Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 399 gedir. Sonrakı mərhələdə yalnız kiçik konstruktiv dəyişikliklərə rast gəlinir. Məsələn, alətlərdə soyuducu-yağlayıcı mayeni tətbiq etmək üçün daxili deşiklərin nəzərdə tutulması buna misaldır. Şəkil 2.110-da XIX əsrin ikinci yarısında istehsalatda tətbiq olunan alətlərdən nümunələr verilmişdir [2.90]. XIX əsrin sonunda artıq Avropada alətlərin həndəsələri formalaşmış və uzun müddət dəyişməz olaraq qalmışdır. Əl alətləri inkişaf etdirilərək maşın istehsalı üçün yararlı formaya salınmışdır. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 400 2.6.4.3. Kəsmə qüvvəsinin ölçülməsi İ lk dəfə olaraq kəsmə qüvvəsinin ölçülməsi Fransa və Belçikada aparılmışdır. Fransız zabiti Metriers Mora Tuluzda burğulama əməliyyatında yaranan qüvvələrin ölçülməsi ilə məşğul olmuşdur [2.83]. Eyni ilə 1840 − 41-ci illərdə belçikalı zabit Emil Kokila topların deşilməsi zamanı yaranan qüvvələrin təyini ilə məşğul olur. Onun məqsədi, tələb olunan enerjini təyin etməkdən ibarət olduğundan, o, burğulama momentinin ölçülməsi üçün xüsusi sınaq qürğusu düzəldir. Bu qurğuda yaranan momentə qarşı yük asılır və prosesin əvvəlində tarazlıq vəziyyətinə gətirilir. Sonra isə xüsusi tərəzi vasitəsilə alətin oxunun radial müstəvidə dönməsinə nəzarət edilir. Əlbəttə, bu sınaq vasitəsilə kəsməyə tələb olunan momenti çox kobud təyin etmək mümkün idi. Fransız artilleriya zabiti Klarenval Parisdə burğu dəzgahında eyni sınaqları aparır. O qüvvəni ölçmək üçün fırlanan dinamometrdən istifadə edir [2.84]. Klarenvalın məqsədi burğulamada ən kiçik ötürmə gücünü yaradan emal şəraitini tapmaqdan ibarət idi. Bunun üçün o, burğulama istiqaməti, materialın təsiri, alətin həndəsəsi, burğulama dərinliyi, alətin diametri, yağlama və kəsmə sürətini araşdırır. Bununla, Klarenval spiral burğunun başqalarına nisbətən daha az enerji tələb etdiyini göstərmişdir. Alman mühəndisi Haym (alm. Heim) isə burğulama zamanı veriş istiqamətində yaranan qüvvəni ölçməklə məşğul olmuşdur [2.90]. Qüvvəni ölçmək üçün o, yaylı tərəzidən istifadə etmişdir. Kəsmə qüvvəsinin torna əməliyyatında ölçülməsi Jozzelin işlərində özünə geniş yer tapmışdır. 1864-cü ildə çap etdirdiyi işində o, dinamometr vasitəsilə, emal rejimlərinin kəsmədə yaranan gücə təsirini araşdırmaq üçün apardığı sınaqların nəticələrini təsvir etmişdir [2.85]. Jozzel sınaq qürğusunda, pəstahı diyircəklər üzərində oturdulmuş arabada yerləşdirir. Kəsmə qüvvəsinin təsirindən arabanın yerdəyişməsinə uyğun olaraq, qüvvənin qiyməti təyin olunur. Sınaq nə- XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 401 ticəsində alətin optimal forması və yonqar qatının qiyməti təyin edilmişdir. Bunun üçün Jozzel vahid çəkiyə düşən enerjini əsas götürür. O həm də təyin etmişdir ki, sabit kəsmə şəraitində yonqar qatının qalınlığı ilə enerji proporsional olaraq artır. Burada döymə poladı üçün əlverişli kəsmə sürəti kimi 3,3 m/dəq, çuqun üçün 2,4 m/dəq və bürünc üçün 3,9 m/dəq tapılmışdır [2.85]. Jozzelin işlərini diqqətlə araşdıran rus alimi Time kəsmədə yaranan qüvvələri təyin etmək üçün sınaq aparır. Şəkil 2.111-də onun düzəltdiyi sınaq tərtibatın sxemi verilmişdir. Başqalarından fərqli olaraq o, kəsmədə yaranan təzyiqi qayışla bərkidilmiş qolun köməyi ilə ölçür. Time qoldan asılan yükün qiymətini o qədər artırır ki, pəstahdan yonqar çıxsın. Bu yolla bir çox metallar üçün təyin edilmiş qiymətləri o cədvəl şəklində vermişdir [2.87]. Sonralar Drezden politexnik məktəbinin “Mexaniki texnologiya” kafedrasının professoru Hartih (alm. Hartig) kəsməyə lazım olan gücü təyin etmək üçün Zimmerman firmasında 69 metalkəsən dəzgahda (torna, frez, burğu, üstyonuş, pardaq və xüsusi) geniş sınaqlar aparır. Dəzgahlarda güc parametrlərini təyin etmək üçün o, dinamometrdən istifadə edir. Dəzgahın gücünü qiymətləndirmək üçün Hartih vahid zamanda çıxarılan materialın həcmi ilə təyin olunan “spesifik iş qiyməti- ε ”ni daxil edir [2.98]. Dəzgahın işini o iki hissəyə bölür: işçi gedişdə görülən iş və faydalı iş. Sınaq nəticəsində Hartig hər bir dəzgah üçün ε ədədini təyin edir və kəsmə prosesində faydalı iş əmsalını hesablayır. Hartiqin işlərinə kritik yanaşan ingilis professoru Smit (ingl. Smith) kəsmə qüvvəsinin kəsmə dərinliyindən və yonqarın qalınlığından asılılığını təyin etmək üçün bir sıra sınaqlar aparır [2.92]. 113 sınaqda o kəsmə rejimlərini 240 dəfə variasiya edərək parametrlər arasında əldə etdiyi asılılıqları diaqramlar şəklində verir. Jozzel, Time, Hartih və Smitin işlərinin məqsədləri dəzgah seçimində lazım olan gücü təyin etməkdən ibarət idi. Qüvvənin və momentin indiyə qədərki təyin üsulu sistemdə yaranan sürtünmə qüvvələrinin təsi- Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|