Yalanci şAİRİn göZÜyle yalana bakiş: klasik edebiyatimizda yalan saadet karaköSE



Yüklə 0,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/14
tarix17.11.2018
ölçüsü0,55 Mb.
#80903
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14

152

* TAED


 51 

 

 



 

 

 



 

 

 



Saadet KARAKÖSE 

 

 



İderseñ sen eger lâf-ı irâdat 

Bu ahlâk-ı bedi sen itme „âdat (Sinan Paşa, s. 95). 

(Eğer sen laf ile hükümler vermek dilersen, bu kötü huyunu adet edinme; hemen terk 

et.)  


Lâfı koyalım kâfiye teng oldu du‟âya 

Şimdengeri söz gevher olursa hezeyândır (Nef‟î, s. 23, K. 9). 

(Kasidenin dua bölümüne kafiye azaldığı için lafı bırakalım. Bundan sonra sözün cevher 

bile olsa hezeyan gibidir.)  

Kemâl ehlinde lâf olmaz yeter lâf etdin ey Nef‟î 

Du‟âya başla kim buldu kasîde hadd ü pâyânı (Nef‟î, s. 28, K. 11). 

(Ey Nef‟i, olgun kişilerde fazla laf bulunmaz. Ettiğin laf yeter. Kasiden tamamlandığı 

için duaya başla.)  

Dûstlar bir kişi göñlin güft ü gûya virmesin 

Olmaz işe baglayuben ârzûya virmesin (Muhibbî, s. 638, G. 2165). 

(Dostlar, bir kişi gönlünü olmayacak işlere bağlayıp laf söz ve arzuya vermesin.)  

14.

 

Yalan Şıra/Sahte İçki: 

Müselles,  taze  şaraba  bazı  otlar  karıştırarak  üç  kere  tasfiye  olunup  çekilen  şaraptır. 

İçilmesi haram sayılmaz. Üzüm şırasının üçte ikisi kaynayıp, üçte biri kaldığı için “müselles” 

adı verilen bu şaraba “sahte” anlamında yalan şıra denilmiştir (Onay, 2000, s. 340). 

Pîr-i mugâna diñ ki yalan şıra sıkmasın 

Peymânesiyle yoksa ana bir kaç ölçerim (Enverî, s. 136, G. 173). 

(Yaşlı  meyhaneciye  söyleyin,  yalan  şıra  sıkmasın.  Yoksa  ona  kadehiyle  birkaç  vuruş 

yaparım.)  

Yalan  şıra,  sahte  şarap  anlamında  kullanılmış.  Sıkmak  fiili  iham  sanatıyla  üzümü 

sıkmak  ve  yalan  söylemek  anlamında  kullanılmıştır.  Ölçmek  de  iham  sanatıyla  şarabın  sahte 

olup olmadığını tahlil etmek ve dövmek anlamlarındadır. 

Kânûn-ı muhtemel-i kizb iken elüñdeki âb 

Billûr-ı câm-ı mey-i âb-gûne haml olınur (Tokatlı Kânî s. 185, G.32) 

(Elindeki su yalan ihtimali nizamında iken, su renkli şarap kadehi saflığında sayılır.)  




Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 



              

 

          



TAED 

51* 153 


 

 

15.



 

Yalancı Cennet, Bağ-ı irem: 

Ruhun üzre benin şâhâ ne Hindûdur aceb ya Rab 

Yalancı ugrı mı yahud İrem bâgında gül-çindir (Nesimi, s. 109, G. 136). 

(Ey  padişaha  benzeyen  sevgili,  yanağının  üstündeki  benin,  aman  Allah‟ım  ne  biçim 

Hintlidir! O ben (Hintli), sahte bir hırsız mı, yoksa İrem bağı da denilen yalancı cennette bir gül 

toplayacı mıdır?)  

Şair  sevgilinin  benini  renginin  karalığı  ve  şeklinin  küçük  oluşu  sebebiyle  Hintli‟ye 

teşbih  eder.  Colonel  sözlüğündeki  Hintli  tanımı  “dünyanın  belki  de  en  yavşak  ve  yalancı 

insanlarını  barındıran  ülke.  İş  yapanlar  da  bilir  ki  Hintliler  güvenilmezdir;  yalan  söylemeyi 

severler; üç kâğıtçılığı severler.” (www.itusozluk.com.tr) şairin söylediklerine uymaktadır. İrem 

bağı da Şeddad tarafından cennete nispeten yaptırılan (Pala, 1995, s. 67) yalancı cennettir.  

E.

 

Tekzib, İnkâr: 

Tekzib etmek, bir başkasını yalancılıkla suçlamak; inkâr etmek ise kendi yalanını kabul 

etmemektir.  Bu  iki  terim  genellikle  bir  davaya  bağlı  olarak  kullanılan  hukuk  terimleridir. 

Tekzibde suçlama, inkârda savunma vardır. 

Bâdeyi hürmetlidür didügüm inkâr eylemez 

Gerçi kim vâ‟iz ne söylersem beni tekzîb ider (G. Ali, s. 27, G. 86). 

(Vaiz, gerçi ne söylersem beni yalancılıkla suçlar ama şarabın saygınlığını söylediğimde 

sözümü yalanlamaz.) 

Tekzîb iderse sıdkımı kâdî-i „aşk eger 

Da„vâma eşk ü âhı güvâh eyler aglarım (Şeref Hanım, s. 263, G. 136). 

(Aşk kadısı benim doğruluğumu yalanlarsa, ağlarım ve davama âh ve gözyaşımı şahit 

ederim.) 

Dün beni öldürdügine hançeri şâhid yiter 

Dönüben inkâr ider hîç kimseler işitmesin (Muhibbi, s. 597, G. 2016). 

(O sevgilinin beni dün öldürdüğüne hançeri şahit olarak yeter. Ancak dönüp bunu inkâr 

eder.  Aman  kimseler  doymasın.)  Sevgilinin  bakışı  istiare  yoluyla  hançere  benzetilmiş.  Şair 

dönmek fiiliyle bakışların değiştiğini ifade ediyor.  

 



154

* TAED


 51 

 

 



 

 

 



 

 

 



Saadet KARAKÖSE 

 

 



II.

 

Yalana Muhatap Kitle: 

Her  hâlükârda  yalana  muhatap  olan  kitle,  yalan  söyleyen  kitle  üzerinde  güç  ve  nüfuz 

sahibidir.  Nüfuz  sahibi  kitle  ya  kendisinden  bir  menfaat  beklentisi  sonucu  yalana  maruz  kalır 

veya  kendisinden  bir  gerçeğin  gizlenmesi  yoluyla  yalana  muhatap  olur.  Yalan söyleyenler  bir 

lütufla ödüllendirilmek veya bir ceza görmemek için yalana başvururlar. 

1.

 

Devlet Adamları, Nüfuz Sahiplerine Söylenen Yalan: 

Yalana  muhatap  olan  kitlenin  başında  kendisinden  menfaat  umulan  güç  ve  mevki 

sahipleri  gelir.  Bunlar,  kaside  sunulan  devlet  ricalidir.  Sanatçıyı  himaye  eden  gelenekte, 

kasideye ödül olarak verilen caizeler, sanatçıyı teşvik amaçlıdır. Kasideyi sunan da, kendisine 

kaside  sunulan  da  bu  sözlerde  yalan  olduğunu  bilir.  Bir  yalandan  ibaret  olan  kasideyi  alan, 

yalana değil, yalanın söyleniş üslubunun estetiğine puan verdiği için övgüdeki yalanın gerçek 

olduğu zannına kapılmaz.  

Söz tükendi nice bir da‟vâ-yı şi‟r ü şâ‟irî 

Lâf-ı da‟vâ ber-taraf şimdi du‟â hengâmıdır (Nef‟î, s. 14, K. 6). 

(Şiir  ve  şairlik  davası  ne  zamana  kadar  sürecek!  Söz  tükendi.  Lafı  bir  kenara  bırak; 

şimdi dua vaktidir.)  

Ya„nî cürmüm nedir ey kân-ı kerem hiç bilmem 

Şöhret-i kâzibemiz gerçi biraz ber-ter idi (Haşmet, s. 73, T. 22). 

(Ey  lütuf  kaynağı,  yalancılıktaki  şöhretimiz  biraz  fazlaydı  ama  suçum  nedir,  hiç 

bilmiyorum. 

Nedîm-i meclisidür her segân-ı dehr -i denî 

Kelîm-i meddahıdur her zam-ı dürûg u güvâh (Said Giray, s. 60, G. 6). 

(Zamanın  her  aşağılık  köpekleri  (sultan)  meclisinin  nedimi,  her  şahit  ve  yalan  üreten 

onun övgüsünü anlatandır.) 

a.

 

Abartmalar (Mübalağa, istidrak): 

Yapılan bir işi veya mevcut olan bir durumu olduğundan fazla veya eksik göstermek de 

bir nevi yalandır. Abartmada olayın algılanış şekli ve duygu ve hayal gücünün etkisine bağlıdır. 

Ancak, bu etkilerin dışında çıkar amaçlı abartmalar yalan sayılmaktadır. Övgüde yarışan şairler, 

hayal güçlerini kullanmaktaki maharetlerini ortaya koyarken bazen bayağılık ve samimiyetsizlik 



Yüklə 0,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə