M üqavilə Giriş və II maddədən ibarət idi. Girişdə İb-
rahim xan və Sisianov təntənəli şəkildə müqavilə bağ-
ladıqlarını bəyan edirlər.
M üqavilənin I-ci maddəsində deyilirdi ki, İbrahim
xan İrandan və ya hər hansı bir digər dövlətdən asılı olma-
m ağa and içir. İkinci maddəyə görə Rusiya imperatoru özü
və varisləri adından xanın və varislərinin, mülklərinin qo-
runmasm ı vəd edirdibr.
M üqavilənin beşinci maddəsinə görə Rusiya xanı və
onun ailəsinin mülklərini qorumaq üçün Şuşada 500
nəfərlik rus hərbi dəstələri yerləşdirilməli idi. Böyük təh-
lükə yaranarsa baş Komandan əlavə qüw ələr göndərilməli
idi. Altıncı maddədə deyilirdi ki, Şuşada yerləşdirilən qo-
şun hissəsinin bütün xərcləri xanların üzərinə düşürdü.
Müqavilənin şərtinə görə Qarabağ və Şəki xanları
müstəqil xarici siyasət yeritməkdən imtina edir və Qaf-
qazdakı Rus qoşunlarımn komandam ilə əw əlcədən razı-
laşdırmadan qonşu hakimlərlə əlaqə saxlamamalı idi, əgər
onlardan elçilər və yaxud məktublar gələrsə olduqca
mühümlərini baş komandan göndərməli, bəziləri barədə
(yəni az əhəmiyyətlisi) isə xanın yanında qoyulmuş rus
zabiti ilə məsləhətləşməli idi.
Səkkizinci maddədə Qarabağ xanının rusiya xəzinə-
sinə ödəyəcəyi xərcin miqdarı və ödəmə qaydası müəy-
yənləşdirildi. 8000 əşrəfı miqdarında xərac verilməli idi.
Həmin maddədə hom də qeyd edilirdi ki, İbrahim xan
54
özünün ikinci oğlu Məhəmməd Həsən ağanın böyük oğlu
Şükurullahı girov sifətilə Tiflisə göndərilməlidir.
İbrahim xanın Rusiyanm hakimiyyətini qəbul etməsi
şah saraymın kəskin qəzəbinə səbəb oldu. Kürəkçay mü-
qaviləsi imzalandığından az sonra, yəni 1805-ci il iyun
ayında Qacarların hərbi birləşməsi Xudafərin Körpüsün-
dən Araz çayını keçərək Qarabağ ərazisinə soxuldu. Artıq
iyun aymda Pirqulu xan Qacarın başçılıq etdiyi 10 min
nəfərlik İran ordusunun ilk dəstələri tərkibində Qarabağ
atlıları olan rus qoşunu ilə döyüşə girdi. Bu döyüş barədə
damşan Mirzə Camal yazırdı: - Qızılbaşlar Cəbrayıl bağ-
ları yaxınhğında Qarabağ və Rus əskərlərinə rast gəldilər,
olduqca bərk vuruşma oldu. Üstünlük qazana bilməyən
Qarabağ ordusu geri çəkilməyə məcbur oldu. Bu döyüşdə
qalib gələn İran ordusu Qarabağda böyük dağıntılar törət-
dilər. Mərhum Məhəmməd Həsən ağa Şuşa qalasmın mü-
hafızəsini təşkil etmək üçün təcili qalaya qayıtdı.
( Qarabağnamələr 1-ci kitab. B. 1989 s. 104-148)
Beləliklə Rus höküməti elə ilk vaxtdan Qarabağ xan-
lığını müdafıə etmək haqqında öz üzərinə götürdüyü öhdə-
liyi yerinə yetirmədi. Lisaneviç və İbrahim xan Qarabağda
vəziyyətin olduqca ağır olduğunu general Sisianova bildir-
dilər.
Sisianov polkovnik Karyagini topçu alayla birlikdə,
habelə polkovnik-leytenant Kotliyarevskini Qarabağa
göndərdi.
57
M .X əzani yazırdı: “Ruslar Şahbulağa çatdıqları gün
Əli qulu xan Əskəran səmtindən, Abbas Mirzə isə Çanaxçı
kəndindən Şuşa üzərinə hücuma keçmişdilər. Karyagin
dərhal Ə skəran tərəfə həmlə etdi. Abas Mirzə də ordusu
ilə Ə skərana hərəkətə başladı. Qızılbaş qoşunu rus hərbi
dəstələrini m ühasirəyə alıb onları bir neçə gün mühasirədə
saxladılar. Əks hücum təşkil edən ruslar çoxlu insan itir-
dilər. K aryagin və Kotliyarevski yaralandılar. Rus hərbi
dəstəsinin yarıdan çoxu həlak oldu və bir çoxu yaralandı.
Yaralanan və xəstə düşən bir çox rus əskəri aclıq və
susuzluqdan əziyyət çəkirdi. Rus toborunda yüzbaşı sifəti
ilə xidm ət edən Qarabağ ermənisi məlik Vanya bir neçə
erm əniyə b ələd çilik edərək gecə ruslan Şahbulağa apardı,
onlann bələtçiliyi ilə Ruslar Şahbulaq qalasından çıxdılar.
Xəlvəti yol ilə M urov dağdan keçərək ermənilərin kömək-
liyi ilə G əncəyə gəldilər.
(Bax; M .M ehdi Xəzarıi, Jfitabi tarixi
Qarabaği
“Q arabağnam ələr”. I I cild 1991).
Qarabağ diyarında əldə edilən qələbələrdən ruhlanan
şah ordusu Qarabağ və Gəncədən keçərək Gürcüstan üzə-
rinə hücum a keçm əyə cəhd göstərdi, lakin xeyli itki ve-
rərək İrəvan qalasına çəkilməyə məcbur oldular.l805-ci
ilin sonuna yaxın rus ordusu, artıq demək olar ki, Car-Ba-
lakən, Gəncə, Qarabağ, Şəki və Şirvan xanlıqlarmı ələ ke-
çirərək öz mövqelərini xeyli möhkəmləndirə bilmişdi. İndi
qarşıda duran əsas vəzifə çox mühüm strateji və iqtisadi
əhəmiyyəti olan Bakı xanlığınm ələ keçirilməsi idi. Lakin
58
Ə
S
G
Ə
R
A
N
Q
A
L
A
S
I
1806-cı il fevral ayında general Sisianovun Bakınm Qala
divarı yaxınlığmda öldürülməsi bu problemin həllini bir
qədər ləngitdi.
General Sisianovun Bakıda öldürülməsi xəbəri şah
sarayında cənubi Qafqazda itirdiyi mövqelərini qaytarmaq
ümidini daha da artırdı. 1806-cı ilin yazmda Abbas Mir-
zənin Komandalığı ilə 20 minlik qoşun yenidən Qarabağa
hücuma keçdi.
İran şahlığmın bu dəfə əsas diqqətini Şuşamn tezliklə
alınmasına yönəldilmişdir. Abbas Mirzə döyüşə başlama-
mışdan ə w ə l İbrahim xanı öz tərəfınə çəkmək üçün onun
göndərdiyi nümayəndələr xanı dilə tutmağa və ona bolluca
vədlər verməyə başlamışlar.Çoxsaylı orduya qarşı çıxmaq
üçün kifayət qədər ordusunun olmaması və rus qoşunla-
rındakı böhranlı vəziyyətlə bağlı İbrahim xan Qarabağ el-
ləri və kəndlərinin, xüsusən Şuşanın ayaq altında qalma-
ması naminə İran tərəfi ilə xoşluqla və olduqca yumuşaq
rəflar etməyə başladı. Bundan dərhal istifadə edən şah or-
dusu Şuşam mühasirəyə almağa başladı. Vəziyyətin get-
dikcə ağırlaşdığını görən İbrahimxəlil xan öz ailəsini, qo-
humları və yaxın adamlarmm təhlükəsizliyini təmin etmək
üçün şəhəri müvəqqəti tərk etmək qərarına gəldi. 0 Şuşa-
mn 4 kilometrliyində yerləşən Xan bağı adlı yerə gəlib
orada düşərgə saldı. Həddindən artıq narahat olan ruslar
xanın dərhal Şuşaya qayıtmasmı tələb etdilər. Xan Şuşaya
öz oğlu Mehdiqulu xanı göndərməyi qərara aldı. Mir Meh-
di Xəzani yazır k i h ə m i n gecə şeytanhq peşəsi olan şər
61
Dostları ilə paylaş: |