Nəhayət çox alver etdikdən sonra razılığa gəldilər ki,
200 m in qızıl əşrəfı versinlər və şəhriyar tərəfdən
qorunsunlar.
- Şən hələ də deyəsən mənə inanmırsan?
X acə qulluqçusunu çağırıb, əmr etdi ki, balaca
Quranmı gətirsin. QuIIuqçu Quranını gətirdi. O, möhürünü
çıxarıb Quranı möhürlədi. Hacıya verəndə dedi ki, bu Qu-
ranı aparıb cam aata göstərsin. Mən həyatımda ilk dəfədir
belə iş görürəm. Söz verirəm ki, bir zabit və əsgər də sizin
cam aata əlini də vurmayacaq.
Elə bil ki, H acı ilə söhbətdən sonra onun vücudunda
dəyişiklik əmələ gəlmişdi.
Hacı Qacardan qayıtmaq üçün icazə istədi. Əsgərlərə
onu yola salmaq əmri verildi. Qala divarının yanında Ha-
cını sandıqvarı bir qutuya oturdub, yuxarı çəkdilər. Gəlib
toplantıda iştirak edən adamlara hadisələri olduğu kimi
danışdı. Ödəniləcək pul barədə müfəssəl məlumat verdi.
34
3. QARABAĞIN TACIŞUŞANIİŞĞAL EDƏN ŞAH
QACARIN HƏYATININ SON GECƏSİ
Qacardan hamıdan çox qorxan İsmayıl Şamaxı Qu-
ranı gördükdə rahatlaşdı. Lakin 200 min qızıl əşrəfı xa-
mmların zınət əşyaları da daxil olmaqla çox çətinliklə top-
Jandı. İki gün sonra qala qapısı açıldı və şəhərin hörmətli
adamları Q acarı və onun ətrafım qarşıladılar. Silahlar yı-
ğıldı. Darvazadan ta İbrahimxəlil xanın sarayına kimi beş
yerdə ona qurban kəsdilər. Qacar dərhal bir komendatura
təşkil etdi və göstəriş verdi ki, qalan qoşun hissəsinin şə-
hərə daxil olması qadağandır. Hər bir zabit, əsgər şəhərdə
bir şey almaq istəsə onun pulunu ödəməlidir. İlk gün beş
əsgər mal alıb, pulunu vermədikləri üçün bərk cəza-
landırıldı.
Beləliklə Qacar Şuşaya daxil olub, bac-xəracı aldıq-
dan sonra İbrahimxəlil xanın əmlakmm siyahısım tələb et-
di. Nə qədər əmlakı var idi, hamısı onun əmlakına keçdi.
M əlum dur ki, Şamaxı Ağa Məhəmmədi qəbul etdik-
dən sonra şəhəri tarac etməyi qəti qadağan etdi. Qold Smit
bu barədə belə yazırdı ki, xacə Qacarın dərgahında Sadiq
xan müəyyən nüfiız sahibi idi. Şamaxıya daxil olduqdan
sonra iki nəfər gecə xəlvət fərraşların vasitəsi ilə şəhər
varhlarının birinin evinə daxil olaraq bildirirlər ki, Ağa
M əhəmməd şah Qacar əmr edib ki, imkanlı ev sahibindən
5 min tümən alsınlar. Bu hadisə o zam ar baş verdi ki,
sabahı xacə Qacar oranı tərk edib, Şuşaya qayıtmalı idi.
35
Sadiq və omın iki cinayət şəriki yaxşı bilirdi ki, ev sahibi
səhəri gün Ağa Məhəmmədlə heç cür görüşə bilməyəcək.
Bu hadisəni nəql edən tarixçi Qold Smit o iki nəfərin adını
və eləcə də ev sahibinin admı qeyd etməmişdi (tarixçi
M irzə Camal Cavanşirin yazdığına görə onlar şahın ən ya-
xm xidmətçilərindən Səfərli bəy və Abbas bəy olmuşlar).
Səhər tezdən qarət olunan şəxs tərpənir ki, gedib Ağa
M əhəmməd şah Qacara şikayət etsin. Beləliklə, Şuşaya
doğru hərəkət edir. Nəhayət ona deyirlər ki, Şuşada Hacı
Babək adında bir şəxs var. Ancaq o, kömək edə bilər. Hacı
Babəkin yanma gedib məsələni ona ətraflı danışır. Hacı
Babək qarətçilərin adını soruşur. Deyir ki, bilmirəm.
- Onlarm surətləri yadında qalıb?
Qarət olunan:
- Fəqət birinin surəti, hansı ki, onlarm böyükləri idi.
Hacı soruşdu ki, onları görsən, tamyarsanmı? Müsbət
cavab aldı. Kişidən nə apardıqlarım soruşdu, o, hamısmı
yazıb Hacı Babəkə verdi. Hacı Babək dedi ki, üç gündən
sonra Qədir bayramıdır və mən gedəcəyəm şahı təbrik
edəm və fürsətdən istifadə edib, yazdığın naməni də ona
verəcəyəm. Beləliklə, qarət olunan şəxs üç gün qalmalı
oldu. Hacı h.q. 1211-ci ilin Zihəccə aymın 18-də yazdığı
naməni Qacara çatdırdı. 0 , naməni alıb cibinə qoydu. Mə-
rasim bitdikdən sonra naməni oxudu. Namənin kənarmda
bir neçə sətir yazdı və Sadiq xan Nəhavəndini çağırıb, na-
məni ona verib dedi ki, bir xəlvət onu Hacı Babəkə çatdır-
sm. Sadiq xan da naməni fərraşlardan birinə verir və bir
36
saatdan sonra namə Hacı Babəkə çatır. Bu namədə Ağa
M əhəmməd şah Qacar göstəriş verir ki, sabah səhər
namazı ərəfəsində şikayət edən şəxs onun yanında olsun.
Qarət olunan şəxs Qacarm hüzuruna gəldi və baş verən
hadisəni olduğu kimi ona damşdı və Sadiq xanm nişanəsi-
ni verdi. Sadiq xanm burnunun üstündə illik yaranın (sa-
lək) yeri qalmışdı. Elə qarət olunan adam bu nişanı da de-
di. Xacə Q acar bildirdi ki, o, bir nəfəri içəri çağırıb bəzi
tapşırıqlar verəcək. Qarət olunan isə diqqətlə baxsın, gör-
sün evinə iki nəfərlə gələn o idi, ya yox. Q acar xidmətçini
çağırıb dedi ki, Sadiq xanı çağırsın. Bir neçə dəqiqədən
sonra Sadiq xan içəri daxil olur və baş əyir.
Qarət olunan arxası qapıya və üzü xacəyə doğru da-
yanmışdı. Əynində paltan, başında papağı və başını da
aşağı dikmişdi. Evinə qarətçilər gələndə isə nə əynində
paltar, nə də başmda papaq var idi. Ona görə Sadiq xan
onu tanımadı. Qacar Sadiq xandan soruşdu ki, dünən ver-
diyim namə hacıya çatdırıldı, ya yox? Sadiq xan dərhal
göndərdiyini və Hacıya çatdırıldığmı xəbər verdi. Qacar
qarət oluııandan, adamı tanıyıb-tamdığmı soruşdu. Kişi
bildirdi ki, o gecə iki nəfərlə onun evinə gələn həmin şəxs
idi. Buna heç bir şübhəm yoxdur. Mən tək onun sifətini
deyil, səsini də tanıdım. Qacar onun evini və harada qaldı-
ğını soraşdu və dedi ki, evdə ol, sənə lazımi xəbəri verəcə-
yəm. Gedəndə isə başını aşağı sal ki, səni tanıyan olmasm.
Bir az sonra Sadiq xanı oradan uzaqlaşdırmaq məq-
sədilə çağırır və göstəriş verir ki, düşərgənin üç ağac-
37