1.
Yaddaşın növləri
2.
Yaddaşın idarə olunması
Əməli yaddaş (RAM) haqqında
Yaddaş növləri:
Yaddaş növü
Verilənlərin saxlanılması Açıqlama
RAM
Müvəqqəti yaddaş
Random Access Memory
CMOS
Müvəqqəti yaddaş
Complementary Metal Oxide Semiconductor
ROM
Daimi yaddaş
Read Only Memory
PROM
Daimi yaddaş
Programmable ROM
EPROM
Daimi yaddaş
Erasable Programmable ROM
EEPROM
Daimi yaddaş
Electronically Erasable Programmable ROM
FLASH
Daimi yaddaş
Cədvəldə yerləşdirdiyimiz digər yaddaş növləri haqqında gələcək məqalələrimizdə söhbət
açaçağıq.
RAM – əməliyyat vaxtı istifadə olunan verilənlərin saxlandığı yaddaşdır (Əməli Yaddaş).
Daimi yaddaş kimi istifadə oluna bilməz. Performans baxımından keyfiyyətli və kifayət həcmdə
RAM-a sahib olmaq çox əhəmiyyətlidir. RAM həcmləri MB və GB-larla ölçülür.
RAM necə işləyir:
RAM bir “Excell” cədvəli kimi hazırlanmışdır. Yaddaş bölümləri ünvanlanarak ünvanə
yazma və ünvandən oxuma əməliyyatları həyata keçirir. İstifadə olunmayan proqram və
verilənlər daimi yaddaşda (HDD-Sərt disk, USB yaddaş və s.) saxlanılır. Tələb olunduğunda bu
proqram və ya verilənlər RAM-a kopyalanır və işlənir.
CPU (Central Processing Unit – Mərkəzi Prosessor) RAM-a digər yaddaş növlərindən
daha tez müraciət edə bilir, bunun üçün də proqramların və verilənlərin RAM-a kopyalanması
ehtiyacı duyulur. Əgər işlədilən proqram RAM-dan böyükdürsə bu proqram RAM-a müəyyən
zaman aralıqlarında hissə-hissə kopyalanır.
RAM-ların quruluşu:
Yaddaş çipləri kiçik bir PCB üzərində yerləşdirilir. Bu PCB-lər istifadə sahələrinə görə
müxtəlif ölçülərdə ola bilərlər.
SPD (Serial Presence Detect): PCB üzərində yerləşən bu çip sistem BIOS-una RAM
haqqında məlumat verər. RAM-ın dəstəklədiyi işləmə sürətləri, gecikmələr və digər
xüsusiyyətlər burada profillər halında qeyd olunur. Bundan başqa istehsalçı, istehsal tarixi və
seriya nömrəsi kimi məlumatları da bu çip özündə saxlayır.
Module key (yuva) RAM-ın anakarta sehf qoşulmamasını təmin edir. PIN-lər hər RAM
növünə görə müxtəlif saylarda ola bilər.
DRAM: Dynamic Random Access Memory (Dinamik RAM)
Ən populyar yaddaş növüdür.
SRAM: Statik RAM
Daha yüksək sürət ilə, daha bahalı yaddaş növüdür. SRAM-ın periodik olaraq yenilənmə
ehtiyacı olmadıgı halda, DRAM üçün periodiki yenilənmə vacibdir.
Bəzi RAM xüsusiyyətləri:
Access Time
“Access Time” prosessorun yaddaşdan məlumatı oxumaq üçün lazım olan minimum
zamandır. Nanosaniyə ilə ifadə edilir.
Latency/Gecikmə
RAM-ın nə qədər yavaş ola biləcəyinin ölçüsüdür. Aşağı gecikməli RAM-lar yüksək
gecikməli RAM-lardan daha sürətlidir, çünki prosessora daha tez cavab verə bilirlər. CL “Low
Latency/Aşağı gecikmə” səviyyəsini ifadə edir.
RAM Paketləri:
SIMM – Single İnline Memory Module: Tək sıralı yaddaş moduludur.
DIMM – Dual İnline Memory Module: İki sıralı yaddaş moduludur. SDRAM-ların
başlanğıcı DIMM modulu olmuşdur. Notebook-lar üçün So-DIMM (Small Outline DIMM)
adlandırılan növləri istifadə olunur.
DIMM RAM çipləri PCB üzərində tək bir üzdə olarsa bu modul “Single Sided” olaraq
adlanır. PCB-nin hər iki üzündə də RAM çipləri varsa bu DIMM modulu “Double Sided” RAM
olaraq ifadə edilir. “Double Sided” RAM modulları digərlərinə nisbətən daha qalındır və bəzi
anakartlarda digər slotlara da RAM yerləşdirilə bilməsinə mane ola bilər. Bəzi anakartlar
“Double Sided” bir DIMM modulunu qəbul etməyə bilir. Anakartların hansı RAM modullarını
dəstəklədiyi anakart kitablarında və rəsmi internet səhifələrində yazılmış olur.
RAM növləri:
RDRAM: Rambus DRAM
Rambus firması tərəfindən istehsal olunmuş RAM növüdür. SDRAM-lardan daha
sürətlidir və bir zamanlar INTEL firması tərəfindən dəstəklənmişdir. Ancaq yüksək maliyyə və
alternatif modellər səbəbiylə standartlaşmamışdır.
DDR: Double Data Rate
DDR SDRAM, SDRAM-ın transfer sürətini iki dəfə artırmışdır. 184 pin DIMM, 200 pin
SO-DIMM və 172 pin Micro-DIMM paketləri istifadə olunur. Bu RAM-larla bərabər fərqli bir
adlandırma da istifadə olunmuşdur (DDR400, 200 MHz saat tezliyi ilə işləyən 400 MHz DDR
SDRAm-dır).
DDR SDRAM sürətləri:
DDR RAM-ların üç növ sürət adlandırılması vardır: Saat sürəti, DDR sürət
adlandırılması və PC sürət adlandırılması.
Bu adlandırmalar arasındakı əlaqə isə aşağıdakı kimidir:
Saat sürəti x 2 = DDR sürət adlandırılması
DDR sürət adlandırılması x 8 = PC sürət adlandırılması.
Saat sürəti
DDR sürət adlandırılması
PC sürət adlandırılması
100 MHz
DDR200
PC1600
133 MHz
DDR266
PC2100
…..
…..
…..
300 MHz
DDR600
PC4800
DDR2 SDRAM
DDR2, DDR-in enerji sərfiyyatının azaldılması və bəzi xarakteristikalarının inkişaf
etdirilməsi ilə əldə edilmişdir. Məlumatın giriş-çıxış sürəti iki dəfə artırılmışdır. DDR ilə
uyğunluq təşkil etməyən 240 pin DIMM quruluşu təşkil edir.
DDR2 SDRAM-ların 4 sürət adlandırılması mövcuddur (saat sürəti, DDR I/O sürəti,
DDR sürət adlandırılması, Pc sürət adlandırılması).
Saat sürəti x 2 = DDR I/O sürəti
DDR I/O sürəti x 2 = DDR sürət adlandırılması
DDR sürət adlandırılması x8 = PC sürət adlandırılması
Saat sürəti
DDR I/O
sürəti
DDR sürət
adlandırılması
PC sürət
adlandırılması
100 MHz
200 MHz
DDR2-400
PC2-3200
…
…
…
…
200 MHz
400 MHz
DDR2-800
PC2-6400
250 MHz
500 MHz
DDR2-1000
PC2-8000
DDR3 SDRAM
Məlumatların giriş-çıxış sürəti DDR2-nin iki qatı qədər artırılmışdır. DDR2-də olduğu
kimi DDR3 DIMM modulu da əvvəlkilərlə uyğunluq təşkil etmir. İnkişaf sadəcə sürətlə bağlı
deyildir, daha az enerji sərfiyyatı da üstünlüklərindən biridir.
DDR3 SDRAM sürətlərinin də dörd növ adlandırılması vardır, ancaq aralarındakı əlaqə
DDR2-dən bir az fərqlidir:
Saat sürəti x 4 = DDR I/O sürəti
DDR I/O sürəti x 2 = DDR sürət adlandırılması
DDR sürət adlandırılması x 8 = PC sürət adlandırılması
Saat sürəti
DDR I/O
sürəti
DDR sürət
adlandırılması
PC sürət
adlandırılması
100 MHz
400 MHz
DDR3-800
PC3-6400
200 MHz
400 MHz
DDR3-1600
PC3-12800
DDR
texnologiyasının
gələcəyi
(DDR4 və DDR5):
İlk DDR4 RAM-ların 2133 MHz sürətində olması və 1.2 V gərginliyə sahib olacağı gözlənilir.
Sonrakı versiyalarında isə sürətin 2667 MHz-ə qaldırılacağı və istifadə olunan gərginliyin 1.0 V-
a düşəcəyi söylənilməkdədir. DDR4 RAM-ların ilk olaraq PC-lərdə, daha sonra da az enerji
sərfiyyatının qazandırdığı avantajlarına görə notebook və tablelərdə də isatifadəsi gözlənilir
Daşına bilən yaddaş növləri
USB dəstəkli daşına bilən cihazlarda əslində “flash” yaddaş istifadə olunmaqdadır.
“ Flash“, enerji kəsildiyində belə məlumatları saxlaya bilən və elektronik olaraq silinib yenidən
yazıla bilən yaddaş növüdür. SSD sərt disklər də “Flash” yaddaş növünə aiddir.
“Flash” yaddaşların quruluşu maxaniki deyildir. Yəni içərisində hərəkət edən bir hissə
yoxdur. Bu xüsusiyyətinə görə bu cür yaddaşlar “solid-state” yəni “hərəkətsiz” olaraq
adlandırılırlar. “Flash” yaddaşlar üzərində əməliyyatlar RAMmodullarında olduğu kimi aparılır.
Yəni “Flash” yaddaşlar da modullardan təşkil olunub və bu modullar tranzistorlara sahibdirlər.
Bildiyimiz kimi kompüter sistemlərində məlumatlar “0” və “1”-lər şəklində, yəni ikilik kodlarla
yazılır. “0” enerjinin aşağı səviyyəsini, “1” isə yuxarı səviyyəsini ifadə edir. “Flash” yaddaşlara
da məlumat yazıldığında tranzistorların enerji səviyyəsi dəyişdirilir. Quruluş etibarilə RAM
modullarına oxşasalar da, məlumatların enerji kəsildiyində belə saxlanılması “Flash” yaddaşları
RAM-lardan fərqləndirən ən əsas xüsusiyyətdir.
Daha yığcam, səssiz və yüngül, asan qoşula bilən olması “Flash” yaddaşların digər
əhəmiyyətli xüsusiyyətləridir.
“Flash” yaddaşlarda istifadə olunan iki texnologiya vardır: NOR və NAND.
NOR texnologiyası 2004-cü ilə qədər istifadə olunmuşdur. 2004-cü ildə isə
yerini NAND texnologiyasına təhvil vermişdir. NOR texnologiyası istifadə olunan yaddaşlarda
məlumatların yazılması və silinməsi hər bir hücrə üzərində əməliyyata səbəb olurdu, NAND
texnologiyasında isə bu hücrələrin əmələ gətirdiyi bloklar üzərində əməliyyatlar icra
olunmaqdadır. Bu səbəblə də NAND yaddaşlar NOR yaddaşlara nisbətdə daha sürətlidir.
Günümüzdə istifadə olunan bütün USB yaddaşlar NAND texnologiyasını istifadə edir.
Günümüzdə “Flash” kəlməsi USB yaddaşları ifadə etmək üçün də işlədilir. Bu cihazların
istifadəsi çox sadə olub, USB girişinə qoşulmaları kifayətdir. Əlavə bir enerji mənbəyinə ehtiyac
duymazlar. Bu yaddaşlar Sabit dikslərin yanında çıxarıla bilən yaddaş kimi listlənirlər. “Disk
management” bölməsindən isə Sərt disklər üzərində aparılan əməliyyatları USB yaddaşlara da
tətbiq etmək olar.
USB yaddaşlar “Bootable” disklər olaraq istifadə oluna bilər. Xırda bir proqramın
köməyi ilə USB yaddaşı kompüterinizi başlatmaq üçün istifadə edə bilərsiniz. USB yaddaşlar
həmçinin kompüter olmayan platformalar tərəfindən də dəstəklənməkdədir.
USB yaddaşlardan başqa günümüzdə geniş istifadə olunan digər yaddaş kartları da
mövcuddur.
Compact Flash (CF) – Ən köhnə və böyük kart növüdür.
SmartMedia – CF yaddaş kartlarına rəqib olaraq istehsal olunmuşdur. Ancaq sonradan
yerlərini SD kartlara təhvil vermişlər.
Secure Digital (SD) – Ən çox istifadə olunan yaddaş kartıdır. Mini və Mİcro SD olaraq
iki növü vardır.
Memory Stick – Sony firmasının istehsalı olan yaddaş kartıdır.
xD Picture Card – Fotoaparatlarda istifadə olunur. Olympus firmasının məhsuludur.
Yaddaş kartları, PDA, Foto aparat, mobil cihazlar kimi əlavə yaddaşa ehtiyacı olan
cihazlarda istifadə olunur.
Bu yaddaş kartları kompüterlərə xüsusi kart oxuyucular vasitəsilə qoşulur.
Daha çox USB qoşulması olan kart oxuyucular istifadə olunur. Nootboklar-da isə xüsusi
port vasitəsilə bu növ yaddaş kartları oxuna bilir.
Flash yaddaşların istifadə olunduğu zaman bir başa kompüterdən ayrılması cihazı
zədələyə bilər. USB portları vasitəsilə daimi olaraq cihaz enerji ilə təmin olunur. USB yaddaşı
kompüterdən ayırmadan əvvəl enerji və məlumat axınını kəsmək lazımdır. Windows
istifadəçiləri sağ aşağı küncdə USB qoşulmanı göstərən işarə üzərində mausun sol düyməsini
sıxaraq “Eject USB” əmrini seçərək cihazı ayıra bilərlər.
Günümüzdə ən cox istifadə olunan daşına bilən yaddaşlardan biri də “Xarici sərt
disk”lərdir. Əsasən USB və ya FireWire qoşulması istifadə edirlər.
3.5″ sərt disklər üçün sadəcə USB enerjisi kifayər etmir. Əlavə enerji qoşulması da
istifadə edirlər. 2.5″ sərt disklər isə ən pis halda cüt USB qoşulması ilə lazım olan enerjini təmin
edə bilir. Daşına bilən sərt disklərin çoxu standart sərt disklərdir (SSD-lər xaric). Və istifadə
olunduğu halda hərəkət etdirilməməlidir. Bu cihazlar düşmə və zərbələrə qarşı həssasdırlar. Sərt
disklərə aid məqaləmizdə yarana biləcək problemlərdən bəhs etmişdik. Eyni hallar daşına bilən
sərt disklərə də aiddir. Yəni “Eject USB” seçib diski ayırmaq istədikdə belə diskin işini tam
saxlamasını gözləmək lazımdır.
Dostları ilə paylaş: |