Yalanci şAİRİn göZÜyle yalana bakiş: klasik edebiyatimizda yalan saadet karaköSE



Yüklə 0,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/14
tarix17.11.2018
ölçüsü0,55 Mb.
#80903
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14

Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 



              

 

          



TAED 

51* 129 


 

 

Sözleri  beğenilip  fikirleri  rağbet  görürdü.  Şairlerin  bu  nüfuz  ve  itibarı  İslamiyet‟ten  sonra  da 



devam  etmiştir.  Şairler  arasında  söylemleriyle  İslamiyet‟e  karşı  savaş  açanların  yanında, 

İslamiyet‟e hizmet edenler de vardı. Hatta Hz. Peygamber şiire rağbet etmediği imajına rağmen, 

Müslüman  olan  mu‟allaka  sahibi  Lebîd‟in;  “Bil  ki  Allah‟tan  hâlî  olan  her  şey  bâtıldır” 

(Muallakat,  100),  mealindeki  mısraını  minberde  okumuştur.  Vahiy  gelmeye  başladığında 

Kur‟an-ı Kerim‟in mükemmel belâgatini kimse inkâr edemediği  için Hz. Peygamber‟e  “hasta, 

yalancı, kâhin” gibi sıfatlardan sonra, daha etkili olacağını düşündükleri, “söz büyücüsü” sıfatını 

takarlar.  (Keskioğlu,  1995,  s.  35)  Şairlere  verilen  bu  sıfatla  Kur‟an  ayetlerinin  etkisi  hafife 

alınmış oluyordu. Şairler hakkındaki âyet ve hadisler, vahyin hakikat, şiirinse hayal ve kurgudan 

oluşan  yalan  olduğu  yönündedir.  Yine  de  şiir  yasaklanmamış,  şairlerin  insanlar  üzerindeki 

nüfuzları göz önünde bulundurularak bu etkili söz silahının tehlikesine dikkat çekilmiştir. Yalan 

söylemek, Hac Sûresi‟nde; “O halde pis putlardan kaçının, yalan sözden sakının” (22-30); Saf 

Sûresi‟nde;  “Ey  iman  edenler,  niçin  yapmayacağınız  şeyi  söylersiniz?  Yapmayacağınız  şeyi 

söylemeniz, Allah katında buğuz bakımından çok büyüktür” (61/2-3), şeklinde zemmedilmiştir. 

Şu‟arâ Suresi‟nde; “Şairler ise onlara sapık kimseler uyarlar. Görmez misin o şairler, her yöne 

meyleder ve boş şeylere dalarlar. Gerçekten onlar şiirlerinde, yapmayacakları şeyleri söylerler. 

Ancak  iman  edip  sâlih  amel  işleyenler,  Allah‟ı  çok  ananlar,  kendilerine  zulmettikten  sonra 

haklarını  alanlar  müstesnadır.  O  zulmedenler,  yakında  hangi  dönüş  yerine  döneceklerini 

bileceklerdir” (Kur‟an-ı Kerim, 26, s. 224-227) şeklinde şairlerin zemmi yer almaktadır. Fuzûlî, 

Türkçe  Dîvânı‟nın  mukaddimesinde  azgınlar  gürûhu  addedilen  şairler  tâ‟ifesinden  olmamayı, 

Şu‟arâ Suresi‟nin 227. ayetinde geçen istisnadan sayılmayı umarak sözüne başlamıştır. (Doğan, 

2002, s. 78). 

Didaktik Eserlerde Yalan: 

Yalanın  tüm  toplum  ve  tüm  inanç  sistemlerinde  yasaklanması,  kişi  veya  topluma 

mesnetsiz  olarak  zarar  vereceği  sebebine  bağlıdır.  Ahlaki  kusur  sayılan  yalan,  toplum 

eğitiminde büyük rol üstlenen nasihatname türü eserlerde de yerilmiştir.  

Kutadgu Bilig‟de dilinde yalan olan, sözünde durmayan kişinin yönetici olamayacağı, 

olursa  devletin  yok  olacağı  birçok  yerde  vurgulanır.  İnsanın  söylediği  yalan,  toplumu  da 

olumsuz yönde etkilediği için, zararlı bir huy addedilmiştir. Yalandan daha kötüsü de sözünde 

durmamaktır. 

 



130

* TAED


 51 

 

 



 

 

 



 

 

 



Saadet KARAKÖSE 

 

 



Kişide yavuzrakı yalgan bolur 

Yavuzda yavuz va„de kıygan bolur (s. 507/5077). 

(Kişide daha kötüsü yalandır. Kötüden kötüsü de sözünde durmamaktır.) 

Atabetü‟l-Hakayık‟ta  da  yalan,  yiyeceklerden  soğana  ve  hastalıklardan  vereme 

benzetilir. Birinci benzetme cemiyete verdiği rahatsızlığı, ikinci benzetme yalan söyleyen kişiye 

verdiği rahatsızlığı anlatmaktadır. 

Köni söz „asel teg bu yalgan basal 

Basal yip acıtma agız yi „asel  

Bu yalgan söz ig teg köni söz şifâ„ (s. 53/161-164). 

(Doğru söz bal, yalan söz soğan gibidir. Soğan yiyip ağzını acıtma, bal ye. Bu yalan söz 

verem, doğru söz şifa gibidir.) 

Divan-ı  Hikmet‟te  de,  gerçek  âşıkla  yalancı  âşık  arasındaki  fark  dile  getirilirken 

âşıklığın  kâl  ile  değil  hâl  ile  olması  gerektiği,  muhabbetle  can  vermeyen  kimsenin  ömrünün 

boşa geçmiş olacağı ifade edilir: 

„Işk da„vâsın manga kılma yalgan „âşık 

„Âşık bolsang bagrıng içre köz kanı yok 

Muhabbetni şevkı birle cân birmese  

Zâyi„ kiçer „ömri anun yalganı yok (s. 103/11). 

(Ey yalancı âşık, bana yalandan aşk davası kılma. Âşık olsan bağrında kor olurdu, hani 

yok. Âşık sevgi şevkiyle can vermez ise onun ömrü boşa gitmiştir. Bunun yalanı yok.) 

Kûli‟l-hak didi Çalab sözi togrı disene 

Bugün yalan söyleyen erte utanasıdur (Yunus Emre, s. 11/190).

1

 

(Allah  “doğru  söyle”  buyurdu.  Sen  de  doğruyu  söyle.  Bugün  yalan  söyleyen  yarın 



utanacaktır.)  Yunus  sözüne  delil  olarak  birinci  mısrada  bir  ayetten,  ikinci  mısrada  ise  bir 

atasözünden yararlanmıştır.) 

Hamdullah Hamdi de Pend-nâme‟sinde yalanın kırıcılığından bahseder. 

 

                                                           



1

 Örnek  beyitlerde  s.  sayfa,  K.  Kaside,  G.  Gazel  şeklinde  kısaltmalar  kullanılmıştır.  Kesme  işaretiyle  (/)  belirtilen 

mesnevi beyitlerinde ilk rakam sayfa, kesme işaretinden sonraki rakam ise beyit numarasıdır. 



Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 



              

 

          



TAED 

51* 131 


 

 

La„n u ta„n u kizb ü bühtân eyleme 



Kimsenüñ kalbini vîrân eyleme (Çelebioğlu, 1998, s. 220). 

(Kimseye beddua etme; kimseyi kınama; yalan söyleyip iftira etme. Kimsenin gönlünü 

viran eyleme.) 

Her ki yalancıdur u peygâm-şiken  

Aña diri yürimekden yig kefen  

Söyleme yalan kim ol erlik degül  

İki dillü olma kim dirlik degül (Ahmedî, s. 178). 

(Yalancı  ve  sözünde  durmayan  kişinin  sağ  olmasından  ölü  olması  iyidir.  Yalan 

söylemek insanlık değildir; yalan söyleme. Riyakâr olmak düzen değildir; riyakâr olma.). 

Yalan,  insan  ve  topluma  zarar  verdiği  gibi,  söyleyenin  kendisine  veya  hiç  olmazsa 

sağlığına  zararlıdır.  Fuzûlî‟nin  Sıhhat  ü  Maraz  adlı  alegorik  eserinde  yalan,  Gönül  şehrinde 

oturan  Sıhhat  devleti  için  üç  büyük  düşmandan  biridir:  “Düşmanlık,  Korku  ve  Gam  bir  gün 

beraberce  oturup  kendilerini  gurbete  düşüren  Sıhhatin  devletini  mahvetmeye  and  içtiler. 

Düşmanlığın  nüfusu  hadsiz  bir  kabilesi  vardı  ki,  başları  Yalan,  Kin  ve  Hasetti.”  (Gölpınarlı, 

1940, s. 25). 

Ba‟zılar oldugıçün ehl-i dürûg 

Kalmadı gönli çerâgında fürûg (Gelibolulu Ali, T. U. s. 85). 

(Bazıları  yalancı  oldukları  için  gönül  çıralarında  ışık  kalmadı.)  Bu  beyitte  de  yalanın 

söyleyene verdiği zarar dile getirilmiştir. 

Nâbî‟nin  Hayriyyesi‟nde  yalanın  zararları,  yalancıların  tanımı  ve  zemmine  sayfalarca 

yer  verilmiştir.  Söyleyenin  kişilik  bozukluğundan  yalanın  yol  açacağı  felaketlere  kadar  her 

ayrıntı işlenmiştir. 

Merd olan kizbe tenezzül itmez 

Zillet-i kizbe tahammül itmez (Nâbî, Hayriyye, s. 245-844). 

 (İnsan olan, yalana tenezzül etmez. Yalanın aşağılığına dayanmaz.) 

Kizbdür asl-ı fesâdât-ı umûr 

İrtikâb itmez anı ehl-i şu„ûr (Nâbî, Hayriyye, s. 245-847). 

(İşlerin bozulmasının asıl sebebi yalandır. Bilinçli kimseler yalan söylemezler.) 




Yüklə 0,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə