Yalanci şAİRİn göZÜyle yalana bakiş: klasik edebiyatimizda yalan saadet karaköSE

158

* TAED

 51 

 

 

 

 

 

 

 

 

Saadet KARAKÖSE 

 

 

Yine dek ile ümîde düşürüp Leylâ'yı  

O yalan sözlerine kâfir inandırdı beni (Leyla Hanım s. 133. G. 116). 

(O kâfir sevgili, yine hile ile beni yalan sözleriyle kandırıp ümide düşürdü.) 

Kulun olduguma candan tenümde her kılum şâhid 

Yalanı kılca yok Nev„inün ey dil milkinüñ şahı (Nev‟î, s. 388, G. 504). 

(Ey  gönül  ülkesinin  şahı,  Nev‟i‟nin  kıl  kadar  yalanı  yoktur.  Candan  kulun  olduğuma 

bedenimdeki her kılım şahittir.) 

Cevr ettiğime kalmasın uş öldürem demiş  

Yazığa girdiğine bak andan yalan dahı (Şeyhî, s. 104, G. 173). 

(Sevgili, “eziyet etmekle kalmayıp onu öldüreceğim”, demiş. Bak; bu yalan yüzünden 

de vebale girdi.) 

Bu gün Bâkîye ol âfet visâlin va‟deler kılmış  

Yalanlar söylemiş miskîni gerçekden inandurmış (Baki, s. 173, G. 219). 

(O  afet,  bugün  vuslata  söz  vererek  yalanlar  söylemiş  ve  zavallı  Baki‟yi  gerçekten 

inandırmış.)  

Şuhsun neyleyim amma ki yalan söylersin  

Her zaman böyle Nedîmâyı firîb eylersin  

Hamdır mîve-i vaslum sana olmaz dersin  

Olsun ey tâze nihâl-i çemen-i cân olsun (Nedim s. 192, ms. 35). 

(Ne  yapayım!  Güzelsin  ama  yalan  söylüyorsun.  Her  zaman  Nedim‟i  boyle 

kandırıyorsun. “Kavuşma meyvem hamdır; sana uygun değildir” dersin. Ey canımın bahçesinin 

taze fidanı, (fark etmez) olsun.) 

4.

 

Rakiplere Söylenen Yalan: 

Rakibe  veya  ağyara  söylenen  yalan,  rekabette  üstün  olduğunu  göstermek  suretiyle 

rakibin moralini bozmak esasına dayanır. Âşıkla rakip arasındaki çekişmeye karşılıklı övünme, 

yalan söyleme de dâhildir. Her ikisi de birbirine sevgilinin kendisine yakın olduğunu ileri sürer. 

Bazen halk arasındaki dedikodular da bu rakabeti ateşler. 

Çün Sinân Ümmi murâdın buldı dirler bâri vir 

Gül yüzüñden ır nikâbı kimse yalan olmasun (Ümmü Sinan, s. 187, G.134). 

---

Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 

              

 

          

TAED 

51* 159 

 

 

(El âlem “Ümmi Sinan muradına erdi” diyorlar. Bari yüzündeki peçeyi aç da muradıma 

ermiş olayım. Kimse yalan çıkmasın.) 

Tut ki ol servi kinâr itdüñ ne hâcet söylemek 

Togrısı İshâk inanmaz oldılar yalanuma (Üsküplü İshak Çelebi s. 30, G. 14). 

(O servi boylu sevgiliyi kucakladığını var say. Bunu söylemeye ne gerek var. Ey İshak, 

doğrusu yalanıma inanmaz oldular.) 

Cân dirîg ider dir imiş saña benimiçün rakîb  

İmtihân eyle görelüm kankımuz yalan çıkar (Adni, s. 11, G. 31). 

(Rakip  sana  benim  için  “canını  esirger”  dermiş.  Dene  de  görelim,  hangimiz  yalan 

çıkacak.)  

Yalan yanlış haberler söylenir kûyunda ey Zihnî 

İnanma doğru bir söz olmaz efvâh-ı ulaklarda (Zihnî, s. 244, G. 270). 

(Ey  Zihni,  senin  mahallende  yalan  yanlış  haberler  söylenir.  Laf  taşıyanların  ağzında 

doğru bir söz olmaz; inanma.)  

Baña rahm itse gerek yâr didüm agyâra 

Mihrî'yi eyleme billâh yalan iki gözüm (Mihrî Hatun s. 77, G. 114). 

(Ellere “sevgili bana merhamet eder” dedim. İki gözüm Allah için beni yalan çıkarma.)  

Biz sôfîye eyü dirüz ol bize kem disün 

Mahşer güninde belki ikimüz yalan çıka (T. Yahya, s. 168, G. 399). 

(Biz  sofuya  iyi  deriz.  O  bize  kötü  desin.  Mahşer  gününde  belki  her  ikimiz  de  yalan 

çıkacağız.)  

Mûy-miyân-ı nâzını sardum dimiş rakîb 

Târ-ı hayâli mi ola yoksa yalan mıdır/Esrâr (Onay, 2000, s. 380). 

(Rakip, “sevgilinin nazının kıl kadar ince belini sardım”, demiş. Bu onun hayal ipliği mi 

yoksa yalan mıdır?)  

Şair mûy ile târ arasında tenasüp kurmuş ve sarmak fiilinde tevriye yapmıştır.  

 

 

---

160

* TAED

 51 

 

 

 

 

 

 

 

 

Saadet KARAKÖSE 

 

 

5.

 

Şairin Kendine Söylediği Yalan: 

Kişinin kendine söylediği yalan, yalanın en derin boyutlusudur. Bu tip, genelde aklı ile 

gönlü  arasında  kalmış  âşık  tipidir.  Aklı  realiteyi  gösterse  de,  bir  türlü  kendine  verdiği  sözü 

tutamaz.  Gerçekleşmeyecek  hayalleri  gönülde  besleyip  realiteden  kaçmakla  kendini  oyalar; 

kendi  kendini  aldatır.  Âşık,  ara  sıra  gerçeği  görüp  yeni  kararlar  verse  bile,  bu  kararları 

uygulamaya  geçiremediği  için  kendi  kendine  yalan  söylemiş  olur.  Akıl-gönül  mücadelesinde 

gönlün  zaferi  hep  âşığa  bu  yalanı  söyletir.  Âşık,  kendi  kendine  söylediği  yalanı,  hayal  veya 

avuntusunu da açıkça dile getirir.  

Bizi hâk etti hevâ yoluna sevdâ nidelim  

Pây-mâl eyledi bu zülf-i semen-sâ nidelim  

Kul edinmezdi güzeller bizi illâ nidelim  

Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül (Ahmed Paşa, s. 174-173). 

(Ne yapalım; sevda bizi bu heves yoluna öldürdü. O yâsemen kokulu saçlar bizi ayaklar 

altına  aldı.  Gerçi,  güzeller bizi  kul  bile edinmezdi  ama  n‟idelim  bu  gönül!  Vah vah  gönül…) 

Şair, üçüncü mısrada realitenin farkında olmasına rağmen, umuda kapılmakla kendi kendisine 

yalan söylemektedir.  

Mahşerde figân eyler ise var mı günâhım 

Her berg ü giyâhım 

Bâzâr-ı cihân içre hemân derd kazandım 

Bî-sûd oyalandım (Şeref Hanım, s. 323, Mü. 2). 

(Dünya pazarı içinde hep dert kazandım; boş yere oyalandım. Mezarımda biten her ot ve 

yaprağım mahşerde figan ederse benim bunda günahım var mı?) 

Bir va'd-i bûse gibi şeker çiynedi gönül  

Şîrîn ü dil-nişîn yalan söylerim sana (Şeyh Gâlib, s. 179, G. 11). 

(Gönül  bir  buse  sözü  gibi  şeker  çiğnedi.  Sana  tatlı  ve  gönülde  yer  tutan  bir  yalan 

söylüyorum.) 

Rahm iderem sana diyü bir gün zamân ile 

Gönlümü eğle bârî benüm bir yalan ile (T. Yahya, s. 168, G. 401). 

---