Yadelli işğalçılara qarşı mübarizəsi t a r I x I n d ə N

uçurulub.  Beləliklə,  çayın  bir  tərəfındən  o  biri  tərəfmə 

keçmək mümkün deyildir.

Ağa  M əhəmməd  şah  əmr  edir  ki,  körpünün  yanmda 

üzən  qayıqlardan  ibarət  bir körpü  düzəltsinlər və  körpünü 

təzədən  təm ir  etsinlər.  Beləliklə,  qayıq  körpü  düzəldilir. 

Xudafərin  körpüsünün  təmirinə  başlamlır.  Bu  zaman  həm 

də  xəbər  tutur  ki,  gürcü  hakimi  II  İrakli  rus  çanndan  kö- 

mək  istəyib,  ancaq  II  Yekaterina  buna  cavab  verməyib. 

Ola  bilsin  A ğa  Məhəmməd  şahia  müharibə  etm ək  is- 

təməyib.

Elə  ki,  qayıq  körpü  hazır  olur,  Ağa  M əhəmməd  şah 

85  min  piyada və  atlı,  25  topla körpünü keçir və  Şuşa  qa- 

lası  divarlarınm yanma çatırlar.  Qacarın  qoşunlarına Qara- 

bağ  erməni  məliklərinin  nümayəndəsi  Abrom  Bəknazar- 

yan və M əlik Məcnun bələdçilik edirlər.

Şəhər mühasirəyə  alımr.  Şəhər divarları hər yerdə  bir 

ölçüdə idi.  Divarlar şərq və qərb üslubunda tikilmişdi.  A ğa 

M əhəmməd  şah  hiss  etdi  ki,  onun  topları  divarları  dağıt- 

maq  qüdrətində  deyil.  Fikirləşirdi  ki,  şəhəri  m ühasirədə 

saxlasa,  onlar  uzun  müddət  davam  gətirə  bilməyəcək  və 

tezliklə  tabe  olacaqlar.  0 ,  bilmirdi  ki,  şəhərin  azuqə  ehti- 

yatı nə  dərəcədədir.  Şəhərin su ehtiyatını kəsmək mümkün 

deyildi,  su şəhər daxilində yerdən çıxırdı. Keçmişdəkindən 

fərqli  olaraq  qala divarı üstündə  kimsə görünmürdü.  Kim- 

sə  divara  çıxıb,  hücum  edənlərə  söyüş  yağdırmırdı.  Lakin 

xacə  Qacarm  əsgərləri  divara  yaxınlaşanda  o  saat  gülləyə 

tuş  gəlirdilər.

10

Ağa  M əhəmməd  Şah  Q acar

---

Topa  tutsa  da  divarlara  təsir  etmədiyini  gördükdə, 

atəşi  dayandırır.  Mütəxəssisləri  çağırıb  divarları  partlat- 

maq  üçün  lağım  vurmaq  istəsələr  də  qaya  olduğundan 

bundan da vaz keçirlər.

Bu  hadisə  məhərrəm  ayma  təsadüf  etmişdi.  B u  ay 

şiələrin əza günləridir.

M əhərrəm  ayının  10-da  Qacar  və  onun  əsgərləri  şə- 

hərin daxilindən  nohə səsi  eşidirlər.  0   günə qədər belə  səs 

eşitməmişdilər.  Bu  nohələr  türklərin  və  farslarm  məhər- 

rəm  ayındakı  nohələrinə  oxşamırdı.  Ağa  Məhəmməd  şah 

başa  düşür ki,  bu  nohə  şerlə  deyil.  Nohə  deyənlər türk  di- 

lində  bəzən  elə  ibarələr  deyir və nərə  çəkirlər ki,  daha çox 

ah-naləyə oxşayır.

Nohədə  daha  çox  şiələrin  üçüncü  imamlarınm  oğlu 

Əli  Əkbərin  adı  çəkilir.  Nohə  deyənlər  deyirlər  ki,  sabah 

cavan  Əli  Əkbər  müharibədə  şəhid  olacaq  və  onun  gözəl 

siması qanla örtüləcək.

Qacar  şah  ürəyi  yumşaq  olmasa  da,  nohənin  təsiri 

altma  düşür.  Ətrafdakılara deyir ki,  bu  nohəni  dinləyəndə 

elə bil  məlakələrin ağlaşma səslərini eşidir.  Bu necə nohə- 

dir ki,  bəzən  səs  kəsilir və  bəzən  birdən başlayır.  Heç  kəs 

ona  bu  nohənin  məğzini  aydınlaşdıra  bilmir.  Orada  yaşa- 

yan  bir  qocanı  çağırıb  ondan  soruşurlar.  0 ,  deyir  ki,  şəm- 

maların  nohəsidir,  Qacar  şah  soruşur  ki,  “şəmma”  nə  de- 

məkdir.  Qoca  bildirir  ki,  “şəmma”  o  deməkdir  ki,  sabaha 

kimi  onun bədəninə yüzə yaxm  bıçaq  və xəncər keçirirlər. 

Sabah  səhər  o,  qəmə  vuranlarla  birlikdə  hərəkət  edəcək.

13

---

Elə  bu  söhbət  əsnasmda  şəhərdə  sakitlik  pozulur  və  ye- 

nidən  nohə  səsi  eşidilir.  Qoca  deyir ki,  indi  onun bədəninə 

bıçaq  və  ya  qəmə  keçirirlər.  Qacar soruşur ki,  onlann  sayı 

nə qədər olur. Qoca cavab verir ki, onbeş iyirmi nəfər olur.

Şuşa üç  böyük təpə üzərində yerləşdiyindən, bu dəstə 

səhər  hərəkətə  başlayan  zam an  Qacar  şah  dürbinlə  onlara 

baxır,  xüsusilə  qıfıl  bəndləri  (adətən  şəmmalara  deyilir) 

diqqətlə  nəzərdən  keçirir.  Onlarm  hər  birinin  əlində  bir 

qılınc da olur ki,  ondan əl əsası kimi  istifadə olunur.

Görkəm li  fransız  tədqiqatçısı  Jan  Kuver  yazırdı: 

“M əhərrəm   aym ın  13-də  gözlənilmədən  şəhərin  qapıları 

açılır.  Ibrahim   Xəlil  Cavanşir  öz  tüfəngçiləri  ilə  birlikdə 

Qacarm  qoşunlarına  hücum  edir  və  bir  qismini  qırır.  Bu 

döyüşdə  yazılana  görə  on  min  qoşun  olub.  Lakin  bəziləri 

onu  şişirdilm iş  say  hesab  edirlər.  Yazırlar  ki,  əgər  Ağa 

M əhəm m əd  şah  yaxşı  sərkərdə  və  hərbçi  olmasaydı,  bu 

hücum  nəticəsində  onun  qoşunları  mütləq  pərakəndə  olub 

dağılardı.  Bu  vuruşda  İbrahimxəlil  xanın  iki  yaxm  qohu- 

mu-  M əhəmm əd  bəy  və  Əsəd  bəy  yaralanaraq  əsir  düşür- 

lər.  M ənbələrə  görə  bunlar  İbrahimxəlil  xamn  qardaşı  oğ- 

lanları  olublar”.  Eyni  zamanda,  İbrahimxəlil  xan  hiss  edir 

ki,  əgər özlərini tez şəhərə salmasalar,  ola bilər ki, Q acarın 

qoşunları  şəhərə  daxil  ola  bilsin.  Və  buna  görə  də  çox 

sürətlə  şəhərə  daxil  olur və  darvazalar bağlanır.  Bunun  da 

nəticəsində  Qacarın  qoşunlarından  min  nəfərədək  həlak 

olur  və  yaralamr.  İngilis  Qold  Smitin  yazdığına  görə

14

Molla Pənah V aqif

---

İbrahim xanın  qoşunlarından da təqribən min nəfərə yaxın 

tələf oldu və yaralandı,

Sonrakı  gün  İbrahimxəlil  xan  Ağa  Məhəmməd  şah 

Qacardan  bir  namə  alır.  Orada  yazırdı:  “Əgər təslim  olsa 

və  vergi  versə,  müharibədən  əl  götürəcək və  onu  cəzadan 

azad  edəcək” .  Bunu yazmaqda məqsəd  ondan  ibarətdir ki, 

Şuşa  qalasımn  mühasirəsi  uzun  məsələdir.  Bu  müddət  ər- 

zində  İrakli  güclənə  bilər.  Belə  olduqda  onlarla  müharibə 

etmək müşkül  olar.

Elə  bu  səbəbdən  də İbrahimxəlil  xana  məktub  və  al- 

tında  da  bir  misra  şeir  yazır.  M ənası  belədir:  “Fələyin 

mancanağı  tökürkən  fıtnə  daşmı,  qaçıb  əbləh  kimi  sən  Şi- 

şəyə  soxdun başını” .  Ağa M əhəmməd şah bu məktubla İb- 

rahimxəlil  xanı  başa  salmaq  istəyir  ki,  Şuşaya  çox  da  bel 

bağlama.  Şişə sınıb dağıla da bilər.

İbrahimxəlil  xan  görkəmli  şair,  baş  vəzir Vaqifın  şe- 

iri  ilə  Qacara  aşağıdakı  cavabı  verir:  “Tanrı  üstümdədir, 

qoruyur məni, 0 ,  lap daş qoynunda saxlar şüşəni” .

Elə  bu  dəmdə  Qacara  xəbər  çatır  ki,  Gürcüstanm 

əmiri  II  Yekaterinadan kömək istəyir.  Indiyə qədər bu mə- 

sələ  barəsində  ürəyində  düşünsə  də,  indi  onun  düşüncəsi 

həqiqətə  çevrilir.  O,  fıkirləşirdi  ki,  əgər  Rusiya  İrakliyə 

kömək  etsə,  demək  orada  İran  faktoru  da  ola  bilər.  Lakin 

bu  zaman  müharibə  uzana  bilər.  0 ,  II  Yekaterinadan 

qorxmurdu.  Ancaq  bilirdi  ki,  Potyomkinin  ölümündən ke- 

çən bu  iki  il  müddətiııdə,  onun  yaratdığı  qoşun hələ  də  öz 

hərbi  formasıni  saxlamışdır.  Ona  görə  də ;II  Yekaterina

---