Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 37 37 37 olmaq üçün onları həmin ölkəyə daxil olmaq, orada qalmaq səlahiyyəti verilməsin. Hər şeydən əvvəl hər hansı yaşayış məntəqəsinə gələnlərin və oradan gedənlərin sayı və onların fərqi ilə müəyyən olunan miqrasiya saldosudur. Saldo müsbət olarsa, bu məntəqə əhalisinin sayının miqrasiya hesabına artmasına; mənfi olarsa, azalmasına səbəb olur və buna əhalinin mexaniki artımı deyilir. Əsasən iri dövlətlər bu terminə müraciət edərək ölkə ərazisində nə qədər miqrant olduğunu müəyyənləşdirilməsi miqrasiya göstəricisi adlanır. Miqrasiya proseslərinin idarə olunması isə milli səviyyədə miqrasiya sahəsində çoxsaylı dövlət funksiyalarını və özündə sərhədin keçilməsi, xüsusilə də ölkəyə gəlmə prosesinin idarə olunması, əcnəbilərin dövlətin ərazisində olmaları, qaçqınların və müdafiəyə ehtiyacı olan digər şəxslərin müdafiəsini özündə birləşdirən miqrasiya aspektlərinin idarə olunması sistemini müəyyən etmək məqsədi ilə istifadə olunur. Bu sahədə aparılan nəzəri- metodoloji ümumiləşdirmələrə əsasən miqrasiyanın növləri, strukturu, faktorları, funksiyaları, tipologiyası, motiv və mənbələri, regional xüsusiyyətləri, dinamikası və miqyası kimi aspektlərin müxtəlif təsnifat sistemləri www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 38 38 müəyyənləşdirilib. Əminliklə demək olar ki, onların heç biri bitkin, mükəmməl nəzəri sistem kimi formalaşa bilməyib, inkişafın hər bir yeni mərhələsində yeni xüsusiyyətlər, yeni miqrasiya reallığı ortaya çıxıb və çıxmaqdadır. Miqrasiyanın növləri aşağıdakı kimi sistemləşdirilib: daxili; xarici; bir istiqamətli (geri dönməyi nəzərdə tutmayan); daimi yaşayış yerinə emiqrasiya; müvəqqəti (qayıdışı nəzərdə tutan); uzunmüddətli (6 aydan çox müddətdə davam edən); mövsümi; köçərilik və ziyarət məqsədli; mütərəddid (daimi gediş və qayıdış, "rəqqas formalı" adlandırılan miqrasiya növü); epizodik; tranzit (sərhədyanı); məcburi (obyektdən asılı olmayan səbəblərdən baş verən miqrasiya) və əks istiqamətli, dönüş məqsədli miqrasiya (özünün və ya dövlətin təşəbbüsü ilə dönüşü nəzərdə tutan miqrasiya növü). Məsələn, İsrail dövlətinin repatriasiya proqramı buna əyani misaldır. Miqrasiyanın təsnifat sistemlərinə gəldikdə, onun forma, səbəb, mənbə, mərhələ və sair üzrə uyğunlaşdırılması, miqrasiya hərəkətinin təsnifi sahəsindəki mövqelər də müxtəlifdir. Formasına görə miqrasiyanın ictimai baxımdan təşkil olunmuş və mütəşəkkil olmayan (təşkil olunmamış, kortəbii), səbəblərinə görə - iqtisadi, sosial, mədəni, siyasi hərbi, mərhələlərinə görə isə qərarın qəbul edilməsi (getmək və gəlmək barədə), məkanda yerdəyişmə, hərəkət prosesi və www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 39 39 39 sakinləşmə, yeni yerə adaptasiya və inteqrasiya kimi növlərə qruplaşdırılıb. Təsnifat (klassifikasiya) üçün hansı meyarların seçilməsindən asılı olaraq miqrasiyanın təsnif sistemləri çoxşaxəlidir. Məsələn, müxtəlif ərazi (region, məkanlar) arasında miqrasiya prosesi "üfüqi" və "şaquli" proseslər kimi də qruplaşdırılıb. Yaşayış yerləri müxtəlif statusa, miqyas və nüfuza malikdir. İri, mərkəz hesab olunan paytaxtlar, azsaylı əhali yaşayan şəhərlər mövcuddur. Bu baxımdan "eyni statuslu ərazilər arası miqrasiya" "üfüqi", "insanların maddi həyat səviyyəsinin daha yüksək olduğu ən məşhur məkanlara, şəhərlərə axını" isə "şaquli" miqrasiya kimi səciyyələndirilib. [88, 48]. Müasir dövrün ən aktual problemlərindən biri sayılan ―zəka axını‖ prosesini bütün bu sadalanan miqrasiya növləri içərisində yenisi kimi qeyd olunmalı və miqrasiya problemləri içərisində ayrıca tədqiqata cəlb olunmalıdır. Miqrasiya prosesinin idarə olunmaz tərəf kimi inkişaf etməkdə olan ölkələrin intellekt, beyin və yaxud zəka axını göstərilir. Brain-Drain kimi ümumişlək leksikona daxil olan ―zəka axını‖ prosesini tədqiqatçılar müxtəlif cür izah edirlər. B. Caqdidi, C. Wiagen, R. Martin, T. Straubhaar kimi tanınan tədqiqatçılar zəka axınını birbaşa miqrasiya ilə əlaqələndirən ölkə daxilində özlərinə iş və gördükləri işə görə az əmək haqqı www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 40 40 alan yüksək ixtisaslı kadrların inkişaf etmiş ölkələrə köçməsi kimi qəbul edirlər. Brain Drayn, –zəka axınının izahını müxtəlif ölkələrdə dərc olunan iqtisadi, hüquqi və sosial terminlər lüğətində aşağıdakı kimi eyni olaraq verilir: ―Zəka axını‖– yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin öz ölkələrində normal yaşam tərzi qura bilməyərək xarici ölkələrə miqrasiya etməsidir [91]. ―Zəka axını‖ – «Brain Drain» anlayışını elmi ədəbiyyata ilk dəfə Britaniya Kral Cəmiyyətinin hazırladığı hesabatdan sonra daxil olmuşdur. 1962-ci ildə bu anlayış mühəndis, texnik və alimlərin Böyük Britaniyadan ABŞ-a miqrasiya etməsindən sonra istifadə olunmağa başlanıb. Bu hesabat bütün dünyada səs-küyə səbəb olmuş və dünya alimləri Brain- Drain anlayışını eyni mənada işlətməyə başlayıblar. Türkiyənin tanınmış alimlərindən Dr. Muhammer Kaya belə hesab edir ki, Brain-Drain-zəka axını deyiləndə yüksək təhsil səviyyəsi, öz ixtisası üzrə mütəxəssis hesab olunan insanların ölkəsini tərk edərək güclü dövlətin ali, elmi, transmilli şirkətlərində səadət axtarması elmi-texniki inkişafa təkan verməklə, onların vətəndaşları olduqları dövlətlərə ciddi zərbə vurur [63]. Onu da əlavə edək ki, zəka axını, daha doğrusu, yüksək səviyyəli alimlərin onlar üçün əlverişli yerlərdə toplaşması Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|