www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını”
41
41
41
(məsələn, II dünya müharibəsi ərəfəsində və ondan sonra
ABŞ-da toplaşması) elmin və texnikanın güclü inkişafına
gətirib çıxartdı. Elm və texnika isə elə sərvətdir ki, yalnız
konkret ölkəyə məxsus olaraq qalmır, bütün bəşəriyyət ondan
istifadə edir. Misal olaraq kompüterləri, müasir telekommuni-
kasiyanı, İnternet, müxtəlif maşınları və başqalarını göstərmək
olar. Yəni zəka axını bəşəriyyətin bütövlükdə inkişafına səbəb
olur və son nəticədə kasıb ölkələr də bundan yararlanır.
İndi milli və mədəni dəyərlərin dağılması məsələsinə
baxaq. Bu fikirlə razılaşmaq lazımdır ki, sərbəst hərəkət
azadlığı milli və mədəni dəyərlərə öz təsirini göstərir. Xaricə
gedib oradakı həyat tərzin görən, həmin ölkələrdəki əxlaqi,
estetik, mədəni dəyərlərlə bizimkini müqayisə edən şəxsdə
dəyərlərə münasibətdə, sözsüz ki, müəyyən dəyişiklik yaradır.
Vətəni bu və ya digər səbəbdən tərk etməyə məcbur olmuş
intellekt yuxarıda qeyd olunan səbəblərdən dövlətinə, onun
sosial-iqtisadi mühitinə ciddi zərbə vurmaqla yanaşı,
məskunlaşdığı ölkənin əxlaq və mədəni dəyərlərini bəzən
həzm edə bilməməsi, təbiət və cəmiyyət mühitinin əks təsirinə
məruz qalması, onun mənəvi dəyərlərinin itirilməsinə gətirib
çıxarır. Çox yüksək dərəcəli mütəxəssis kimi mühacir olduğu
ölkənin elmi iqtisadi, tibbi sahəsində böyük nailiyyət
qazandığı halda özünün Vətənini itirdiyi kimi əqidəsini,
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını”
42
42
arzularını hətta bəzən ailəsini belə itirmiş olur. Beləliklə milli-
mənəvi dəyərlərinin itirməklə bəzən çoxları üçün faydalı olan
bir şəxs öz xalqına, dövlətinə vurduğu ziyanla bərabər şəxsi
varlığına daha çox zərbə vurur və bununla da bu proseslərin
qurbanına çevrilir. Bu cür proseslərin araşdırılması
baxımından qloballaşma prosesinin ayrılmaz tərkib hissəsi
olan zəka axını probleminin elmi cəhətdən tədqiqinə böyük
ehtiyac duyulur.
Bütün bunlar qloballaşma prosesinin ayrılmaz tərkib
hissəsi olan zəka axını problemini elmi cəhətdən tədqiqi
zərurətinin yaradır. Zəka axını prosesinə iki aspektdən
yanaşılması daha düzgün olar: [133, 9-12].
1. Daxili zəka axını: Yüksək ixtisaslı kadrların elm
sahəsindən əmək haqqı və iş şəraitinin anormal olması səbəbi
ilə uzaqlaşaraq digər sahələrə, xüsusən biznes və gəliri çox
olan işlərə qoşulmasıdır. Bu proses isə cəmiyyətin intellektual
potensialını azaltmaqla yanaşı tədqiqat mərkəzlərinin, elmi
müəssisələrin və təhsil idarələrinin kütləvi savadsızlıqla
üzləşməsinə şərait yaradır.
2. Xaricə miqrasiya– zəka axını: Elmi-texniki,
potensialın öz vətənlərini, iş yerlərini ataraq daha yüksək
qazanc və karyera ardınca inkişaf edən dövlətlərə köçməsi
[90, 3-14].
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını”
43
43
43
Hər iki proses eyni dərəcədə ölkənin elmi inkişafına
ciddi zərbə vurmasına, elmi müəssisələrin bağlanmasına,
elmi-texniki yeniliklərə son qoyulmasına, dövlətin strateji
araşdırmalarının nöqsanlarla üzləşməsinə və s. problemlərin
yaranmasına səbəb olur. Rusiyanın «İctimai mövqe» fondunda
2004-ci ildə bir sıra Avropa və Amerika ölkələrində zəka
axını və onu doğuran səbəblərlə bağlı keçirilən sorğu
insanların bu ciddi prosesə göstərdikləri maraqlı mövqelərin
aşkar olunmasına şərait yaradır [103].
I – Zəka axınının mahiyyəti nədir?
Avropa
%
Amerika
%
1. Bilmirəm
17
Bilmirəm
11
2. Satqınçılıq, qisas,
qorxaqlıq
1
Satqınçılıq, qorxaqlıq,
qisas
2
3. Ölkə üçün faciə
2
Ölkə üçün faciə
3
4. Beyin xəstəliyi
4
Beyin xəstəliyi
6
5. Az əmək haqqı,
İş
şəraitinin
qeyri
normallığı və s.
12
Az əmək haqqı, iş
şəraitinin
qeyri
normallığı və s.
15
6. Ağıllı insanların
xaricə köçməsi
64
Ağıllı insanların xaricə
köçməsi
63
II – Sizin fikrinizcə savadlı kadrlar ölkəni niyə tərk
edirlər?
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını”
44
44
Avropa
Amerika
7%
1. Bilmirəm
2 %
2%
2. Başqa
3%
8%
3. Xaricdə daha yaxşıdır
5%
6%
4. İş üçün normal şərait yoxdur
7%
14%
5. Öz ideyalarını realizə etmək mümkün deyil
15%
16%
6. Tələblərin yüksək olması
16%
57%
7. Aşağı əmək haqqı
60%
III – Siz bu cürə alimləri tənqid edirsinizmi?
4% – Cavab verməkdə çətinlik çəkirəm
20% – Tənqid edirəm
76 % – Tənqid etmirəm.
IV–
Sizin
fikrinizcə
onlar
xaricdə
daimi
yaşayacaqlar və bu sizi narahat edir?
1 % – Cavab verməkdə çətinlik çəkirəm
10% – Bəli, narahat edir
89 % – Xeyr, narahat etmir.
V – Sizcə dövlət zəka axınının qarşısını almaq üçün
nə
tədbirlər həyata keçirməlidir?
Dostları ilə paylaş: |