Yalanci şAİRİn göZÜyle yalana bakiş: klasik edebiyatimizda yalan saadet karaköSE

Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 

              

 

          

TAED 

51* 143 

 

 

(Eğer  zaman  sözünde  dursa,  dünya  dönmeseydi,  gül  fidanı  gibi  (kırılgan)  olan  ömrün 

yüze güldüğüne inanırdım.)  

Bir düş gibidir hak bu ki ma‟nâda bu âlem 

Kim göz yumup açınca zamânı güzer eyler (Nef‟î, s. 23, K. 10). 

(Manâda bu dünya bir rüya gibidir. Göz yumup açıncaya kadar geçer gider.) Dünyadan 

göçen kimse için dünya yok olmuştur.  

Hevâya sarf olunup nakd-i vakt-i ümmîdim 

Dürûg-ı lâf-zen-i rûzgâra aldandım (Haşmet, s. 281, G. 169). 

(Umudumun  vakit  serveti  havaya  harcanıp  gitti.  Zamanın  laf  söyleyen  yalanına 

aldandım.)  Şair  “vakit  nakittir”  atasözüne  dikkat  çekmektedir.  Laf-zen,  boş  vaatte  bulunan 

anlamında kullanılmış.  

3.

 

Felek: 

Felek,  boşa  çıkan  umutlar  sonucunda  hayal  kırıklığına  uğrayan  insanın  psikolojisine 

bağlı olarak suçladığı bir kavramdır. Aslında felek, burçların bulunduğu gökyüzü olup talihinin 

iyi  yönde  değişmesini  uman  insanın  umutsuzluk  ve  başarısızlıkların  yüklendiği  bir  olgudur. 

İşler  yolunda  olduğunda  bahsi  geçmeyen  felek,  olumsuzlukların  baş  müsebbibi  sayılır. 

Beklentisi gerçekleşmeyen şair feleği yalancılıkla suçlar. 

Etdikçe tâli‟imle recâ-yı muvâfakat 

Her va‟de-i dürûguna bin yıl zamân verir (Nefî, s. 9, K. 4). 

(Felek, talihimle söz birliği yaptıkça her yalan sözüne bin yıl süre tanır.)  

Tâ itmeyince dergehine ilticâ anun 

Va‟d-i dürûg-ı çarh ile dil nâ-murâddur (Osmanzâde Taib, s. 180). 

(Gönül, onun dergâhına sığınmadığı sürece, feleğin yalan vaadi ile oyalandı; muradına 

eremedi.) Şair feleğin oyalamasından memduhun kapısına sığınarak emin olmuştur.  

Bu kanâ‟at cübbesinden key sakın çıkarma baş 

Gâfil olma aldar avlar seni de çiyner tolâb (Ümmi Sinan, s. 27, G. 15). 

(Bu kanaat cübbesinden sakın başını çıkarma. Gafil olma; bu dolap seni aldatır, avlar ve 

çiyner.)  

---

144

* TAED

 51 

 

 

 

 

 

 

 

 

Saadet KARAKÖSE 

 

 

Dünya istiare sanatıyla dolaba (su değirmeni) benzetilmiş. Beyitte baş ve dolap dairesel 

şekilleriyle tenasüp oluşturmaktadır. Şair değirmene kapılmış baş manzarası çizmektedir. Buna 

mukabil baş, kanaat cübbesi içinde emniyettedir.  

4.

 

Fecr-i kâzib: 

Hatt-ı „izâr-ı yâre iki subh olur misâl 

Kim biri kâzib ola biri sâdıka seher (Necâtî Pala, 1995, 458). 

(Sevgili yüzündeki ayva tüyleri, biri yalancı diğeri sadık olan iki sabaha benzer.) Tüyler 

olmadığı zamanki parlaklık sadık sabaha, tüylerin siyah görüntüsü yalancı sabaha benzetilmiştir. 

„Aşkda sâdıklık izhâr itdi dâgın gösterüp 

Gâlibâ derlerdi kâzib kıldı andan „âr subh (Fuzulî, s.157, G. 54). 

(Yalancı  fecir  yarasını  gösterip  aşkta  sadık  olduğunu  ortaya  attı.  Yalan  söylerken 

terlediği  için,  galiba  sabah  ondan  utandı.)  Şair,  teşhis  yoluyla  hüsn-i  talil  sanatıyla  güneşin 

doğuşundan  önceki  tabiat  olaylarını  bir  iddia  şeklinde  yorumlamaktadır.  Yalancı  fecir,  subh-ı 

sadık  olduğunu  iddia  etmekte  ve  terlemektedir.  Çiy  taneleri  kapalı  istiare  yoluyla  tere 

benzetilmiştir. Sabah ise bir yalana şahit olduğu için utanmakta ve kızarmaktadır. Tan kızıllığı 

da sadık sabahın kızarması şeklinde yorumlanmıştır.  

Çü mihrün gice gündüz sâbit olmışdur derûnumda 

Yanumda subh-ı sâdık „arz-ı mihr eylerse kâzibdür (Gelib. Ali, s. 33, G. 73). 

(Güneşe benzeyen yüzün zihnimde gece gündüz kaldığı için eğer sabah güneş gösterirse 

benim yanımda yalancıdır.)  

Şair güneşle sevgilinin yüzünü mukayese ederken, tabiatın güneşini yok saymakta ve bu 

suretle subh-ı sadığı fecr-i kâzip kabul etmektedir.  

Subh-ı kâzib gibi kizb ehli tasaddurda olur 

Subh-ı sâdık gibi alçakda kalan dânâdur (Gelibololu Ali, s. 386, K. 13). 

(Yalancılar yalancı fecir gibi yükseklerde durur. Bilgeler de sadık sabah gibi alçaklarda 

durur.)  

Yalancı  fecir  sabahtan  önce  olduğu  için,  yalancılara  gösterilen  ilgi  ile  paralellik 

göstermektedir. Şair, gerçeklerden rahatsız olan ve yalan cazibesine kapılan toplum psikolojisini 

eleştirmektedir. 

---

Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 

              

 

          

TAED 

51* 145 

 

 

5.

 

Ruyâ-yı kâzibe, hayal: 

Bir âleme düşsek ki elem olmasa anda 

Her rind-i gedâ pâdişeh-i Cem-haşem olsa (Nefî, s. 193, G. 117) 

(Elem  olmayan  bir  âleme  düşsek.  O  âlemde  her  gönül  adamı  kul,  birer  Cem  halkının 

padişahı olsa.) 

Kulları padişah yapmak elbette hayal işidir ve sözü yalan olarak kalır. 

Hâb üzre iken koçdı dimişsin o miyânı 

Hayr ola düşüñse eger ey Yûsuf-ı sânî (Atayî, s. 315, G. 244). 

(Ey  ikinci  Yusuf,  “ben  uyurken  o  belimi  sardı”,  demişsin.  Bu  senin  rüyan  ise  hayır 

olsun.) 

Dün gice İshâk ol dildârı gördüñ didiler 

Kanda gördüñ düşüñ ise hayr ola gerçek misin (Üsküplü İshak Çelebi, s.143, G. 200). 

(Ey  İshak,  dün  gece  o  güzeli  gördügünü  söylediler.  Nerde  göreceksin?  Emin  misin? 

Düşün ise hayır olsun.). 

Düşümde zülfüñi gördüm diye sevinmiş idüm 

Gözüme hod görinen ejdehâyimiş ey dost (Cem Sultan, s. 53, G. 17). 

(Ey dost, rüyamda saçlarını gördüm diye sevinmiştim. Gözüme  görünen ejderhanın ta 

kendisiymiş.) 

„Âlem-i vuslat hayâl-i hâb imiş ru‟yâ gibi  

Pâydâr olmaz dirîğâ bî-vefâ dünyâ gibi (T. Yahya, s. 144, T. 22). 

(Vuslat  âlemi  rüya  gibi  uyku  hayali  imiş.  Yazıklar  olsun!  Vefasız  dünya  gibi  bu  da 

kalıcı olmaz.)  

„Aceb mi vasluña irmek hayâlin itdise „Adnî  

Ki sultânlıga irişür gedâ yalancı hâbında (Adnî, s. 21, G. 72). 

(Adni,  sana  kavuşma  hayalini  kurduysa  buna  şaşılır  mı?  Bir  kul  yalancı  rüyada 

sultanlığa ulaşır.) 

Ru'yânı riyâ eylediler hâbuñı gaflet  

Bu hâl ile mahşerde sen ancak uyanursın (G. Ali, s. 102, G. 393). 

---