plumier, 1701-ci ildə çap etdirdiyi kitabında məlumat verir [2.77]. Burada XVIII əsrdə mexaniki emalın vəziyyətini öyrənmək olur. 1846- cı ildə Londonda Holztapffel tərəfindən yazılmış “Turning and mechanical manipulation” (azərb. Torna emalı və mexaniki idarəetmə) XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 385 kitabı kəsmə haqqında yazılmış ilk kitab hesab edilir [2.78]. Bu kitabdan İngiltərədə, dəzgahqayırmanın inkişafı dövründə aparılan tədqiqatlar haqqında məlumat almaq olur. XIX əsrin ortalarında Fransada yazılmış kitablarda əsasən burğulama prosesi haqqında işlər təsvir olunmuşdur [2.79, 2.80]. Ümumiyyətlə, kəsmə prosesinin araşdırılması dəzgahların inkişafı ilə sıx bağlı idi. Hər bir ölkədə mövcud olan texniki, iqtisadi və sosial durum və dəzgahqayırmanın inkişafından asılı olaraq elmi tədqiqiatlar da bir-birindən fərqlənirdilər. Kəsmə prosesi XVIII əsrə qədər, yalnız sınaqlar əsasında empirik araşdırıldığından burada sistematik elmi tədqiqatlardan danışmaq olmaz. Yalnız sənaye inqilabı ərəfəsində İngiltərədə dəzgahqayırmanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq kəsmə prosesi də tədqiq edilərək inkişaf etdirilmişdir. İngiltərədə aparılan ilkin kəsmə tədqiqatlarını, əsasən iki mərhələyə bölürlər. Birinci mərhələyə dəzgahların ixtirası və bununla da mexaniki emal texnologiyasının yaranması aid edilir. Çünki, bu zamandan etibarən təkcə dəzgahlar yox, həm də kəsmə prosesi tədqiq edilməyə başlanır. XIX əsrin əvvəlində bir sıra dəzgahlar ixtira olunur. Dəqiqliyi və keyfiyyəti artırılmış dəzgahlar yalnız inkişaf etdirilmiş emal texnologiyaları ilə hazırlana bilərdi. Burada ilk dəfə olaraq, hissələrin kəsmə ilə emalı elmi cəhətdən tədqiq edilməyə başlanır. İlk dəfə olaraq texnoloji sistemin tərkib hissələri olan dəzgah, alət və pəstah amillərinin prosesin gedişinə təsiri ayrılıqda və kompleks şəkildə öyrənilməyə başlanır. Yüksək mexanikləşdirmə dərəcəsinə malik supportlu torna dəzgahı alətin emal zamanı məcburi hərəkətini tələb edirdi. Buna görə də, alətin həndəsəsi kəsmə prosesinə uyğunlaşdırılmalı idi. Kəsmə qüvvəsinin kəmiyyətcə tədqiqi də, elə sənaye inqilabı ərəfəsinə təsadüf edir. Dəzgahı hərəkətə gətirən buxar maşının gücünü təyin etmək üçün emal zamanı yaranan qüvvənin qiymətinə ehtiyac var idi. İngilis dəzgahqayıranlarından Nasmif və Klement konstruksiya layihələndirmələri ilə bərabər kəsmə prosesini də tədqiq etmişlər. Onla- XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 386 rın işlərinin əsas məğzi, təbiət elmlərindən məlum olan biliklərin kəsmə prosesinin tədqiqinə tətbiq etməkdən ibarət idi. İlk dəfə olaraq ingilis alimləri Robert Villis və Çarls Bebbij (ingl. Charles Babbage) tərəfindən XIX əsrin əvvəllərində aparılan tədqiqatlarda problemə sistemli, elmi yanaşma hiss olunur [2.81]. Bebbijin 1846-cı ildə yazdığı kitabında kəskinin həndəsəsi, o cümlədən kəsmə qüvvəsi haqqında məlumat verir. Bebbij yeni alət və alət tutqacı ixtira edir, kəsmə qüvvəsinin hesablanması üçün düstur təklif edir [2.81, 2.82]. Villis işlərində, əsasən torna əməliyyatının kinematikasını tədqiq etmişdir [2.97]. Kəsmə prosesinin tədqiqinin ikinci mərhə- ləsi fransız alimlərinin işləri ilə əlaqələndirilir. Fransızların bu sahədə gördükləri işlərin önün- də zabitlərin apardıqları tədqiqatlar dururdu. Onlar burğulama əməl- liyatı və onun təkmi- təkmilləşdirilməsini araşdırmışlar. Burada kəsmə qüvvəsini təyin etmək üçün dinamometrlərdən istifadə edilmişdir. Nəticədə, optimal kəsmə rejimləri kimi, dəzgahda minimum güc yaradan emal parametrləri təyin olunmuşdur. Fransız alimlərindən, 1845-ci ildə çalışmış Mora, Kokila, Klarenval və Jozzel (fransızca, uyğun olaraq: Morin, Coquilhat, Clarinval və Joessel) misal göstərilə bilər [2.83 − 2.85]. Növbəti mərhələyə rus alimlərinin işləri aid edilir. Kəsmə üzrə rus elmi məktəbi Peterburqda yerləşirdi. XIX əsrin birinci yarısına qədər Rusiyada heç bir dəzgah hazırlanmırdı. Yalnız Krım müharibəsindən Şəkil 2.101. Timeyə görə yonqarın çıxarılması. Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|