Yadelli işğalçılara qarşı mübarizəsi t a r I x I n d ə N

---

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT XƏZƏR DƏNİZ GƏMİÇİLİYİ 

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT DƏNİZ AKADEMİY ASI

M .A .PƏ N A H İ, R Ə FT A R  C Ə L İL O Ğ L U

XVIIIəsrin 90-cı illərində Qarabağ əhalisinin 

yadelli  işğalçılara qarşı mübarizəsi

T A R İ X İ N D Ə N

“Azərbaycan  tarixi” üzrə  bakalavr piliəsi  üçün 

tədris-metodik vəsait

Kitab Azərbaycan Dövlət Dəniz Akade- 

miyasının  “Humanitar fənlər’’  və  “Dillər” 

kafedralarının 6 saylı və Azərbaycan Dövlət 

Dəniz Akademiyası  Elmi-Metodik Şurasının 

2 saylı,  06 iyııl -  2011-ci  il tarixli qərarına 

əsasən çapa məsləhət görülmüşdür.

---

i

 

3

,

3

(iltu^c-s 

0

-

Tərtib edənlər:

prof. M.A.PƏNAHİ

dos. RƏFTAR CƏLİLOĞLU

Redaktor:

Rəyçilər:

R.I.TAHIROV

t.e.d., prof. Ş.M.QASIMOV

f.doktoru A.C.MURADOVA 

dos. H.A.ALIYEV

M.A.Pənahi,  Rəftar  Cəliloğlu.  “XVIII əsrin  90-cı  illərində 

Qarabağ  əhalisinin  yadelli  işğalçılara  qarşı  mübarizəsi 

tarixindən” Bakı 2012,90 səh.

Bu  vəsait  Azərbaycan  Dövlət  Dəniz  Akademiyasımn 

(ADDA)  tələbələri  üçün  nəzərdə  tutulsa  da,  bundan  geniş 

oxucu kütləsi də bəhrələnə bilər.

Olduqca yığcam şəkildə hazırlanmış bu kitab əsrlər  boyu 

parçalanan,  bu  gün  də  düşmən  tapdağı  altında  qalan,  öz 

doğma yurdlarından didərgin düşən  və sakinlərini səbirsizliklə 

gözləyən  ulu  yurdumuz  -   Qarabağ  xanlığının  paytaxtı  olan 

gözəl ŞUŞA şəhərinin yaradılmasınm 260 illiyinə həsr edilir.

003452

Qrıiiı nəşr

700102

© M.A.Pənahi, Rəftar Cəliloğlu -  2012

ŞUŞA ŞƏHƏRİNIN 

YARANMASININ 

260  İLLİYİNƏ 

HƏSR EDİLİR

---

Xan qızının bulağı

---

XVIIIƏSRİN 90-CIİLLƏRİNDƏ QARABAĞ 

ƏHALİSİNİN YADELLİ İŞĞALÇILARA QARŞI 

MÜBARİZƏSİ TARİXİNDƏN

(Şuşa şəhərinin yaranmasının 260 illiyinə həsr edilir)

GİRİŞ

Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən son- 

ra  dövlətçilik  tarixinin  və  ənənələrinin  öyrənilməsinə  bö- 

yük  ehtiyac  duyulur,  Bu  baxımdan  Azərbaycanda  xanlıq- 

lar  dövrü,  xüsusilə  Qarabağ  xanlığınm  tarixini  dərindən 

tədqiq  etmək  olduqca  vacibdir.  Ona  görə  ki,  bu  gün  bəd- 

nam va başabəla qonşularım ız- ermənilər bir sıra antiazər- 

baycan xarici  qüw ələrin yardımından  istifadə  edərək doğ- 

ma  Qarabağımızı  işğal  etmişlər.  Onlar  bu  işğala  hüquqi 

don  geyindirmək,  Qarabağın,  xüsusilə  Şuşanm  ta  qədim- 

dən  Ermənistanm  bir  hissəsi  olduğunu  “sübuta  yetirm ək” 

iiçün  dəridən-qabıqdan  çıxırlar.  Ermənilərin  sərsəm torpaq 

iddialarmın  əsassız  olduğunu  sübut  etmək  üçün  Qarabağ 

tarixinin,  o  cümlədən  Qarabağın  tarixində  özünəməxsus 

yer  tutan  xanlıqlar  dövrünün  və  yadelli  işğalçıların  hü- 

cumlarınm  dərindən  öyrənilməsinə  ehtiyac  var.  Belə  ki, 

ötən  əsrlərdə  Mirzə  Camalın,  Mirzə  Adıgözəl  bəyin,  Əh- 

məd  bəy  Cavanşirin,  Mir  Mehdi  Xəzaninin  “Qarabağna- 

mə”  və  “Qarabağm  tarixi”  kitabları,  məşhur  alim  və  şair 

A.Bakıxanovun  1841-ci  ildə  yazdığı  “Gülüstani-İrəm”

7

---

əsəri  Qarabağ  tarixinin  öyrənilməsində  olduqca  əhəmiy- 

yətli yer tutmuşdur.  Bundan əlavə, bir çox Azərbaycan  so- 

vet tarixçilərindən  Ə.Şükürzadənin,  M.Mustafayevin,  aka- 

demik  Z.Bünyadovun,  rus  tarixçisi  İ.Petruşevskinin, 

N.Axundovun,  İ.Əliyevin,  T.Köçərlinin,  Y.Mahmudovun, 

T.M ustafazadənin  və  başqa  müəlliflərin  kitab  və  məqalə- 

lərində  Qarabağ  əhalisinin  mübarizəsi,  Dağlıq  Qarabağ 

problemləri  konlcret  şəkildə  işıqlandırılımşdır.  Lakin,  eti- 

ra f etm əliyik  ki,  tarixçi  alimlərimizin  Qarabağ  xanlığı  və 

onun xariei  siyasəti,  ümumiyyətlə  Qarabağ məsələsi  kom- 

munist  rejimli  SSRİ  məkanında  məhdudlaşdırıldığmdan 

və  onun  geniş  tədqiqinə  imkan  verilmədiyindən  bəzi  rna- 

raqlı  m əsələlər  aşkar  edilməmiş  və  tədqiqində  xırda  yan- 

lışlığa yol verilmişdir.

Bu baxımdan yadelli işğalçı Ağa Məhəmməd şah Qa- 

carın  Qarabağa  hücumuna  aid  bəzi  maraqlı  fıkirləri  oxu- 

culara çatdırmaq istəyirik.

8

1.  QARABAĞ YADFXLİ İŞĞALÇILARININ 

DİQQƏT MƏRKƏZİNDƏ

Daim  Azərbaycanm  zəngin yeraltı  və  yerüstü  sərvət- 

lərinə  göz  dikən  işğalçı  qonşu  dövlətlər,  o  cümlədən  İran 

xanları,  xüsusən  Ağa  Məhəmməd  şah  Qacar  (1742-1797) 

1781-ci  ildə  İranda  mərkəzi  hakimiyyəti  ələ  alaraq,  1785- 

ci  ildə  Tehranı  paytaxt  elan  etdi.  0 ,  1793-cü  ildə  Süley- 

man  xam  özünün  rəsmi  nümayəndəsi  kimi  Təbrizə  gön- 

dərdi.  Süleyman  xan  Şimali  Azərbaycan xanlarım  İran  ha- 

kimiyyətinə tabe  olmağa razı  salmalı  idi.  8  minlik qoşunla 

Qarabağa  gələn  Süleyman  xan  Əskaran  qalası  ətrafmda 

məğlub  olaraq  geri  çəkildi.  Bu,  Ağa  M əhəmməd  şah  Qa- 

carı  çox  narahat  etdi  (Z.Bünyadovun  redaktəsi  ilə  Azər- 

baycan  tarixi.  Bakı  2005,  səh.  365).  Tarixçi  Əhməd  bəy 

Cavanşir  yazırdı  ki,  Ağa Məhəmməd  şah  İbrahim  xandan 

girov  kimi  oğlunu  göndərməsini  tələb  edir.  İbrahim  xan 

isə  bildirir  ki,  bir  nəfər  əmanət  əshabələri  ilə  birlikdə 

öldürüldükdən sonra digərini göndərməkdə çətinlik çəkir.

Elə  həmin  vaxt  Ağa  Məhəmməd  şah  Qacar  İbrahim 

Xəlil  xanın  yağı  olduğunu  eşitdikdə  qərara  gəlir  ki,  onu 

özünə  tabe  etsin.  Ərdəbilə  çatanda  ona  xəbər  verirlər  ki, 

İbrahim  Xəlil  xan  Şuşanı  möhkəmləndirir.  Ona bu  imkam 

vennəm ək  üçün  tez  yola  düşməyi  qərara  alır.  Xudafərin 

körpüsü  dağıldığına  görə  Arazı  keçə  bilmirlər.  Yerli  əha- 

lidən  öyrənir  ki,  körpü  İbrahim  Xəlil  xanm  göstərişi  ilə

9

---