Yadelli işğalçılara qarşı mübarizəsi t a r I x I n d ə N

rofdən  düşərgələrdə  olan  nizam-intizam  Şuşada  da  olsay- 

dı,  heç  kəs  Qacarm  yanına  yol  tapa  bilməzdi.  Burada yal- 

mz  iki  nəfər  Qacarın  yataq  otağının  qarşısında  qarovul 

çəkirdi.

Sadiq xan  bildirdi  ki,  Qacarın  yuxusu  çox yüngüldür. 

Balaca bir səs  onu yuxudan oyada bilər.  Ona görə də qaro- 

vulçunun  boğazım  elə  sürətlə  lcəsmək  lazımdır  ki,  xar-xır 

etməyə  də  vaxtı  qalmasm.  Həbsxana Ağa  Məhəmməd  şah 

Qacarm  yataq  otağından  çox  uzaq  idi.  Əgər  həbsxanada 

bir  adam  qışqırsaydı  belə,  onun  səsinə  Qacar  oyana  bil- 

məzdi.  Lakin başqaları  eşidib,  gəlib  üç nəfəri tutardı.  0   da 

səssiz  öldürülməlidir  ki,  onun  qışqırığına kimsə  gəlməsin. 

Onu öldürəndən  sonra əgər bizi tutsalar da,  heç  olmasa bir 

m üddət həyatdan zövq  ala biləcəyik.  Buradan  apardığımız 

pul  və  cəvahiratla  yaxşı  yaşayacağıq.  İrandan  çıxsaq,  öm- 

rümüzün sonuna kimi  rahat yaşaya biləcəyik.  Bu söhbətlər 

gizli  fərraşlara təsir etdiyindən,  onlar razdaşdılar.

- 

Qapı bağlı deyil, biz onu açıb və dərhal  qarovula hü- 

cum  etməliyik,  iki  nəfər  onu tutmalı,  üçüncü  adam  onu  öl- 

dürməlidir.

İş  bölgüsü  oldu  və  qərara  ahndı  ki,  iki  gizli  fərraş 

onu saxlamalı və  Sadiq xan qarovulçunun belində olan xü- 

susi  bıçağı  çıxarıb  onun  hülqumunu  kəsməlidir.  İş  Sadiq 

xanm  planlaşdırdığı  qaydada  yerinə  yetirildi.  Sadiq  xan 

əlində  yalandan bir kağızı  qarovulçuya  göstərərək  mühüm 

bir  nam ə  olduğunu  bildirir  və  digər  əli  ilə  cəld  belindəki 

bıçağı  çıxarıb qarovulçunun hülqumunu kəsir.

42

X acə  Qacarın  otağınm  qabağında  olan  iki  qaro- 

vulçunu  da  bu  şəkildə  aradan  götürürlər.  Bu  da iki  səbəb- 

dən  əm ələ  gəldi.  Birincisi  ona görə ki,  qarovulçular  Sadiq 

xanm   və  digər  iki  gizli  fərraşm  həbs  olunmalarmdan  xə- 

bərsiz  idilər.  İkincisi  ondan  ibarətdir  ki,  onlar  həbs  edi- 

ləndə  formalarını  dəyişməmiş  və  gizli  fərraşların  ge- 

yimlərindən istifadə etmişlər.

A ğa M əhəmm əd şah Qacar öldürüldü.

Jan K evr yazır:  “Demək olar ki, Nadir şahla Ağa Mə- 

həm m əd  şah  Qacarın  ölümü eyni  ssenari  ilə  baş  vermişdi. 

H ər ikisi  də  öz adamları tərəfmdən qətlə yetirilmişlər...”

Q abaqda  Sadiq  xan,  arxada  isə  iki  cinayət  dostu  çox 

yavaş-yavaş,  ayaqlarmın  səsi  belə  eşidilmədən,  şəhriyarın 

yataq  otağınm  qapısında iki qarovulçuya yaxınlaşırlar.  Sol 

əli  ilə  naməni  qarovulçunun  gözü  qabağında  tutaraq,  sağ 

əli  ilə xəncərini  çıxarıb,  qarovulçunun hülqumunu kəsir və 

digər  əli  ilə  tüfəngini  tutur ki,  yerə  düşüb  səs  çıxarmasın. 

Bu  zaman  Sadiq  xanın  iki  cinayət  yoldaşı  ikinci  qarovul- 

çunun  ağzım  tutub  boğazını  üzürlər.  Cəsədləri  yerə  uza- 

daraq  yavaş-yavaş  xacənin  yataq  otağmm  qapısmı  açıb 

içəri  daxil  olurlar.  Onun  yatağma  yaxmlaşırlar.  Ancaq 

onun  üzü  görünmürdü.  Bu  dəmdə  ayıq  yatan  Ağa  Mə- 

həmməd  şah  Qacar  gözlərini  açır.  Lakin  Sadiq  xanın  bı- 

çağı  onun  hülqumunu kəsir.  Bir-iki  dəfə  Q acar başmı  qal- 

dırıb  səs  salm aq istəsə də,  səsi  çıxmır.  Sadiq xanın cinayət 

yoldaşları  şah damar ayrılsın deyə,  bir neçə  dəfə yumruqla 

başından vururlar.

43

---

Tarixçilərin  dediyinə  görə  Qacarın  otağmda  bir neçə 

kurur  tüm ən  pul  var  idi  ki,  onları  götürürlər.  Buradan  çı- 

xan  kimi  şəhərin  qapısına  yaxmlaşıb  qapım  açmalarmı, 

bunun  şəhriyarın  əmri  olduğunu  bildirirlər.  Əlindəki  ka- 

ğızı  göstərərək  deyirlər  ki,  bu  ııamə  çox tez  bir  vaxta  ün- 

vanına  çatm alıdır.  Nəhayət  qapı  açılır  və  onlar  şəhərdən 

çıxırlar.  Y olda  qoşun  düşərgəsinin  başçısı  (fərmandehi) 

Sadiq  xan  Şəqagiylə  rastlaşırlar.  Bir  az  danışandan  sonra 

Şəqagi onlardan şübhələnir,  onların silahlarmı alıb, əllərini 

bağlayaraq,  qoşun  düşərgəsinə  aparırlar.  Beləliklə,  üç  ci- 

nayətkarın hər üçü də tutulur.

B eləliklə,  Ağa M əhəmməd şahın  Şuşada hökmranhğı 

uzun  sürm ür  və  şəhərə  daxil  olmasımn  yeddinci  günü  Sa- 

diq  xan  N əhavəndinin  rəhbərliyi  ilə  1797-ci  il  iyulun  4-də 

öz  yaxın  xidm ətçiləri  Səfərli  bəy  və  Abbas  bəy tərəfındən 

qətlə  yetirilir.  Q atillər  şahm tacmı,  həmailini,  bazubəndini 

və digər qiym ətli  əşyalarını  götürərək otağı tərk edirlər.

Beləliklə,  şah  Qacarın  öldürülməsinə  daär  bir  çox ta- 

rixçilər  və  yazarlar  m üxtəlif fıkırlər  söyləmışlər  ki,  bu  da 

bəzi m üzakirələrə səbəb olmuşdur.

M əsələn,  Qold  Smit  və  Jan  Kevrin  fıkrincə  xacə 

şahm   ölüm ündə  əsas  iştirakçı  sərkərdə  Sadiq  xan  Şəqagi 

deyil,  Sadiq xan Nəhavəndi olmuşdur.

Əhm əd  bəy  Cavanşir  və  Mirzə  Camal  Cavanşir Ağa 

M əhəm m əd  şahın  qətlə  yetirilməsi  barədə  belə  yazırdılar: 

“İbrahim xəlil  xan  qaladan  çıxıb,  Balakənə gedəndən  sonra 

A ğa  M əhəm nıəd  şah  heç  bır  maneəyə  rast  gəlmodən

44

Şuşa  qalasına  girib  bir  həftə  orada  qaldı.  Bir  gecə  xoşu 

gəlmədiyi  bir  işə  görə  Səfərli  bəy  və  Abbas  bəy  adlı  iki 

nəfər yaxın xidmətçisinə çox açıqlanıb dedi:  “Səhər açılan 

kimi hər ikinizə ağır cəza verəcəyəm”.

Onlar  bilirdilər  ki,  şah  heç  vaxt  öz  dediyindən  və 

buyruğundan dönmür. Odur ki, canlarınuı qorxusundan sə- 

hər  açılana  qədər  onu  öldürməyi  lazım  bildilər.  Sübh  açı- 

lan  zaman  şah  yuxuda  ikən  otağına  girib  iti  xəncərlə  onu 

öldürdülər.  Qapıları  bağladılar.  Şahm  cavahir bazibəndini, 

tacım  və  həmailini  götürüb,  Sadiq  xan  Şəqaginin  yanma 

getdilər və əhvalatı ona söylədilər.

Sadiq  xan  qorxudan  onlarm  sözünə  inanmadı.  Lakin 

Səfərli bəy şahın cənazəsini göstərəndən sonra o, tez bazu- 

bəndi,  tacı  və  hamaili  götürərək  öz  mənzilinə  gəldi.  Şaiyə 

yaydı ki,  gah  ona  Gəncəyə və Gürcüstana getməyi  əmr et- 

mişdir.  Şəqagi  qoşununu,  adamlarmı  və  qatillərdən  biri 

olan Abbası  özü ilə  götürüb, qaladan çıxdı.  Səfərli bəy qa- 

lada qaldı.

N.Axundov  və  sonralar  T.Köçərli  kimi  tədqiqatçı 

alimlər  Ağa  Məhəmməd  şah  Qacarm  saray  xidmətçisi  ol- 

muş,  milliyətcə  erməni  olan  A.Bək.Nazaryanın  1886-cı 

ildə  Sankt-Peterburqda  erməni  dilində  nəşr  olunmuş  “Qa- 

rabağın  sirləri”  adlı  kitabma  əsaslanaraq Qacara  qarşı  sui- 

qəsdin  İbrahimxəlil xan və onun vəziri Molla Pənah V aqif 

tərəfmdən  təşkil  olunması  fıkrini  irəli  sürür.  Onun  yaz- 

dığına  görə,  şahın  qətlinin  iştirakçısı  Səfərli  bəy  edamın- 

dan  əw əl,  1778-ci  ildə  yeni  şaha  -   Fətəli  şaha  deyibmiş

45

---