Yalanci şAİRİn göZÜyle yalana bakiş: klasik edebiyatimizda yalan saadet karaköSE

140

* TAED

 51 

 

 

 

 

 

 

 

 

Saadet KARAKÖSE 

 

 

(O gün gül bahçesinde ağlayıp inleyerek sevgiliyi överken üveyik “gû gû” (söyle söyle) 

dedi, Güvercin de “bu bu bu” diyerek sevgiliyi aşikâr etti.) Şair, kuş seslerine anlam yüklerken 

üveyiğe meraklı, güvercine gammaz sıfatı yüklemektedir.  

Günümüzde gizli kalması gereken bir olayın duyulması durumunda, faili gizlemek için 

söylenilen “kuşlar söyledi” tabiri, bu inancın devamı olsa gerek. Mantıksal olarak da uçan ve 

öten  bu  varlıklar,  gören  ve  söyleyen  sıfatıyla  anılır.  Orhan  Veli  de  bahara  bağladığı  umudu, 

sıkça duyduğu kuş sesleriyle yeşertir ve yaşadığı hayal kırıklığının yalanını kuşlara söyletir:  

İnanma ceketim inanma 

Kuşların söylediklerine 

Benim mahrem-i esrârım sensin 

İnanma kuşlar bu yalanı 

Her bahar söyler 

İnanma ceketim inanma (www.siraze.net.tr)  

5.

 

Hançer: 

Mesel durur bu ki olmaz şehâ dilüñ kemügi 

Ne deñlü söylese ma„zûrdur yalan hançer (Üsküplü İshak Çelebi, s. 25, K. 12). 

(Ey şah gibi yüce sevgili, “dilin kemiği yoktur”, atasözünde belirtildiği gibi hançer ne 

kadar  yalan  söylese  de  mazurdur.)  Şair  dile  benzettiği  hançerin  eğri  olduğu  için  yalan 

söylemesini mazur görmektedir.  

C.

 

Yemin: 

Yalan  söylemeyi  alışkanlık  edinen  kişi,  inandırıcı  olamayacağını  bildiği  için  gerçeği 

söylerken veya yalan sözüne inandırıcılık katmak için yemin etmeyi de alışkanlık edinir. Hâliyle 

yalancı  güruhundan  sayılan  şairlerin  de  yemin  etme  temayülü  yaygındır.  Sözün  doğruluğunu 

ispat için de kutsal değerler üzerine yemin edilir.  

İder itdürmege kizbin tasdîk 

Kasemi şedd-i nitâk-ı tahkîk 

Çok yemîn ehli degül ehl-i yemîn 

Kizbinüñ şâhididür fart-ı yemîn (Nâbî, Hayriyye, s. 246). 

 (Yalancının  yemini,  yalanını  tasdik  ettirmek  için  gerçeğin  kemerini  kuşanmaktır.  Çok 

yemin edenler sağlamlardan değildir. Onun çok yemin etmesi, yalancılığının ispatıdır.) 

 

---

Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 

              

 

          

TAED 

51* 141 

 

 

Güzeller mihr-bân olmaz dimek yañlışdur ey Bâkî 

Olur vallahi billahi hele yalvarı görsünler (Bâkî, s. 97, G. 55). 

(Ey  Baki,  “güzeller  şefkatli  olmaz”  demek  yanlıştır.  Yalvarı(para)  görürlerse  vallahi 

billahi şefkatli olurlar.) “Yalvarı görmek” deyimi kinaye sanatıyla “âşıklar yalvarmaya devam 

etsinler” anlamında da kullanılmıştır.  

Mesîhî bir gün ey dil-ber ölür yolunda gerçekden 

İnan vallâhi billâhi ve tallâhi yalanum yok (Mesîhî, s. 127, G. 123). 

(Ey  gönül  alan  güzel,  Mesihi  bir  gün  senin  yolunda  gerçekten  ölür.  Vallahi,  billahi, 

tallahi yalanım yok; inan.) 

Sıdk-ı nefesin sırr-ı füyûzât-ı ilâhî  

Vallâh bu ne lâf u ne güzâf u ne yalandır (Şeyh Gâlib, s. 44, K. 28). 

(Doğru sözün İlahi feyizlerin sırrıdır. Vallahi bu, boş laf ve yalan değildir.) 

Kelâmullâh hakı içün benüm bu sözde kizbüm yok 

Safâ virür baña Kur‟ân gibi güftârı „Oşmânuñ (Zatî, s.119, G. 763). 

(Osman‟ın  sözleri  bana  Kuran  gibi  safa  verir.  Benim  bu  sözde  yalanım  olmadığına 

Allah‟ın sözleri üzerine yemin ederim.)  

D.

 

Toplum Tarafından Yalan Sayılan Mefhumlar: 

Toplum tarafından yalan sayılan mefhumlar, tecrübe yoluyla halka mal olmuş göreceli 

olgulardır. Geçicilik arz eden her mefhum yalan sayılmıştır. Dünyadan insan umutlarına kadar 

birçok  unsurun  yalanla  ifade  edilmesi,  ihtiyaten  inanıp  güvenme  konusunda  temkini  içerir. 

Yalanı  dolaylı  ifade  eden  “sanmak,  inanmak,  aldanmak,  eğlenmek,  oyalanmak,  kanmak”  gibi 

fiiller geçiciliği ifade etmek için kullanılır. 

1.

 

Dünya, âlem: 

Saña sihrile virmesün gurûrı 

Ki bu gam-hânenüñ yokdur sürûrı (Hüsrev i şirin, s. 92). 

(Bu gam yeri olan dünyanın neşesi yoktur; o sana sihir ile gurur vermesin.)  

Yalancı dünyede gerçek erenler bir haber dirler 

Senüñ bir bûseñi alan cihânda biñ yaşar dirler (Üsküplü İshak, s. 91, G. 80). 

---

142

* TAED

 51 

 

 

 

 

 

 

 

 

Saadet KARAKÖSE 

 

 

(Yalancı  dünyada  gerçek  erenler  “senin  bir  buseni  alan  dünyada  bin  yaşar”  diye 

gerçeklerden haber verirler.) Beyit yalan ve gerçek tezadı üzerine kurulmuştur. Dünya yalancı, 

erenler ve sözleri doğrudur.(Daha güzel ifade edelim!) 

Sıdk niyyet ver ki bu dünyâ denen mekkârenin  

Mekrine aldanmayam kizb u yalana bakmayam (Usulî, s. 175, G.79). 

(Verdiğin  sözde  dur  da  bu  dünya  denen  hilekârın  hilesine  aldanmayayım;  yalan 

dolanına bakmayayım.) 

Eger kim merd iseñ anuñ vefâsın umma sıdk itme 

Bu dehr-i pîre-zen „ahdi yalan ey gerçek er gerçek (Zatî, s. 105, G. 734). 

(Ey  gerçek  er  olan,  mert  isen  bu  yaşlı  kadın  gibi  dünyanın  vefasını  umma;  ona 

güvenme; onun sözünün yalan olduğu gerçektir.)  

Dönmedi çarh murâdımca benim bir kerre 

İtmeyem ben de tekâpû bu yalan dünyâya (Leyla Hanım s. 45, M. 5). 

(Dünya  bir  kez  benim  isteğim  doğrultusunda  dönmedi.  Ben  de  bu  yalan  dünyaya 

yaltaklık etmemeliyim.)  

„Aceb mi nakşına aldansa göñlüm deyr-i dünyânuñ  

„Acâ‟ib zîneti vardur bu gün birkaç sanem birle (Figânî, s. 40, G. 76). 

(Gönlümün bu dünya denen kilisenin resimlerine (süsüne )veya hilelerine aldanmasına 

şaşılır mı? Şimdi bir kaç put gibi güzel olan sevgiliden ibaret olsa da, oldukça şaşırtıcı bir süsü 

vardır.)  

2.

 

Zaman: 

Nev-bahâr eyyamını seyr etdi gördü kim yerin 

Yüzüne güldü bir iki gün yalancı rüzgâr (Usulî, s. 68, K. 3). 

(O  ilkbahar  günlerini  yaşadı  ve  yalancı  zamanın  bir iki  gün  dünya  yüzüne  güldüğünü 

gördü.) Şair, yalancı rüzgârla özlenilen ilkbaharın çabuk geçtiğini ifade ediyor. Rüzgâr, istiare 

sanatıyla “zaman” anlamında kullanılmıştır.  

Aldanurdum gül-bün-i „ömrüñ yüze güldügine „ 

Ahdine tursa zamâne dönmese devrân eger (Baki s. 25, K. 13). 

---