Monopoliya
Monopoliya atamasining
kelib chiqishi
bozorga
oid tushunchalardan (yaʼni,
yunoncha
„monoc“ — yagona, bitta va
„poleo“ — sotaman) tarkib topsada, uning
iqtisodiy
asoslari
aslida ishlab chiqarishga borib taqaladi. Monopoliyani quyidagicha taʼriflash oʻrinli:
monopoliya — monopol yuqori narxlarni oʻrnatish hamda
monopol yuqori foyda olish
maqsadida tarmoqlar, bozorlar va yaxlit
makroiqtisodiyot
ustidan hukmronlikni amalga
oshiruvchi yirik korxonalarning birlashmalari.
Monopoliya (yun. mono — tanho, poleo — sotaman) —
iqtisodiyotning
bir
sohasida tanho
hukmronlik; bozorni tashkil etish shakli. Bunday bozorlarda yagona sotuvchi oʻz tovari bilan
fa-oliyat koʻrsatadi, boshqa tarmoqlarda bunday tovarning oʻrinbosari boʻlmaydi. M. ishlab
chiqarish vositalari, ish kuchi va yaratilgan mahsulotlar asosiy
qismining ozchilik korxonalar,
sohibkor shaxslar yoki davlat qoʻlida toʻplanishi natijasida paydo boʻladi. M. koʻrinishlari
qadimdan mavjud. Noyob mahsulot yetishtiriladigan yerlar, konlar, suv havzalari, oʻrmonlar va
boshqa tabiiy manbalar ozchilik qoʻlida toʻplanib, egalariga monopol mavqe bergan, ular
maʼlum mahsulotni bozorgatanho
yetkazib beruvchilarga aylanib, u yerda hukmron boʻlganlar.
M. oʻz tabiatiga koʻra ishlab chiqarish da turgʻunlik paydo qiladi, chunki monopol mavqega
tayanib, sarflarni kamaytirmay foyda koʻrish, raqobatning yoʻqligi yoki zaifligidan foydalanib
bozorga oʻz izmini oʻtkazish mumkin. M. bozor
munosabatlarini cheklaydi, shu sababli hatto
bozor iqtisodiyoti hukmron davlatlar mono-poliyaga qarshi choratadbirlarni koʻradilar. M.ning
asosiy shakllari — kartel, sindikat, trest, konsernlar hisoblanadi.
[1]
Monopoliyalar vujudga kelishining moddiy asosi ishlab chiqarishning toʻplanishi hisoblanadi.
Ishlab chiqarishning toʻplanishi ishlab chiqarish vositalari,
ishchi kuchi
hamda
mahsulot
ishlab chiqarish hajmining yirik korxonalarda toʻplanishini namoyon etadi. Monopoliyaning 6
turi mavjud bo'lib ular: 1.Tabiy monopoliya 2.Legal monopoliya 3.Sun'iy
monopoliya
4.Aligopoliya 5.Monopsoniya 6.Sof monopoliya
Manbalar
Soʻnggi tahrir 17 kunlar avval Kagansky tomonidan amalga oshirildi
1.
OʻzME
. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
(2000-2005)
maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Iqtisodiyot
va
moliyaga
oid ushbu maqola
chaladir
. Siz uni
boyitib, (https://uz.wikipedia.org/
w/index.php?title=Monopoliya&action=edit)
Vikipediyaga
yordam berishingiz mumkin.
"
https://uz.wikipedia.org/w/inde
x.php?
title=Monopoliya&oldid=2395425
"
dan olindi