Yalanci şAİRİn göZÜyle yalana bakiş: klasik edebiyatimizda yalan saadet karaköSE



Yüklə 0,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/14
tarix17.11.2018
ölçüsü0,55 Mb.
#80903
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14

132

* TAED


 51 

 

 



 

 

 



 

 

 



Saadet KARAKÖSE 

 

 



Zarîfî‟nin  Pend-nâme‟sinde  de  yalancı  şeytana  benzetilerek  mümin  olmak  için  doğru 

sözlü olmak gerektiği emir sigasıyla vurgulanır: 

Kâzib olan olmaya hîç behremend 

Halkı aldar nitekim Şeytân-mânend 

(Yalancı  olan,  şeytan  gibi  halkı  aldatır  ama  yalanın  hiçbir  faydasını  bulamaz.) 

Kandırmak  anlamındaki  alda-  fiili,  “düzen,  tuzak,  hile”  anlamındaki  al  isminden  türemiştir. 

Bugün aynı anlamda aldat- fiilini kullanıyoruz.  

Mü‟min-i billâh olagör sen de berk 

Kizbi terk et kizbi terk et kizbi terk (s. 20). 

(Sen de iyi bir mümin olmak istiyorsan yalanı bırak, yalanı bırak, yalanı bırak.). Şair, üç 

defa “kizbi terk et” derken telkin yoluyla sözünü etkili kılmaktadır.  

I.

 

Yalan Söyleyenler: 

Eskiden  palavracı  kimselere  halk  arasında  “kırkyalan”  lakabı  verilirmiş.  Bu 

kırkyalanlar, aslında hayal dünyasında yaşayan ve her olayla ilgili bir hikâye kurgulayan ve bu 

senaryoda başrolü oynayan bir nevi sanatçı ruhlu kişilermiş. Bunların sorunu, hayal ile gerçeğin 

sınırlarını çizememek olup ürettikleri espriyi gerçekmiş  gibi anlatmalarıdır. Bazen de cemiyet 

içinde saygınlık kazanmak amacıyla kurguladıkları masallarla, toplumda güvensizlik veya hafife 

alınmak  gibi  tepkilere  de  maruz  kalmaktadırlar.  Fıkra,  masal,  halk  hikâyeleri,  latifeler  gibi 

anonim halk edebiyatı mahsulleri de bu kurguların ürünüdür.

2

 Ferâ‟izci-zâde  Mehmet  Şâkir‟in 



derlediği,  Nevin  Önberk‟in  hazırladığı

3

 Kırkyalan  Köse;  Yalan  Tükendi  adlı  tiyatro  eseri  bir 



palavracının  öyküsünü  anlatır.  Kırkyalan  Köse,  Kırkyalan  Çapan,  Kırkyalan  Memiş,  ve  Teo 

Pehlivan  gibi  tipler,  yalancılıkla  şöhret  bulmuş  kimselerdir.  Halk  arasında  „Acem  palavrası‟ 

diye  adlandırılan  mübalağa,  belli  kesimlere  atfedilir.  Bazen  de  vasıfları  abartılan  kimseler 

gıyabında  mübâlağalar  oluşturulur.  Bunlar  menkıbe  veya  efsane  olarak  kitaplara  bile  geçer. 

Örneğin,  Burhân-ı  Kâtı‟da  Acem  kemankeşi  Ateş‟in  bir  oku  kırk  merhaleye  düşürdüğü 

nakledilir. (Onay, 2000, s. 465) Bugün argoda “Küçük at da civcivler yesin.”, “Atma Recep din 

                                                           

2

 Hepimizin tesadüf ettiği, halk arasında ciddiye alınmayan bu kurguların derlenmesi de gerekir. “Vizontele” filminde 



Cem Yılmaz‟ın oynadığı Fikri tipi de bu gruba girer. Malatya yöresinde Mevlüt Şahin‟den dinlediğim Gavur Ali tipi 

Kıbrıs savaşında sapanla Rum uçağını düşürmüş. Uçak düşerken Rum pilot Türkçe “yaktın bizi Gavur Ali” demiş ve 

Gavur  Ali  de  bunu  aşağıdan  duymuş.  Yine  Kayseri  yöresinde  Hasan  Kaya‟dan  dinlediğim  bir  olayda,  palavracı 

kahvehanede  biriyle  kavga  etmiş.  Hasmının  yüzüne  öyle  bir  yumruk  atmış  ki,  dişi  ağzından  fırlayıp  duvara 

saplanmış. Kahramanımız soğukkanlı bir şekilde ceketini çıkarıp dişin üzerine asmış.  

3

 Ferâ‟izci-zade Mehmet Şâkir, Kırkyalan Köse; Yalan Tükendi, Haz. Nevin Önberk, KB. Yay.1979. 




Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 



              

 

          



TAED 

51* 133 


 

 

kardeşiyiz.”  vb.  (www.eksisozluk.com.)  deyimlerde  yalana  karşı  halkın  tutumu  dile  getirilir. 



Elbette  ki,  yalan  söylemek  de  bir  maharet  ve  hayal  gücüne  bağlıdır.  „Mukallit‟  dediğimiz 

nüktedan  kişiler  de  mübâlağa  sanatından  yararlanır.  Ancak  şairler,  sözü  estetik  örtülerle 

sundukları için, mübâlağada palavracı ithamından muaftırlar. 

A.

 

Yalancılıkla Tanınan Kimseler: 

1.

 

Şeytan: 

Yalancılar  zümresinin başı şeytandır. Kibri yüzünden cennetten kovulan ve intikamını 

almak için yalan söyleyerek Âdem ile Havva‟nın yasak meyveyi yiyip cennetten kovulmasına 

sebep  olan  şeytana,  kıyamete  kadar  âdemoğullarını  yoldan  çıkarmak  için  ruhsat  verilmiştir 

(Kur‟an-ı Kerim, Nisa, 117-118 / İbrahim, 22; Araf, 20-21). 

Azâzîl da„vî  kıldı da„vîsi yalan oldı 

Yalan da„vî kılanuñ pes cezâsı azâb-durur (Yunus Emre, s. 21, G. 4105).  

(Şeytan üstünlük iddiasında bulundu ve davası yalan oldu. Yalan dava güdenin sonunda 

cezası azaptır.) 

Gerçekler ana er dimez irmez murâdına 

„Ahdine gerçi kim şu kişi kim yalan ola (Hayretî, s. 88, G. 9). 

(Sözünde yalan olan kişi muradına eremez. Doğrular o kişiye insan demezler.)  

Dûr eyledün dürûg ile cennetden Âdemi  

Lâ‟ik degül mi sana rakîb ehremen disem (H. Hamdi G. 105). 

(Ey  rakip!  Sen  yalanla  Âdem‟i  cennetten  uzaklaştırdın.  Sana  ehremen  desem  doğru 

olmaz mı?) 

Yıkma göñlin „âşıkuñ uyma rakîbe dostum 

Çün bilürsin sözi iblîsüñ yalandur lâ-cerem (Mihrî Hatun s. 164, G. 106). 

(Dostum,  rakibe  uyup  da  aşığın  gönlünü  kırma,  harap  etme.  Şeytan  sözünün  şüphesiz 

yalan olduğunu iyi bilirsin.)  



2.

 

Vâiz, Zâhid, Sûfî, Müddeî, Rakip, Agyar: 

Vâ‟iz,  zâhid,  sûfî,  müdde‟î,  rakip  gibi  kimseler  şaire  göre  öteki,  bir  başka  ifadeyle 

muhalif  cephedeki  şeytana  uyan  kimselerdir.  Bunlar  şairin  mesajını  sunmak  için  oluşturduğu 

veya cemiyet içinde engelleyici pozisyonda olan negatif tiplerdir. Çoğu zaman bilgisiz olduğu 




Yüklə 0,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə