Yalanci şAİRİn göZÜyle yalana bakiş: klasik edebiyatimizda yalan saadet karaköSE

Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 

              

 

          

TAED 

51* 161 

 

 

(“Belki  bir  gün  sana  merhamet  ederim”  diye  bir  yalan  ile  bari  benim  gönlümü  eğle.) 

Burada da şair, yalan bir vaatle aldanmayı, oyalanmayı tercih ettiğini belirterek kendine yalan 

söylemektedir.  

„Ömrüm oldukça güzel sevmeyeyin dirdüm lîk  

N‟ideyin bu dil-i şeydâ beni yalan itdi  

(Ömrüm  oldukça  güzel  sevmeyeceğim,  derdim.  Lakin  bu  çılgın  gönül  beni  yalan 

çıkardı, ne yapayım!)  

Burada da âşık, kendine verdiği sözü tutamama çaresizliği içindedir. 

Ne çâre var ki firâkuñla eglenemem bir dem 

Ne tâli‟im meded eyler visâle fırsat olur (Nef‟î, s. 165, G. 32). 

(Talihim yardım etmez; sana kavuşmaya fırsat olmaz ama ne çare! Ayrılığınla bir süre 

oyalanmaktan başka çarem yok.)  

Cânlar virürdi ölmege Yahyâ kuluñ şehâ 

Eglence kılmayaydı visâlüñ hayâlini (T. Yahya, s. 280, G. 74). 

(Ey Şah, Yahya kulun sana kavuşma hayaliyle oyalanmasaydı, ölmek için can atardı.)  

6.

 

Ailelere Söylenen Yalan: 

Doğruyu  söylemenin  sorunlara  yol  açacağı  durumlarda,  yalana  muhatap  olan  kitle 

genellikle  ailelerdir.  Aileler  koruyucu,  kısıtlayıcı,  yargılayıcı,  yasaklayıcı,  cezalandırıcı 

müeyyide uygulayabildikleri için, kendisinden gerçeğin gizlendiği kesimdir. Aldatan koca eşine 

yalan söyler. Sevgilisiyle buluşmaya giden genç, ailesine yalan söyler. 

Anabacı Hikâyesi‟nde Bursalı tüccar Abdurrauf, ticaret için gittiği Şiraz‟da bir kadınla 

karşılaşır  ve  tüm  servetini  harcar.  Dönüşte  haramiler  tarafından  soyulduğunu  ifade  edip 

(Kavruk, 1998, s. 86) ailesine yalan söyler.  

İzn alup cum'a namazına deyü mâderden  

Bir gün ugurlıyalum çerh-i sitem-perverden  

Dolaşup iskeleye doğru nihân yollardan  

Gidelüm serv-i revânım yürü Sa‟d-âbâda (Nedîm, s. 195, mu. 40-IV). 

(Servi  boylum,  Cuma  namazına  gidiyoruz  diye  annelerimizden  izin  alalım.  İskeleye 

doğru gizli yollardan geçerek yürü, Sa‟d-âbad‟a gidelim ve zalim felekten bir gün çalalım.) 

---

162

* TAED

 51 

 

 

 

 

 

 

 

 

Saadet KARAKÖSE 

 

 

Sarı çizme giyelim/bizim dama girelim  

Anan buben duyarsa/tay boşanmış diyelim (www.turkudostlari.com). 

Özay  Gönlüm‟ün  Denizli-Acıpayam  yöresinden  derlediği  bu  türküde  de  aileye 

söylenecek yalan önceden planlanmaktadır. 

7.

 

Beyaz Yalan: 

Beyaz yalan, günümüzde kullanılan bir terimdir. Ancak geçmişte örnekleri hayli vardır. 

Bugün beyaz yalan adını verdiğimiz yalan türü, muhataba teselli vermek veya ondan bir gerçeği 

gizlemek  için  söylenen  zararsız  saydığımız  yalan  türüdür.  Sözlükteki  tanımı  şöyledir: 

“Söylenmesi  dince  haram  olmayan  yalan.  Kimseyi  incitmeyen  hatta  barıştırıcı  özellik  taşıyan 

yalanlardır.  Kimsenin  hayatını  etkilemeyen  ciddi  olmayan  konularda  söylenen  karşı  tarafın 

moralini düzeltmek amacıyla söylenen yalanlardır” (www.itusozluk.com).  

Muvâfıkdur yine elbet mizâca şîve-i hikmet 

Tabîbüñ olsa da kizbi marîzüñ sıhhatin söyler / Ragıb (Şentürk, 2011, s. 542). 

(Elbette  hikmetin  üslubu  kişinin  mizacına  uygundur.  Doktor,  yalan  da  olsa  hastanın 

sağlıklı olduğunu söyler.)  

Bir kerre mübtelâlaruma rahm idem diseñ 

Dünyâda sevdügüm n'ola yalan dükenmedi (Mihrî Hatun, s. 114, G. 199). 

(Sevdiğim,  “âşıklarıma  bir  kerecik  merhamet  edeyim”  desen  ne  olur!  Dünyada  yalan 

tükenmedi  ya!)  Burada  da  şair,  avunmak  için  yalan  da  olsa  bir  vaat  duymak  istiyor.  Gerçeği 

bildiği halde bir beyaz yalan duymak istiyor.  

Sen bî-vefâyi terk-i cefâ itdi didiler 

Gerçekler işidüp didi şallâh yalan ola (Necatî, s. 158, G. 21). 

(Sen  vefasızın  âşıklara  eziyet  etmekten  vaz  geçtiğini  söylediler.  Gerçek  âşıklar  bunu 

işitince “inşallah yalandır” dediler.)  

Sana yârun selâm itdi diyü bir hôş yalan ile 

Sevabın kasdidenler eglesün gönlümi bir pare (T.Yahya, s. 158, G. 373). 

(“Sana  yârin  salam  söyledi”  diye  hoş  bir  yalan  ile  doğru  söylediğini  öne  sürenler  bir 

süre gönlümü eğlesinler.)  

 

 

---

Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 

              

 

          

TAED 

51* 163 

 

 

III.

 

Tarihî Olaylarda Yalan: 

15  ve  16  Mart  2003  tarihli  Radikal  gazetesinde  P.  Mağden‟in  bir  yazısı,  bütün  bir 

toplumun  yapısal  gözeneklerine  sinmiş  bir  davranış  biçimi  olarak  'yalan  kültürü'  ne  dikkat 

çekmektedir. Ona göre toplumsal yalanlar barbarlıkları gizlemek için ortaya atılan toplumsal bir 

tavırdır:  “Burada,  „yalan‟  toplumun  bütünü  tarafından  onaylanmış,  anlaşmalı  bir  sembolizm 

olarak  ortaya  çıkar.  Bu  bakımdan,  toplumsal  yalan  kültürü,  özünde,  eski  insanın  barbarlıktan 

kurtulurken başvurduğu kurnazlıkların toplamıdır da denilebilir. Toplumların yalancılık kültürü, 

en  eski  haliyle,  insanın  zorunlu  ödevi  olarak  kavranan  barbarlığı  ve  cinayeti  yapmaması 

eğilimini  teşvik  unsuru  olarak  ortaya  çıkmış  gibidir.  Savaşçı-avcı  kabilelerde  yalancılığın 

sistematik eğitimle teşvik ediliyor ve hoş karşılanıyor olması, insanın uygarlaşma arzusu olarak 

toplumsal  yalancılığı  organize  etmesi  biçiminde  şekillenmekteydi.”  Tarihi  olaylarda  yalan 

münferit  vakalardan  ibaret  gibi  görünse  bile  Magden  toplumların  yalanı  yasalaştırmasından, 

yalan  üzerine  kurulmuş  kültürlerden  ilginç  örnekler  verir.  Örneğin  “Roma‟nın  Ogüst  Sezar‟ı, 

henüz yalnızca Gaius Julius iken, MÖ 81 ve 78 yılları arasında, kendisine rakip olarak Konsül-

danışman Dolabella ve Antion isimli iki yüksek görevliyi seçmiş ve onlara karşı iki büyük- ve 

elbette  gerçek  dışı-  suçlama  getirmişti.  Dinleyicilerden  büyük  hayranlık  toplayan  bu  ünlü 

suçlama  konuşmalarıyla da  Roma'da  tanınmaya  başlamıştı;  Sezar  olma  yoluna burada  yapmış 

olduğu  konuşmalardan  sonra  girmişti…  Hammurabi  döneminin  yasa  koyucusu,  yalanı 

kurumlaştırmakla  uygarlık  yolunda  ilerlemiştir  ve  eğer  yazılı  yasa  oluşturmak  bir  uygarlık 

göstergesi ise, bu ilk kez, yalancılığın toplumsal hüviyet gösterdiği Mezopotamya topraklarında 

ortaya  çıkmıştır.”  (www.toplumvetarih.blogcu.com).  Toplumların  tarihinde,  uluslar  arası 

ilişkilerde  yalan  vakaları  saymakla  bitmez.  Ancak  biz  burada  edebiyatımıza  yansıyan  tarihî 

olaylardaki yalanlardan birkaç örnek sunmakla yetineceğiz.  

1.

 

Halk  arasında  anlatılan  “Karaman‟ın  koyunu,  sonra  çıkar  oyunu”  atasözünün 

hikâyesi  de  bir  yalana  dayanmaktadır:  Karamanoğlu,  koynuna  bir  güvercin  koyarak  Osmanlı 

beyinden barış talep eder. Göğsünü işaret ederek “Bu can bu tende oldukça Osmanlı‟yı kardeş 

bilip  kılıç  çekmeyeceğime  söz  veriyorum”  şeklinde  söz  verir.  Çadırdan  çıkar  çıkmaz 

koynundaki kuşu uçurur ve antlaşmanın sona erdiğine hükmeder (www.forumturka.net). 

Bu hikâye gerçek olmasa da, Âşık Paşaoğlu Tarihi‟nde (Atsız, 1992, s. 64, s. 74-76, s. 

99-101,  s.  104,  s.  108)  birçok  yerde  geçen  söz  verip  sözünde  durmayan,  çıkarları  için  yalan 

söyleyen  Karamanoğlu  tipinin  halk  arasındaki  imajı  üzerine  kurulmuştur.  Karamanoğlu 

Mehmed Bey, kendisine kaside sunan Nizâmî‟ye caize olarak gece birçok köyü bağışlar; sabah 

---