Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын

Haşiyə:

Bəli, burda bir haşiyəyə zıxajam. 1954-cü ildə Qara Təhlə kəndində toydoydux. Aşıx Sadıxıydı, Aşıx Alxanıydı, həmən bu dastanı danışerdılar. Orda Aşıx Alxan dastanı bağlıyan vaxtı, ustad Banu xanımı da Tahara verdi. Yanı hər ikisinin nigahını Tahara bağladı. Zünki Banu xanım da Taharı zox severdi. Deyi­lənə gürə, bu izdivaca Zührə xanım da irazı oluf. Ustad danışerdı ki, Zührə xanım güzəşdə getdi, Tahardan xahiş elədi ki, əvvəlcə Banu xanımnan kəbin kəsdirsin, sonra onunnan. Dedi:

– Bu qız ki, sənin yolunda belə zulumlar zəkif, belə əziyət­dər zəkif, bu Allaha da xoş kezməz, hez kimə də. Zünki bizim peyğəmbərimiz də bir kişiyə bir nezə kəbinə ixtiyar verif. Bu şərtnən ki, kişi bu qadınnara bir güznən baxsın, birini o birinnən üstün tutmasın. Rəhmətdik Aşıx Şenniyin də belə bir süzü varıydı «Bir tərlana iki şikar ar düyü».

Bir süznən hər üzünün, Zührənin təklifinnən, Banu xanımın irazılığınnan Taharın konlunnan toy başdadı, nə başdadıü. Tahar Mirzə hər iki xanıma muraz verif, muraz aldı. Bu vaxt Tahar gütürüf Zührüyə bir süz deyir, gürək nejə deyir?

Qız, səni ədalət bildim,

Mən qapına dada gəldim.

Zox cəfa zəkdim yolunda

Ümür verdim bada gəldim.

Hər nə oldu mana oldu,

Yazıx cismim cana doldu.

Gül üzüldü, bülbül soldu,

Səni saldım yada gəldim.

Xan Taharın bu vaxtında,

Sinəsi yanan baxtında.

Hətəm Sultanın taxtında,

Üzmü saldım oda gəldim.

Tahara dedilər, Tahar, üzünü oda-zada salmıyıfsan. Bu xanı­mın biri halalca gübəkkəsdin, o birisi də yolunda cəfa zəkən igid, güzəl xanımdı. Peyğəmbərimiz də bir kişiyə iki xanımı halal buyuruf. Hez kefini puzma. Hər ikisi halalın olsun. Beləcə hər iki nüvcavanın kəbinnəri Tahara kəsildi.

Elə ki, Aşıq Alxan dastanı tamamladı. Aşıq Sadıx dedi:

– Alxan, dastanı niyə belə tamamladın. Banu xanımı gərək Tahara vermiyəydin. Axı biz kommunist ülkəsində yaşayırıq. Sən niyə iki arvadlılığı təbliğ eliyirsən!

Alxan kişi də dedi:

– Ay Sadıx, mənim ustadım mana belə ürgədif, mən də belə danışeram, belə də danışajam. Kim qorxor qoy danışmasın.

Allah-tala onnarın hamısına irəhmət eləsin. Bu dastannara qulaq asıf, oxuyuf düzəliş verənnərə, bəzi yerdə süzdər bir-birini tutmor, bəzi yerlərdə yanılışdıxlar var. Alimlər əlinə kezəcək bu süzdər. Bircə onu deyə bilərəm ki, mənim süyləməmdə bu das­tan hez bir dəyişikliyə uğramayıf, ustaddan nejə almışam, eləjə də zatdırdım. Allah amanında, hamınız murazınıza zata­sınız.

NOVRUZ-QƏNDAB
Sizə hardan danışajam, kezmiş əyyamnan, sadiqəl düv­ran­nan, ustaddar qov­lu­ğun­nan, bu fani dünyanın Diyarbəkir vila­yətinnən.

Diyarbəkir mahalı, Diyarbəkir xalqı üz axarınnan yaşıyır­dılar, dolanerdılar, severdilər, sevilerdilər, toy eliyerdilər, nişan eliyer­dilər, sünnət eliyerdilər, dünyasını dəyişerdilər. Allah ülən­nərə rəh­mət eləsin, qalannara can sağlığı versin, inşallah. Diyar­bəkir ma­halı­nın ən güzəl, addı-sannı, peyğəmbər sifətdi, millə­tinə canı yanan, xalqını sevən Kərim addı bir padşahı var idi. Kərim padşah zox səxavətdi, zox ədalətdi idi. Dəryalar mürək­kəb oluf, meşələr qələm olsa munun varını-yoxunu yazıf-qur­tara bilməzdi. Hamısını xalxının yolunda xərjdiydi. Xalqınnan da qazanerdı. Bunun evladı yoxuydu.

Var-düylət bir yana dursun, evlad yoxdu. Nəzirrər verer, yetimlər süyün­dü­rür, məktəflər tiker, məsciddər tiker, nə iş gürürsə evlad yoxdu ku, yoxdu. Bir gün ahı-zar izində qadının­nan barabar oturmuşdular, izəri bir dəvriş girdi:

– Salamun-əleyküm!

– Əleyküm-salam!

– Baba, nə istiyersən?

– Şahım sağ olsun, ey padşahım, mən pay alannardan düyü­ləm, pay verə­nəm, sizə bir alma verəjəm. O almeyi yarı bülün yeyin. Doqquz aydan sonra sizin bir üyladınız olajax. Hansı gün­də anadan olarsa, uşağa onun adını qoyun.

Almeyi mizin üstünə qoyuf kişi geri dündü, güzdən itif yox oldu.

– Ay qonax!

Cavab vermədi, getdi.

Ay dolandı, il dolandı, Kərim padşahın arvadı dünyaya bir evlad gətirdi. Noyruz günündə. Noyruz günündə yaranmışdı, Noyruz günündə də adını Noyruz qoy­dular. Mamalar, dayələr yığıl­dılar, güz aydınnığı, şəhərə, xalxa sovqat, pay, hamı­nın kün­lü­nü almax, sevindirmək. Allah elimizi-obamızı həməşə se­vinc izində yaşatsın, inşallah.

Uşax yeddi-səkkiz yaşına zatanda üyrətmənləri, yanı, müəl­limləri padşah yanına yığdı. Oğlu nejə tərbiyə almalıdı, gələcək padşahlığı necə idarə etməlidi. Hamısını birbəbir ürgəder.

Noyruz gəlif on beş yaşına zatmışdı.

– Oğul, mənim bir dostum var, onun evində toydu, gəl barabar gedəh.

O vaxtın büyük ustadı, saz-süz əhli, aşıxları məclisdə cüy­­­lan eliyirdilər. Noyruz bunnara o qədər vuruldu ku, atasınnan bir gün əl zəkmer, aşıxlar, aşıxlar, aşıxlar... Ay baba, aşıx nə gü­zəldi, aşıx nə güzəl sühbətdər eliyer, aşıx nə güzəl tərbiyələr ve­rer, bu nə güzəl məktəfdi. Həm də oxuyur. Mən də zalıf-oxumaq isteyrəm.

Noyruz on səkkiz yaşına zatıf, həddi-buluğa zatıf. Gecələrin bir vax­tıy­­dı, zümzümə eliyif yatmışdı. Gürdü bir nurani kişidi gəlif:

– Oğul, oğul, nə xəyala, fikrə dalıfsan? Güzdərini az məni dinlə.

Güzdərini azıf:

– Baba, xoş gəlifsən.

– Oğul, bu badəni iz, nuş elə.

– Baba, bizə haram düyül kü? Bizə haramdı o badə.

Dedi:

– Oğul, bu o badədən düy. Adəmi Həvvıya, Yusifi Züley­xı­ya zatıran bədələrdəndi. İz, inşallah, ağlın yerinə gələr.

Noyruz badeyi nuş eliyif, iki barmax arasınnan baxıf hara­ları gürdü. Gəlha­gəl Qəndab adında bir güzəl güstərdilər. Məqa­mın da dedilər, Misirdədi. Calal paşanın qızıdı.

– Oğul, sən sağ, mən salamat.

Noyruz badədən sonra beyhuş oluf, sabahısı mamalar, dayalar, həkimlər, loğmannar tüküldülər. Bu oğlan niyə belə oluf? Buna nə oluf?

Bir qoca qarı var idi. Gəldi belə baxdı, dedi:

– Ay Kərim padşah, olarmı bu uşağın dodağınnan üpüm?

– Olar, niyə olmor? Üp.

Dodağını dodağına süykədi, uşağın nə ki seliyi var idi hamısını əmdi.

– Ay qarı, nağarersan?

– Bu hax vergisidi, badə izif, bir az ümrü uzansın deyə eleyrəm. Bu qalxan­da inşallah, başına cavan oğlannar yığeynan, nə istəsə, onu ver.

Oydu ku, yeddi gün tamam olanda Noyruz üzünə gəldi. Güz­dərini aşdı, belə baxdı, dürt yanında tay-tuş, cavan yığılıf, hamı­sınnan salamlaşdı. Ancax rəng dəyişif, Noyruzda bir güzəl­liy əmələ gəldi.

– Oğul, bu nə haldı, bu nə halətdi, bizi dəli eliyifsən? Nezə gündü yatersan, ayılmersan?

– Baba, mənə bir sineydar.

– Oğul, sineydar nədi?

Bir kezəl dedi:

– Mən bilerəm. İldə bir dəfə güy gürüllüyəndə güydən tüşür.

– Ay oğul, nədi ki o?

– Yüz manat ver, mən gətirəjəm.

Yüz manatı aldı, getdi sazbəndin yanına, beş-on manat verif bir saz gütürüf gətdi. Dedi:

– Budu.

Noyruz sazı alıf sinəsinə qoyuf, gürəh nə diyijəh, siz şad olun, inşallah.

Tifilkən ustada qulluq elədim,

Oxudum dərsimi kamalın gürdüm.

Sazınan, süzünən zay etdi məni,

Mən atam Kərimin əməlin gürdüm.
Girdim bağa, bağım təqayir oldu,

Xoryad əli dəydi təğayir oldu.

Güzüm gürdü, ağlım təqayir oldu,

Zayi Tərtərin əyməyin gürdüm.

Novruzam, qalmışam bir cam izində,

Bir camı bəslədim bir cam izində.

Ağam mənə verdi bir cam izində,

Misirdə Qəndəfin camalın gürdüm.

Süz tamama yetdi. Noyruzun anası kezəlin üstünə tüşdü nə tüşdü? Dedi, əyə, zalım oğlu, bu nə sazdı gətirifsən, bu sazdan Noyruzun atası Kərim ağanın hər otağında biri var. Gütür sazını da cəhənnəm ol.

Bəli, hürmətdi qardaşdar, Diyarbəkir vilayətinə yayılıf ki, şahın oğlu dəli oluf. Ba­şına bu oyunnar gəlif. Vergi verilif. Uşax durmor, ata zatdıyır. Ana üzünnən geder, yalvarıf-yaxarellar. An­cax Noyruz da deyir mən dəli-divanə olmuşam, hükmən get­mə­liyəm.

– Ay bala, getmə, aman günüdü, olmaz.

Bir gün, beş gün, on gün, anası uşağı nə qədər qılıxladı, neynədi, olmadı. Axırda Zeynəb xanım vücudə gəlif dedi:

– Oğul, əlnən dedim qanmadın, dilnən dedim qanmadın, güz­­­nən dedim qan­ma­dın, qaşnan dedim qanmadın, ateynan d­edim qanmadın, aneynan dedim qanma­dın, axırı indi gəl bax gür anan sənnən daha hansı dilnən danışajax:

Noyruz dedi:

– Buyur, ana.

Doqquz ayı sinəm alta bəslədim,

Getmə oğul, getmə, qoymaram səni.

Mühnətinən boya-başa yetirdim,

Getmə oğul, getmə, qoymaram səni.

Bəli, ana süzü evlad üzün mühürdü. Ancax eşq ataşı Noy­ruzda o qədər mücə¹⁶ gəlif ki, Noyruz başa tüşmür ki, başa tüş­mür.

Noyruz başdadı:

– Anacan, anacan, sənin südünə də, dediyinə də, süzünə də qurvan kəsim, ana. Bir mənə də qulaq as axı:

Başına dündüyüm gülüzlü ana,

Ana, halal eylə, mən gedər oldum.

Əmmişəm südünü mən qana-qana,

Ana, halal eylə, mən gedər oldum.

– Oğul, nə dedin?

Aldı gürək ana nə deyir:

Qoymaram gedəsən sən bu xanadan,

Qurtarmaram bu qüssədən, baladan.

Üylad olan üz dündərməz anadan,

Getmə oğul, getmə, qoymaram səni.

Aldı Noyruz:

Dərdli künül havalanıf uzmağa,

Dünyasında yaxşı-yaman sezməyə.

Qəndəb üzün şirin cannan kezməyə,

Ana, halal eylə, mən gedər oldum.

– Qəndəb mənim hər şeyimdi, vücudumdu, güzümün işığı­dı, nurdu.

– Ay oğul, nə Qəndəb, nə zad? Şəhər dolu Qəndəb düyül­mü? O qədər qəndəblər var ki. Diyarbəkirin hansı güzəlini ister­sən ayağına gətirem. Bir ananı eşit, bala:

Mən rüsxət versəm də sənə qıymaram,

Dolannam başına, sənnən doymaram.

Zeynəbəm, yalvarram, səni qoymaram,

Getmə, oğul, getmə, qoymaram səni.

Aldı Noyruz gürək axır bəndində nə dedi?

Canım fəda olsun o min bir ada,

Yarsız can düzərmi fani dünyada.

Sən dua qıl, mən də yetim murada,

Ana, halal eylə, mən gedər oldum.

Hürmətdi qardaşdar, hürmətdi camaahat, hürmətdi el-oba, bu deyişmənin, bu atışmanın bir qolu da var. Ustaddardan belə də eşit­mi­şəm. İndi onu ağızdan deyəjəm. Elə bilerəm, oxuyan­nara, eşidənnərə bu da maraxlı olar. Başqa ustaddar belə də deyirdi. Qulax asın:

Başına dündüyüm gülüzlü oğul,

Getmə oğul, getmə, qoymaram səni.

Yedirmişəm sənə qənd ilə noğul,

Getmə, oğul, getmə, qoymaram səni.

Noyruz deyir:

Başına dündüyüm gülüzlü ana,

Ana, halal eylə, məni qoy gedim.

Südünü əmmişəm mən qana-qana,

Ana, halal eylə, məni qoy gedim.

Anası deyir:

Atan xərac aler divanxanadan,

Ülmədik, qurtarax bu qəmxanadan.

Oğul da kəsərmi meylin anadan,

Getmə, oğul, getmə, qoymaram səni.

Noyruz deyir:

Fəda olum ustaddarın pirinə,

Sevəni yetirər biri-birinə.

Babam bağışlasın taci-sərinə,

Ana, halal eylə, məni qoy gedim.

Zeynəb xanım deyir:

Bu Zeynəb xanımı ağlar qoyma gəl,

Sinəsinə əlvan dağlar qoyma gəl.

Ata qapısını bağlar qoyma gəl,

Getmə, oğul, getmə, qoymaram səni.

Noyruz deyir:

Ağamın əlinnən izmişəm badə,

Xudayi-zülcalal dadıma yetə.

Noyruz əli yarın əlinə zata,

Ana, hümmət eylə, məni qoy gedim.

Ana əl zəhmer:

– Yox deyir, oğul, bı yerdə o qədər qızdar var ki. Kimin qızı­nı istersən, atan əmr eləsin, gətirsinnər. Sana qızmı qəhətdi? Toy eliyəh 40 gün, 50 gün, nə qədər ister­sən.

Dedi:

– Yox, aneyi-mehriban, mən getdim ki, getdim.

– Yox, oğul, qoymujam.

Arvad qarşısına düşəndi, nə qədər elədi, olmadı. Axır bir gün Noyruz ya­man ajığa gəlif dedi:

– Ana, bir qulaq as.

A beymürvət, beyinsafın balası,

Yaxşı dosta yalan satmaq olarmı?

İnsafı unuduf, dini tərk edif

Namusu, qeyrəti atmax olarmı?

Dedi:

– Yox, ay bala, olmaz.

Dedi:

– Qulaq as.

– Oğul, nə dedin?

Zoxunun künlündən kezir paşalıx,

Aslan üzün vətən olar meşəlik.

Tülküdən qohumlux, qurddan aşnalıx,

Şahmarın qoynunda yatmax olarmı?

Dedi:

– Ay bala, olmaz.

Dedi:

– Onda qulaq as.

Noyruz da axtarer üzünə bir bab,

Vədə gələr, bir gün zəkilər hesab.

Poladdan şiş olsa, sümükdən kabab,

Uyduruf bir-birinə taxmaq olarmı?

– Yox, oğul, olmaz.

Dedi:

– Onda ana, məni mürəxxəs elə, mən getməliyəm ki, get­məliyəm.

Bəli, el bir yana, ata bir yana, ana bir yana, camaahat bir yana, Noyruzu əyləmək mümkün olmadı. Kərim padşah əmr ver­­­­di 500-ə qədər, 1000-ə qədər atdı atdandı ki, Noyruznan barabar Misirə getsin. Ancax bunnarın arasınnan büyük dəryalar kezir, oraları mən gürməmişəm, ustaddar belə deyer. Bu dərya­dan o taya addamaxdan ütrü gərəh gəmiynən kezeydin.

Gəminin yanına gəldilər. Leşkər dayandı, Noyruz dayandı, atdan endi. Gəmizibaşı deyillər, kapitan da deyillər, gavdan da deyillər. Noyruz munun yanına getdi. Salam-kalamnan soyra dedi:

– Əmi, biz Misirə addamalıyıx. Filan qədər qoşunum var.

Gəmizibaşı dedi:

– Oğul, münəccimlər xəbər verer ki, altı gün dənizə girif-zıxmax olmaz.

– Niyə?

Dedi:

– Fırtına olajax, xalx qırılar. Xalx yazıxdı.

Zox yalvardı Noyruz. Etmə, eləmə. Noyruzun eşq təpəsinə vuruf, bir hayda­dı ki, elə biler ki, Qəndab bu saat əlindədi ki, əlindədi.

Noyruz gürdü hər yerdən əlac kəsiler, kapitan hez bunu eşitmer. Ancax kapitan da zox ağıllı adamdı. Gürdü bu dəliqannı dediyini deyir.

– Oğul, get, savax gələrsən. Büyün olmaz.

Savaxlarınız xeyirriyə azılsın, savax dedi, get bürsügün gələrsən. Nə qədər oyut­dusa münəccimlər havanın pis olduğunu dedilər. Gəmiyi zıxartmax olmaz.

Ancax Noyruz bir həftədi burda qaler. Qoşunu yemləmək lazımdı, qoşuna sahablıx eləməh lazımdı. Əziyyət zəkellər. Axır­da gəmizibaşının yanına gəlif gürək nə dedi?

Sənə deyim, gəmizibaşı,

Qəndəb Misirdə, Misirdə.

Olma üz işində naşı,

Qəndəb Misirdə, Misirdə.

– Oğul, nə dedin, nə?

Noyruzun ləfzi, Noyruzun saz zalıb-oxuması gəmizibaşını ağıldan elədi:

– Oğul, sana qurvan olum, bir o dodaxlarını bir də az, nə deyersən?

– Neynək, oğul, yerindədimi? A kişi, ikinci süzünü de, düzələr.

Aldı gürək nə deyir?

Mən olmuşam yola naşı,

Artıbdı künlüm təlaşı.

Uzubdu künlümün quşu,

Qəndəb Misirdə, Misirdə.

– Oğul, oğul, get Diyarbəkirə dincəl, qoy havalar da düzəl­sin, gələrsən.

Belə deyəndə elə bil Noyruzun başınnan qaynar su tüküldü:

– A kişi, nə danışersən?

Noyruzam, mən nələr edim?

Bağırımın başını didim.

Diyarbəkirə necə gedim?

Qəndəb Misirdə, Misirdə.

– Altı-yeddi gündü sən məni burda uyudursan, gəmizibaşı. Dədəmin qılıncı haqqı, sana bir qılış zalajam ki, iki bülünəjəsən.

– Ay oğul, Allah xatanı, qanını başına tüksün. Gətir leşkə­ri­ni doldur gedək.

Doldular. Başdadılar yol getməyə. Bir-iki gün getmişdi. Üzün­cü günüydü. Alt tərəf qaraldı, üst tərəf qaraldı, Allah güs­tər­mə­sin, bir fırtına qofdu. Gəmiyi yeddi-səkkiz yerə parzaladı. Par­za­ladı, tükdü, darmadağın elədi. İzindəki canlıların hamısı qərq ol­du. Noyruz bir taxta parzasının üstündə qalıf, su izində titrətmə tutuf:

– Ha mənim ağlım qara gəlsin, kişiyi eşitmədim.

Təpənə yüz düynən, geri gələrmi peşmanzalığ? Gütürüf gü­rəh burda indi nə diyijək, biz diyəh, siz həməşə şad olun.

Gecə ayaz, gündüz bulut,

Qaldım bu dərya üzündə.

Ana, yaş küynəymi qurut,

Qaldım bu dərya üzündə.

Kimə deyirsən? Kim eşidəsidi? Dərya üz dalğasını vuror, yel üz işini gürür, taxta da nazik taxtadı, belə tüşür, zornan qal­xer, belə tüşür, zornan qalxer. Suyun izində Noyruz:

– Mənim ağlım belə olsun.

Noyruz zox peşman olof, aler birini də:

Bu dəryada balıx zoxdu,

İnsanata ülüm haxdı.

Beş arşın kəfənim yoxdu,

Qaldım bu dərya üzündə.

Aldı birini də:

Noyruz da yaman haldadı,

Peymanam dolhadoldadı.

Qəndəfin güzü yoldadı,

Qaldım bu dərya üzündə.

Bəli, Noyruz dəryanın üstündə küpükləner. Əl ata bilmer, qol ata bilmer, az qalıf su canını alsın. Taxtanın üstündə, bir parza taxtanın. Ağlına bir şey gəldi. Babası həməşə aşığa qulax asan vaxtı aşıxlar nəsihət vererdilər ki, Allaha dua eliyin, işiniz tamam olajax, arzunuz yernə yetəjək. Bu gəldi, Noyruzun ya­dına tüşdü. Dedi, gəl bir Allahına sən də dua elə, bəlkəm kümək oldu. Gütürüf gürək orda nə deyer, biz deyəh, siz şad olun inşallah.

Qarlı dağlar gəldi keşdi aradan,

Kərəm eylə, qoyma məni dəryada.

Yeri, güyü, ərşi, kürsü yaradan,

Kərəm eylə, qoyma məni dəryada.

Nə cavab gəler, nə səs gəler, dəryanın dalğasının səsidi, vəssəlam, suyun şırıltısı.

Üvliyalar, ənbiyalar, ərənnər,

Hanı mənlə doğru yola varannar?

Qərq oldu dəryada zox şirin cannar,

Kərəm eylə, qoyma məni dəryada.
Noyruz da zağırer səni imdada,

Bir dəvriş donunda sən verdin bada.

Tut qolumu dəstim yetir Qəndəba,

Kərəm eylə, qoyma məni dəryada.

Taxtanın üstündə güzünə yuxu getdi. Bir də güzünü azanda gürdü kü, üstün­də qağayılar oana-boana uzuşor. Ancax su munu gətirif kanara, dəryanın qırağın­dadı. Bir təhər sürünə-sürünə üzünü verdi qumun üstə. O minvalnan yat­max­da olsun, sizə kimnən xəvər verəjəm, Qəvvas Əhməddən, yanı, üzücü Əhməddən.

Hər səhər tezdən Qəvvas Əhməd gəlif dəryanın kənarında gəzərdi, üzünün balıx tutmaxdan ütrü qoyduğu torrara baxardı, torrarı yoxluyardı. Balıx, nemat, qısmat tüşüfsə gütürüf aparıf satıf başını dolandırardı. Üz-üzünə deyinə-deyinə, qım-qımı zala-zala gəler. Gəldi gürdü ki, yolun qırağında, suyun qırağında harda ki dalğa vuror, ləpə vuror, bir nəfər insan uzanıf. Mat-mətəl qaldı Əhməd kişi. Yavaş-yavaş gələndə gürdü kü, oğlan, nə oğlan, Allahın güzünün xoş olan vaxtı yaranıf, padşah liba­sın­da. Ancax irəng-iriz palzığa bulanmış, kirə bulanmış, sü­rün­­müş, ancax nəbz ater. İlahi, sənin varrığına şükür. Bir bundan xəbər alem gü­rüm kimsən? Burda nə əzersən?

Xab izində yatan, ay cavan oğlan,

Oğul, dur gütürüm xanəmə səni.

Nədən belə tərgi-vətən olufsan,

Oğul, dur gütürüm xanəmə səni.

Gürdü ki, yox, oğlanın hez dünyadan xəbəri yoxdu, ayılmax fikrində də düy.

– Ay oğul, birin də deyim.

Boyunnan bilerəm yadigərrisən,

Məhəbbət ucunnan ahu-zarrısan.

Oğul, süylə gürüm hansı yerrisən,

Balam, dur gütürüm xanəmə səni.

Noyruz tərpənmer ki, tərpənmer. Aldı Əhməd kişi birin də:

Oğul deyif səni burdan gütürrəm,

Gütürüf də məkanına yetirrəm.

Mən Əhmədəm, mətləbini bitirrəm,

Oğul, dur gütürüm xanəmə səni.

Əhməd kişi bunun nəbzini yoxladı, kürəyini oxaladı, bəri zevirəndə ha-ha-ha Noyruz üzünə gəlif, güzünü azıf “Əşhədü ənna ilahə iləllah” dedi.

– Hə, bala, başına dünüm, əlhəmdulillah, deyən müsəlman­san.

– Hə, müsəlmanam.

– Ay oğul, səni bu hala gətirən nədi? Niyə bu günə tüşüf­sən? Mana diyərsən­mi?

Noyruzun dili hələ süz tutmor. Kişinin qoltuğunda, heyvə­sində nə var idisə caddan-kütdən zıxardıf Noyruzun ağzına, do­da­ğına bir az zürək verdi, bir az su verdi. Noyruz üzünə gəldi, gürək nə dedi?

– Oğul, Noyruz, nə dedin?

Qadiri-sübhanım, sənə əyandı,

Necə pərişandı hallarım mənim.

Bir bülbüləm, gül üzünnən sızlaram,

Saralıf-solufdu güllərim mənim.

– Oğul, inşallah, hər bir işin düzələr. Üydə sənin tayın-tuş­da­rın var, gedər­sən, onnarı gürüf azılarsan, inşallah. Aldı birini də:

Qurvan olum nazlı yarın üzünə,

Eşq əlindən yuxu getməz güzümə.

Necə baxem xeyirxahlar üzünə,

Qəndəb də güzdüyür yollarım mənim.

Aldı birin də gürək nə dedi?

Sarı samovardı, hazır peşədi,

Ağ eyvan odadı, büllur şüşədi.

Adım Noyruz, atam Kərim Paşadı,

Var idi nükərim, qullarım mənim.

– Oğul, o ki sən Kərim Paşanın oğlusan, mənim güzümün işı­ğısan. Qalx aya­ğa, mən­nən gedək.

Gəlhagəl gəlif zıxdılar Əhməd qəvvasın komasına. Zox güzəl hürmət elədi­lər. Noyruzun ayağını, başını yudular. Ancax Noyruz fikir verer ki, kimsə munu güdür, ancax üzü bilmer. Bir gün dedi:

– Baba!

Dedi:

– Bəli!

– Bu əziyyəti mana zəkersən, sənin burda kimin var? Oğ­lun, qızın?

Dedi:

– Oğul, mənim güzümün ağı-qarası bircə qızım var. O da sən burdasan deyə utan­dığınnan bizim üzümüzə zıxmer.

– Baba, sən mana bu iyiliyi eliyifsən, Allah eşqinə, ixtiyar ver qoy o xanım üzümüzə zıxsın.

Ay qızım, ay qızım, ay Gülşan, – deyə Qəvvas Əhməd zağıran vaxtı Gülşan on dürt hürük hürüf, ay qabax, ayna yanax, Allah qorusun. Mənəm-mənəm deyir, elə yetkin vaxtıdı ki. On yeddi-on səkkiz yaşına zatıf, halay düyür. Əssalamü-əleyküm deyif, Noyruza yaxınlaşıf Noyruzun əlini əlinə alanda elə bil Noyruzu silkələdilər. Noyruz da buna əlini uzadanda bir-birini elə hiss elədilər. Ancax Noyruzun qarşısında Qəndab duror. Noyruz hez yoldan zıxammaz.

Bir gün oruya, bir gün buruya, aradan bir on-on beş gün ke­zif, bunnar lap yaxşı isinişiflər bir-birinə. Oğlannan qız. Ancax qız fikir verer ki, həməşə Noyruzun fikri qazmaxdadı. İş ondadı ki, Noyruz da başa salammer ki, a zalım qızı, sən əl zək, mənim yeyəm, sahibim var. Bu bağımız belə, bu bağzamız belə, bax burda nar biter, burda alma biter. Savax səni hayva bağına aparajam. Bürüsüyün təxminən yarım ay, bir ay kezif, Noyruz da azılıf deyəmmer ki, a zalımın qızı, dərdim mənim ayrı dərddi.

Oydu ku, bir gün bunnarı Gülüstan bağına aparıllar. Bağa gedən vaxtı, bunnar da yetirən vaxtı bir bülbül gülün üstünə şığıyan vaxtı tikən bunun küksünnən batıf süysününnən o yana, kənara zıxdı. Başını belə süyküf can verer. Noyruzun güzdəri yaşardı. Qızın üzünə baxdı:

– Gürürsənmi, məhəbbət, eşq nə deməkdi. Mənim də məhəbbətim var.

Qız elə bildi ki, bunun məhəbbəti onadı.

Dedi:

– Mən də şad olaram. O məhəbbətdən məndə də var.

Dedi:

– Gəl hələ bu gülə, bülbülə baxaq gürək nətərdi dünyanın axırı.

Bəli, əziz qardaşdar, Noyruzu Qəndəbin eşqi, Qəndəbin dər­di izini oyub apa­rer. Bülbülü də ki bu halda gürdü, ciyarı başdadı qovr eləməyə. Ancax yanın­dakı xanıma da dərdini azıf deyə bilmer ki, mən səni yox, ayrısını severəm. Deyir gütürüf bülbülə bir nezə süz diyijəm, qanar, qanar, qanmaz da üzü bilər.

Yanındakı xanım ağzını azıf, qulaxlarını azıf, güzdərini ürtüf, deyir gürüm bu nə oxuyur?

Səhərdən gəşt eylər gülün üstünə,

Gür necə tutubdu işini bülbül.

Gah gedər, gah gələr qonza başına,

Axıder güzünün yaşını bülbül.

Qız belə fikirləşdi, dedi:

– Noyruz, bu süz mənim üzündümü, yoxsa ayrısı üzün­dümü?

Dedi:

– Xanım, üzün başa tüş. Gür nə var. Məhəbbət gür nə işlər eliyer.

Aldı ikinci bəndini.

Bəli, Gülşan xanım dedi:

– Noyruz, qadan alım, azıxdan deynən.

Dedi:

– Xanım, mən gizli hez nə demerəm.

Bağın, həm bağzanın bağı gərəkdi,

Alması, heyvası, narı gərəkdi.

Hər kəsə üz dostu, yarı gərəkdi,

Sevərmi üzgənin qaşını bülbül?

Dedi:

– Yox, sevməz.

– Mən də üzgüyü sevmerəm.

Az qaldı deyə ki, səni sevmərəm. Güzdüyürdü Noyruzdan eşitsin ki, yalnız səni severəm.

Bəli, mənim əzizlərim, Noyruzun süzünün axır bəndi belə oldu:

Noyruz necə zəksin Qəndəb dağını...

Süzü tamamlamamış qız oandan dedi:

– Qəndəf, kimdi?

Noyruz dedi:

– Xanım, Qəndəb mənim sevgilimdi.

Belə deyif son bəndi süylədi:

Noyruz necə zəksin Qəndəb dağını,

Əridib ürəyimi, aldı yağını.

Yel vuruban saldı gül yarpağını,

Can verer süyküyüf başını bülbül.

Üzünnən asılı olmayarax, Allah güstərməsin, sevgi-məhəb­bət zox pis şeydi. Qız ki izəridən vuruluf, az qaler Noyruzun izərisini yarsın girsin. Ələc yoxdu, namus-həya qoymor. Zünki Allah rəhmət eləsin, Ələsgər deer, “Güzəldə namus gərək, iyiddə də ar”. Həya, namus, ar qoymor Gülşan qalxıb desin ki, ədə, mənəm sənnən ütrü ülən, harıya gedersən? Onunzun da deer ki:

...Yel vuruban saldı gül yarpağını,

Can verer süyküyüf başını bülbül.

– Mən Qəndəfi necə buraxa billəm? Ay xanım, Allah işini avand eləsin, bu bağın, bağzan, hər bir yerin şadı-xoşbaxtlıxnan sana nəsib olsun. Mən gedəsiyəm.

– Əədə, nə danışersan? Başına at təpif, dəli olufsan?

Bir aydı, yarım aydı, aradan nə kezif onu bilmerəm, yalan olmasın, axırı qız bunun gecə-günüz yanınnan əl zəkmer, bunun nazınnan oynoof Noyruzu Noyruz sifətinə gətirir.

– Əədə, sənin belə getməyin Allah yanında qəbahət dəyil­mi?

– Xanım, mənim məhəbbətim var. Dəryaya onunzün qərq olmuşam. Qoşun­na­rı­mı Qəndəfdən ütrü bada vermişəm. Mənim də murazım var, gedif ona zatajam. Əyər nəsib olsa. Qayıdanda səni də gütürrəm, inşallah.

Bu minvalla, sühbət eliyə-eliyə Qəvvas Əhmədin komasına gəldilər. Noyruz Qəvvas Əhmədə dedi:

– Ağam, sana minnətdaram. Allah təbarəki-təala sənin varını-düylətini nə qədər istəsən eləsin. Sən mana zox hürmət elədin. İndi ixtiyar ver mən məhəbbəti­min dalınnan gederəm.

Nə deyə bilər kişi?!

– Oğul, işin avand olsun, gedə bilərsən.

Noyruza da bu lazım idi. Yola tərpənən vaxtı xeyli getmiş­di, gürdü kü, bir büyük ağacın dalınnan güzəl xanım – Gülşan xanım zıxıf Noyruzun qavağını kəsdi. Noyruzun altında bir kə­hər at, Əhməd kişi bağışdıyıf ki, oğul, yolda əziyyət zəkmiyə­sən. Yasəmən tellərini azıf, üzünü təmiz azdı ki, ədə, bax gür bundan güzəlini hardan tapajaxsan? İki nar məməsinin arasınnan telləri belə aşağı salannan sora; gürmiyənnər gürsün, izi mən qarışıq. Səkkiz cənnət deyillər, bax ordadı.

Aldı Gülşan xanım:

Mən sana neynədim, zalım beyvəfa,

Getmə, oğlan, getmə, qoymaram səni.

Bu fani dünyada sürmədik səfa,

Getmə, oğlan, getmə, qoymaram səni.

Noyruz məcbur oluf, sazını sineydar eliyif alt simini üstə, üst simini ortaya küklüyüf, gürək nə cavaf verer.

Dolanım başına, a nazlı dilbər,

Ağlama, sızdama, güzdə, yar, məni.

Mənim güzü yolda bir mələyim var,

Ağlama, sızdama, güzdə, yar, məni.

– Yanı, birinci odu, ikinci sənsən. Xoşun zəker güzdə, xo­şun zəkmer güzdəmə.

Onacan aldı gürək Gülşan xanım nə dedi?

Olmaz məni kimi şamlı, əcəmli,

İş-gücü ah-vayla, ürəyi qəmli.

Zərxi dünmüş fələk qoydu ələmli,

Getmə, oğlan, getmə, qoymaram səni.

Aldı Noyruz gürək nə cavab verer?

Payız olar, bağlar tükər xəzəli,

Şagird olan ustadınnan süz alı.

Unuda bilməm ki, sən tək güzəli,

Ağlama, sızdama, güzdə, yar, məni.

Gülşan xanım nəfəsini alır, düşdər qalxer, cüngə buynuzu kimi aşağı tüşür. Bezarə Noyruz güzünün altınnan-üstünnən ba­xer, neynəsin. Gülşanın dodaxlarının qünzə kimi azılıf-yumul­ma­sına fikir verer. Aldı Gülşan:

– Ay xanım, nə dedin, ay xanım?

Qəvvas Əhməd geridən bunnarın hərəkətinə fikir verer. Ata ürəyidi, ya Rəbb, sən üzün onun qəlbinə, künlünə nur sal. Qoy qalsın, getməsin. Ancax gürdü atın yünü o tərəfədi. Aldı gürək burda Gülşan nə dedi?

Güzü yaşlı qoyma bu Gülşanı da,

Ayrılıx həsrəti qaler canımda.

O ruzi-məhşərdə, hax divanında,

Tutaram yaxannan, qoymaram səni.

Noyruz bu yerdə başa tüşdü kü, Gülşan xanım buna ayrı cür vuruluf, üzündə-süzündə düylü, bun­nan da büyük məhəbbət olmaz. Dedi:

– Xanım, qulaq as.

Noyruz gedif qürbət eldə qalmasa,

Saralıban heyva kimi solmasa,

Əcəl gəlif peymanamız dolmasa,

Ağlama, sızdama, güzdə, yar məni.

– Eyvallah, əlvida, mana müsaidə – deyif Noyruz əllərini qaldırıf, atını tərpətdi. Ancax Gülşan xanım arxasınnan baxmax­dan savayı hez nə gürmədi. At güzdən itdi. Xanım güzünün ya­şını silə-silə atasının yanına gəldi. Atası yününü qivliyə zevirib dedi:

– Ya Rəbb, sən bu baladan bu balamı ayırma. Elə bir niyyət elədi.

İnşallah, hər bir niyyət tutar.

Gəlhagəl, teyyi-münəzzəl, yollar zınqıllıx, yollar əyri, Noy­ruz ordan-burdan at sürə-sürə dağın təpəsinə qalxanda bir boran başdadı, Allah güstərməsin. Bir tufun başdadı ki, Noyruzun atını əlinnən aldı, kim biler harıya apardı? Üzü qaldı daşdarın divin­də. Aradan bir xeyli kezmişdi, gürdü kü, ruzgar azıler. Ancax atını tapa bilmədi. Üzü mat-məəttəl qalıf gürək burda dağlara nə deyəjək, biz deyək, siz şad olun, inşallah.

Mən ki oldum vətənimnən didərgin,

Gəzerəm Qəndəf tək maralı, dağlar.

Duman, ziskin, səndə qaydadı müdəm,

Yanan zıraxların qaralı, dağlar.

Mənim sağlığıma kim güman eylər,

Tüpü-boran halım zox yaman eylər.

Qarlı dağlar gündə nahaq qan eylər,

Yarı salıf yardan aralı dağlar.

Aldı birin də:

Kimim var burada məni dindirə,

Dindirif də halım yara bildirə.

Qorxuram ki, bu dərd məni üldürə,

Noyruzam, sinəsi yaralı, dağlar.

Bəli, əziz qardaşdar, Noyruz atını axtardı, tapa bilmədi. Kim bilsin qar, zoy­ğun atını harıya apardı, qurda-quşa qısmat elədi. Hamısı üz yerin­də, iki ayax­larına güvənif sazını ziyninə kezirif, qılıncını büyrünə bağlıyıf, belini müh­kəm zəkif yola tər­pəndi.

Gəlhagəl bir dinşdiyə enmişdi, şəhər gürünür güzünün q­a­va­ğında, hansı şəhərə gedəjək, Misir şəhəri, güzünün qavağın­dadı. Ancax gürdü kü, bir yaman yığnax var. Bir tərəfdə də bir az adam var. Bu zoxlux olan tərəf o tərəfə süyünc eliyer: filan oğ­lu, verməsən dünyanı dar eliyəjəm.

Noyruz az olan tərəfə gəlif birinnən salamlaşdı:

– Qardaş, bu hekayə nədi, məni başa salarsanmı?

– Oğul, neynirsən, yolunnan varıf getsən, sana nə qalıf?

– Yox, qardaş, mən bilmək isteyrəm, mən də insanam sizin kimi.

– Bax, o zoxlux Mahmud paşanın qoşunudu, bu azdıx Calal paşanın qoşu­nudu. O Mahmud paşa Calal paşanın qızını istiyer. Bu da qızı ona vermer, zox yaşdıdı. Onun üstə müharibə geder. İki dəfə məğlub olmuşux, üzüncü dəfə də məğ­lub olsax, bizi yernən yeskan eliyəjəklər.

Qərib adamdı, tanıner formasından, gürkəminnən tanıner, bunu Calal paşa­nın yanına apardılar. Xoş-beş, oğul, haralısan? Dedi filan yerdənəm.

– Oğul, gürürsən bizim başımıza gələn hekayəni. İşimiz bu yerdədi.

Noyruz dedi:

– Baba, mən o qoşunu qaytarsam, mana nə verərsən?

Dedi:

– Oğul, nə istəsən.

Noyruz dedi:

– A kişi, elə şeymi olar? Bəlkə padşaxlığını istədim.

Dedi:

– Vallah, padşahlığımı da verərəm.

And işdi, qəsəm elədi.

Noyruz dedi:

– Ey şahım, Allahın adına and izersən, olmaz.

– Mən sana dedim nə istəsən sana verərəm. Bircə sən bu kaftardan məni irağ elə.

Savaxlarınız xeyirrığa azılsın. Savax azılan kimi o tərəfdən at belində bir qabi-cəllad gəldi, dedi:

– Eey Calal paşa, gündər gürüm kimi gündərersən?

Savaxlarınız xeyirrığa azılsın. Savax azılan kimi Noyruz yedi-işdi, mühkəm-mühkəm cəng livasını altdan-üstən bərkidif dedi:

– Mana elə bir at gətirin ki, at mana yaraşsın.

Calal paşanın üzünün atını gətdilər. Atın belinə əyləşif belə sürdü, qavağın­nan bəri gələn oğlan üzünü yetirən kimi Noyruza bir əmud, nizə tulladı. Noyruz munu dəf eliyif, geri yannan hər­rəndiyinnən, süysünün ağzını qılışnan vuruf burdan orıya at­dı­ğınnan bir oldu. İkinci adam, üzüncü adam, onnar dağılışdılar. Bu geri gedəndə:

– Afərin, oğul, sənə afərin. Bircə savax qalıf. Savax da məni bu bəladan qutarsan tamam hamısı sənindi.

Savaxlarınız xeyirrığa azılsın. Savax vuruşma yenə başdadı.

Noyruz dedi:

– A kişi, kimdi burda cürət eliyif qız isdiyən?

Dedilər:

– Mahmud paşa.

Noyruz dedi:

– Onun üzü meydana gəlsin. Bu xalxı, cavannarı yalannan qırdırmasın. Yüzü də gəlsə, qırajam.

Bu vaxtı utandığınnanmı, arınnanmı, namusunnanmı Mah­mud paşanın üzü ata mindi, Noyruzun qavağına gəldi. Bir belə, bir helə, qılıc, əmud kar eləmədi. Mahmud paşa da balaca adam düy, sınanmış pəhlivandı. Atdan endilər, güştü tut­dular, nə elə­dilər olmadı. Axırı Noyruz axşamtərəfi idi, Qəndəfin eşqi bey­nində cuşa gəlif, ya Allah, deyif qollarını güyə qaldırdı, Mah­mud paşeyi yerə zırfdı. Xanzarı sinəsinnən basdı.

Bu qələbədən sonra Cəlal paşa Noyruzu hüzuruna zağırdı, dedi:

– Oğul, adın nədi?

– Noyruz.

– Haralısan?

– Filan yerdən.

– Oğul, mətləbe-vaqiyəni deyə bilərsənmi? Mənnən nə isti­yersən?

– Babeyi-mehriban, diyijəm. Sən mana hər şeyini verirsən. And izif qəsəm eliyifsən: vallahi, nə istəsən verəjəm – deyifsən.

Ancax Noyruz nə Qəndəfi gürüf, nə Qəndəf Noyruzu. Elə ağaları nə verib odu. Barmağının arasınnan buların camalını güstərif, odu.

– Oğul, mənnən nə istiyersən?

– Qulaq as, ay baba.

– Oğul, nə deyirsən?

– Paşam, eşitdiyini.

– Bir də de.

Künlüm mətləbini aza bilmerəm,

Qorxoram paşamın tuta qəzəbi.

İyid gərək üz süzünnən dünməsin,

Yar ucunnan mən zəkerəm əzabı.

– Ay oğul, şəhər üzü o qədər güzəllər var. Sən nə yarın dər­din zəkersən? Əllisini-altmışını birdən verəjəm.

– Şahım, qulaq as.

– Oğul, nə dedin ə?

Əyax torpağına ziyarətim var,

Dildə dua, əldə ibadətim var.

Nə müddətdi səndə əmanatım var,

Üzüm tutmur, eyliyirəm hicabı.

– Ay oğul, dədənə dədəm borşduydu? Yoxsa sənin məndə nə amanatın var, mən səni üzüncü dəfə gürürəm.

– Kişi bilmersən? Qulaq as.

– Əyə, nə dedin ə?

– Padşahım, eşitdiyini.

Nə müddətdi qaldım sənin qolunda,

Bir kimsənəm yoxdu Misir elində.

Canımı verərəm yarın yolunda,

Noyruzam, isterəm telli Qəndəbi.

– Ayə, fərraş. Bu nanəcib oğlunu tutun!

Basmarrıyıf dəf kimi qolunu burdular, bağladılar. Heş təzyiq güstərmer. Novruz sadə, sakit:

– Padşahım sağ olsun, sən and izifsən. Andına niyə xilaf zıxersan?

– Ayə, nə and, Mahmud kimi paşıya mən qızı vermədim, sən nə belə filan­san mən sənə qız vererəm. Cəllad!

Cəlladların əllisi tüküldü.

– Nədi, şahım?

– Bunun boynunu vurun.

Vəzir dedi:

– Dur, şahım, dur. Qan tükmə. Bu elə bir iyitdi ki, səni bəlalardan qutardı. Hez ol­ma­sa zindana sal, qoy canı zıxsın, orda qalsın.

Bəli, atdılar zindana.

Şahın qəsəmi, şahın andı yerini almır. Şah başdadı vəzirə, vəkilə ki, bu haranın nəyidi burıya gəlif zıxıf. Biri dedi, şahım, o, səni ülümnən xilas elədi, biri dedi səni düşmandan azad elədi.

Şah dedi:

– Yox, yeddi qardaşın bir bacısı Qəndəb xanımı mən ona versəm, dünya tari-mar olar. Atın onu zindana.

Qoldan qüvvətdi, dizdən tağatdı cəlladlar yetirdi üzünü. An­cax Noyruz bun­nara mülayim yanaşer. İxtiyarın verif bun­nara. Heş bir zorrux tətbiq eləmer. İstəsə Noyruz bunnarın yed­disin bir-birinə qatar. Ancax Qəndəbin xətrinə padşaha ata gü­zün­nən baxer, onun sələfinə gürə. Heş bir şey demer. Qollarını bağlıyıf zindana saldılar. Zindana tüşən kimi gürək burda nə deyir:

Dustaxlar, məhbusdar ordan-burdan qalxdılar:

– Ayə, aşıxsanmı? Nə güzəl ləhcən var. Sən nə oxuyorsan?

Burda Noyruz deyir:

Nə bəlaya düşdü bəlalı başım,

Səbəb nəydi mən bu hala yetişdim?

Qohumnan, qardaşdan, evdən aralı,

Qolu bağlı mən bu qala yetişdim.

– Ayə, sənin dilinə qurvan olum, ay aşıx, ayə, qardaş, sən nə güzəl oxuyor­san? Birni də de bizim xoşumuza gəlsin.

Noyruz belə dedi:

Bülbülün naləsi bağı yandırır,

Şamlar şülə salır, yağı yandırır.

Mənim naləm daşı, dağı yandırır,

Əbəs yerə bu minvala yetişdim.

Gütürüf birini də deyir:

Qadir Müvlam mənə güstərdi didə,

Nələr varmış fitnə-feldə, məkirdə.

Atam Kərim paşa Diyarbəkirdə,

Noyruzam, Misirdə dalə yetişdim.

Süz cəvabı tamam oldu, əl zaldılar. Noyruzu başa zəkdilər.

– Qardaş, sənin yerin burda güzəllihdi.

Noyruz burda qalsın, sizə bir hekayət deyjəm. Ustaddara Al­lah rəhmət elə­sin, bəzi ustaddar deer ki, necə ki Aslan şahda Hür­nüsə lağım atdıran kimi, Noy­ruz­a da Qəndəb üz otağının altınnan qazamata kənkan zağırıf lağım atdırer. Amma bəzi ustalar deer, Ağcaqız adında zürəh daşıyan, xürəh paylıyan bir qız Noyruzun süzünü Qən­dəfə, Qəndəfin süzünü də Noyruza yetirir. Hələ belə bir rəvayət eleyellər ki, bun­narı biri-birinnən gürüşdürürdü həmən qız. Həmən qız gürüşdürməhdə olsun, sizə kimnən deyim, aylar­nan, beş aynan burda yatan Noyruz axırı belə bir məktub gün­dərer: “Ey Qəndəf, mən üzülürəm, sən nə haldasan? Mana bir cavab yetir”.

O vaxtı anasını yanına zağırer Qəndəf. Anasına başdıyer şikayət eləməyə. Gürək ana nə deer, qız nə deer, tərəflərinnən biz deyək, sizdərə can sağlığı, inşallah;

Şahnaz xanım qızının yanına gəlir, mernən-meyveynən, güzəllihnən, başında da bir nezə qız. Gəlif gürüllər mizin üstə uzanıf, Qəndəb xanımın halı hal düy. İrəng saralıf, güz zuxura tüşüf. Arvad üzünü cırdı:

– Ay, Allah mənə ülüm versin. Mənim bu güzəl qızım, bu məleykə qızım niyə bu hala tüşüf? Gütürür gürək burda nə deer?

Mən səni bəslədim allar izində,

Qızım, dərdin nədi, gəl mana süylə.

Hürmətə yetirdim dillər izində,

Qızım, dərdin nədi, gəl mana süylə.

Qəndəb xanım yerinnən qalxıf, geri yanına bir balış qoydu­ruf, tellərinnən ayırıf dedi:

– Ana, ana, gür nə isteerəm. Mana qulaq as:

Azılıf dağların nərgiz, laləsi,

Ana, mənim dərdim Noyruz dərdidi.

Mana gəlsin nazlı yarın qadası,

Ana, mənim dərdim Novruz dərdidi.

– Allah mənə ülüm versin, a qızım. Bu saatca qızdarı gün­dərim o qədər noyruzgülü dərsinnər gətsinnər. Otağın da gülnən dolsun.

Belə deyəndə başını yerə tikif, anasının başa tüşmədiyini gürüf beykef olan vaxtı Şahnaz xanım nə deyir gürək.

Sən necə balasan, mən necə ana,

Az qaler dərdimnən ciyarım yana.

Yeddi oğul bir yana, sən də bir yana,

Qızım, dərdin nədi, gəl mana süylə.

Başını buladı, güzünü anasının güzünə tikif:

– Aneyi-mehriban, sən məni qanmadınmı?

Dedi:

– Yox, ay bala, nə qanajam, noyruzgülü istersən dana.

Dedi:

– Qulaq as.

Bir namə yazaram babam şəninə,

Qısasım saxlaram hax divanına.

Ülsəm qat qanımı Noyruz qanına,

Ana, mənim dərdim Noyruz dərdidi.

Arvad mat-məətəl qalıf ki, bu Noyruz nədi? Bu nə deer?

– Sana qurvan olum, bir qulaq as:

Gətirrəm üstünə həkimi-loğman,

Eyləsin dərdinə davayi-dərman.

Şahnazın da canı Qəndəfə qurvan,

Qızım, dərdin nədi, gəl mana süylə.

Gürək Qəndəf nə diyir:

Gətirmə üstümə həkimi-loğman,

Eyləməz dünyada dərdimə dərman.

Qəndəf də Şahnazla Noyruza qurvan,

Ana, mənim dərdim Noyruz dərdidi.

– Ay qızım, Noyruz kimdi ki?

Başına gələni, buta verilənnən bu yana hamısını anasına nağıl elədi. Ana bizarənin əlinnən nə gələn işdi? Neyniyə bilər? Kor-peşman qızınnan aralanıf, geder şahın yanına, deyə bilmer. Tay-tuşuna diyə belmer. Qalıf izində qırıla-qırıla. Desə bunun bəəm də başını kəsdirəllər.

Həməşə gecələriniz xeyrə gəlsin, savaxlarınız xeyirə azıl­sın. Gejənin bir vaxtı padşah yuxuda gürdü kü, üyündə şamlar var, yaner. Quşdar saxleerdı, bülbül­lər saxleerdı, bunnarın ha­mısı qəfəsdə ülüf geder, soluf yaner. Bütün vardatı, küllüy­yatı əlinnən geder. Yeddi oğlunun yeddisi də irağ indisinnən, yan-yana düzü­lüf ülüf. Ya Rəbb, bu nə yuxudu ki, mənim güzümə gəlif?

Savaxlarınız xeyirrığa azılsın, tezdən qalxdı:

– Vəzir, yuxu yozannarı buruya tük.

Nezə yuxu yozannar gəldi, ay toba, hez bir yana bir iz zıxmer.

Vəzir gürdü kü, elzi daşının üstündə bir şəxs oturuf. Yavaş-yavaş yanına gedif salam verdi:

– Salam, qardaş. Kimsən? Nəzisən?

Dedi:

– Mən yuxu yozanam.

– Ayə, sənə qurvan olom, nə qədər pul isteersən mən sana verəjəm, bizim padşah belə bir yuxu gürüf, onu yozasan.

Dedi:

– Maa pul-zad lazım dəyil. Üzümü oruya apar.

Şahın yanına gəlif baş əymədi şaha. Aralı durdu. Şah buna baxanda gürdü hez gürmədiyi bir şəxsiyyətdi. Ancax bunda bir zəhm, bir sifət var ki, insanı ortadan bülür.

– Salam-əleyküm, şahım.

Dedi:

– Əleyküm-salam.

– Deyellər yuxu gürmüsən.

Deyir:

– Gürmüşəm.

– Deyellər bülbüllərin qırılıf, güllərin soluf, şamların kezif, doğrudurmu?

– Hə.

– İndi mən səni ona üz bəndnən sana diyəjəm. Əgər onu başa tüşsən, işin avand olar inşallah. Başa tüşməsən, üzün biler­sən.

Şah əmr verdi:

– A cəlladlar, hazır olun.

Bunun hez qılı da qımıllamer. Hez tərpənmer.

– Qadan alem, niyə ajığın tutor?

– İndi mən diyijəm, sən qulax as gür nə var, nə yox?

Şah dəvrişin hecav elədiyi kişinin üzünə baxer:

Bülbülü salmısan qəfəs izinə,

Əlbətdə, ah ilə yanar, soltanım.

İyid gərək ilqarınnan dünməsin,

Şah da qəsəminnən dünər, sultanım.

– Necə yanı? Mən hansı qəsəmimnən dünmüşəm?

Dedi:

– Calal əfəndi, Mahmud bəy üləndə, onu üldürənə sən nə demişdin? Nə istəsən sana verəjəm. Eləmi?

– Hə, demişdim.

Dedi:

– Bə and dəyişdin vallahi.

Şah dedi:

– Ayə, güzümə zox ala-bula dəyirsən.

Dedi:

– Qulax as hələ.

Əzəl başdan sən ki qəsəm eylədin,

Andına zindanı ənam eylədin.

Hər iki cavana sitəm eylədin.

Yanar zıraxların sünər, sultanım.

– A kişi, sən burda zoxmu zəhlə tükəjəksən?

Dedi:

– Əfəndim, nə zəhləsi tükürəm? Olanını sana diyirəm. Birini də diyəjəm, onnan sonrasını sən bilərsən.

Quranda yazılıf ayə, doğru sin,

Doğru əlif, doğru reynən, doğru sin.

Dəvrişəm, deyirəm süzün doğrusun,

Noyruz Qəndəf deyif yanar, soltanım.

– Əyər sən o iki cavanı bir-birinə gürüşdürməsən, o iki ca­va­nın payını ver­mə­sən, Allah sənin bir dənəni qoyan düy.

– Hələ bir bunu tutun!

Kimi tutajaxlar? Şəkil var idi, yoxdu şəkil. Qeyb oldu.

Vəzir-vəkil yığıldı:

– Üyün yıxılsın, sən kimnən oynorsan? Bu qeybdən gəlmiş bir şəxs idi. O, Noyruzu buruya gətirən şəxs idi. Mahmud əfəndiyi üldürməyə qüvvət verən şəxs idi. Sən neyleersən?

Dedi:

– Yox, mən elə şeyə inanan düyüləm.

– Bə neyliyəjəksən?

– Savaxları şəhərin bütün qızdarını yığersan. İzinnən yeddi-səkkiz güzəl sezersən. Qəndəfi də onnara qatersan. Əyər Qəndafı tanısa, qızı verəjəm. Tanıma­sa ülmüş şeydi.

Savaxlarınız xeyirrığa azılsın. Savax azıldı, güzəllərin ha­mı­sı Noyruzu gür­mək istiyer. Yığıldılar, səkkiz nəfər qız seşdi­lər. Qən­dəfi də bunların izində. Cürə-cürə libas­dara geyindirif düzdülər.

– Aşığın güzdərini bağlıyın!

Noyruzun güzdərini qara parzeynan, qavaxca altdan qara pambux qoydular, üstün­nən də qara parzeyı elə zəhdilər ki, bir qram güz gürməyə yer yoxdu.

Bəli, vəzir-vəkil, bütün əyanlar qatarınnan duruflar, padşah da taxtında əyləşif. Qavaxdan bir xanım buraxdılar.

– Oğlan, bu gedən kimdi? Tanıyarsanmı?

Ağası qeyfdən geri yanda əyləşif Noyruza deer filankəsdi:

Mənim bu müşkül günümdə,

Üzün yetir Rəbbim, haray.

İzmişəm Qırxlar əlindən,

Əşq ilə şərabım haray.

– Ayə, sənin qavağınnan kim keşdi? Onu danişginan mana. Nə şərbət danı­şersan?

– Ağam, tələsimə!

Şah dedi:

– Eşitmədim, o nə dedi?

– Ağam, o zox düz dedi. Qulax as, yaxşı qulax as.

Hanı mənim xanımanım,

Üzümdədi üz gümanım.

Vəzir qızı Güvhər xanım

Hax versin mətləbin haray.

İkinci qızı buraxdılar, aldı gürək ikinci qızı nətər dəjək, inşallah.

Hanı mənim taxtı-tacım,

Kimsəyə yox ehtiyacım.

Vəkil qızı Xanım bacım

Sən deyilisən babım haray.

Azerlar üzünü, həmən qızdı.

Üzüncüyü buraxdılar:

Sənə qurvan olum, Tanrı,

Zıxart qəlbimnən qubarı.

Qazı qızı Sənəm pəri

Sən deyilisən babım haray.

Bu da getdimi? Azerlar üzünü, həmən qızdı.

Başma gələn nə kələkdi,

Fikrimdə zərxi-fələkdi.

Sərdarın qızı Mələkdi,

Gülüzlü mahtabım haray.

Bu da belə getdimi?

Bir də bir zolağı gəldi axsıya-axsıya kezən vaxtı ona da belə deer:

Əyninə geyibdi ağı,

Sinəm üstə zəkib dağı.

Misirin kühnə axsağı,

Səni tutmor təbim, haray.

Axırıncı gəler, gürək axırıncıya nə diyijək? Hamının ürəyi gup-gup guppul­du­yur, gürək bunu tanıyajaxmı?

Noyruzam, getməm buradan,

Mətləbim versin Yaradan.

Güzəllər keşdi aradan,

Süz yeri, Qəndəfim, haray.

Bir şappıltı qofdu, bir ura qofdu. Xalx bir ura zəhdi. Qəndəf soyunuf belə, əynindəki libası belə zıxardıf üz əlinnən gəlif Noyruzun güzdərini aşdı. Şah əmr elədi, bütün odalar, hər bir yer bəzənsin. Şəhər qırmızı bəzəndi. Qırx gün, qırx gejə toy elədilər. Bunnar üz kamını alıf üzdəri dincələn vaxtı nezə yəhər­ri atdar, nezə adamlar Noyruznan Qəndəfi yola saler. Geri qayı­dıf bir dağın ətəyinə gəldilər, hansı ki dağda bunu tüpü boran vurmuşdu, laləzar, güllüzar, güzəllik, bəh-bəh. Nə güzəllih var bu diyarda, Ya Rəbbi. Hər komanın üstünnən cürə-cürə güllər azıf. Hər bülbül bir cəh-cəh vurur. Noyruzun sinəsi cuşa gəlif gürəh burda dağlara nə deer, biz diyək, həməşə xəlqimiz var olsun, inşallah. Türk dünyasının bayrağı uca olsun, inşallah.

Hey yağer yağışın, qalxer dumanın,

Axır bozbulannıx sellərin, dağlar.

İnnən belə xoş səfalı zağındı,

Qonor, küzür ağır ellərin, dağlar.

Qəndəf deer:

– Ay Noyruz, ay Noyruz, dilinə, ağzına qurvan olum, yanı dağlarda da belə qiymət var?

Otaxda büyümüş qadın nə gürüf züllərin, kolların, dağların, dərələrin ləzə­tini. Qalxdığı imarətdi, endiyi də dəhlizdi – vəssa­lam. Aldı gürək nə dedi?

Hər dağlardan uca Nuhun dağıdı,

Dürd tərəfi səkkiz cənnət bağıdı.

Tülək tərlan, lazın quş oylağıdı,

Sonalar arzular güllərin, dağlar.

Aldı gürək axırıncıyı nətər dedi?

Şükür olsun Haqqa, dadə yetişdi,

Ağamın əlinnən badə yetişdi.

Axır Noyruz xoş muradə yetişdi,

Əcəb seyrangahdı bellərin, dağlar.

Süz cəvabı tamam oldu, iki sevgi, iki məhəbbət bir-birinnən qucaxlaşıf o gülün üstündə, bu nərgizin üstündə gah ata minəl­lər, gah atı yedəhliyəllər, üzü də gələn zavuşdarı, yoldaşları ha­mı­sını geri qaytardı ki, məni ütürmək lazım düy, üzüm tək ge­də­jəm. Ta gəlif bir dağın ətəyində atdarını qurd-quş yeməsin deyən iki qayanın arasında üzünə bir məskən saldı. Odun yığdı, ocax yaxdı, atdarı rahatdadı, ot lazım idisə, ot gətirdi, yerini güzəl düzəldənnən sora iki sevgi, iki cavan nolajax, sarmaşdılar bir-birinə.

Savax tezdən gürdü kü, bir tappıltı gəler. Noyruz qalxıf oana baxdı, boana baxanda gürdü kü, bir hündür boylu, nərəli, güydəli bir admdı. Güz də burdadı, kəllədədi. Kəlləgüz.

– Ədə, sən kimsən mənim yerimdə ocax yaxıfsan, tüstü zıxardersan.

Noyruz dedi:

– Əfəndim, müsafirəm.

Kəlləgüz dedi:

– Müsafir mənim əvimin qapısına gələr. Sən burda ney­lersən mənim qoru­ğum­da, at otarıfsan, ot yolufsan, odun qırıf­san.

Noyruz dedi:

– Əfəndim, Allah qonağına heş kim heş nə deməz. Allah qonağını incitməh düz düy. Qonaq Allahındı.

Kəlləgüz dedi:

– Mən sənin Allahını tanımeram. Mənim qılıncımın altında zox sənin kimi kəllələr dığırranıf.

Qəndəfə baxıf Qəndəfi gürəndə Kəlləgüz dəli olmadımı?!

– İndi sənin ananı gür nətər yaxacam.

Bəli, Kəlləgüz qəhrəman Noyruzun üstünü kəsif hədə-qorxu gəlir:

– Sən mənim elimdə, sən mənim torpağımda nə iş gürürsən?

Noyruz Kəlləgüzü zox dilə tutdu:

– Qardaş, etmə, eləmə, yol adamıyam, sənin yerində qonağam.

Allah-təbərəkə-təala Məhəmməd əl Mustafaya buyurdu: Ya Peyğəmbər, qo­nağı incitmə. Əgər qonax düşmanın da olsa, ona hürmət elə. Düşmən səni daş­nan, sən onu aşnan yola sal. İnşal­lah, axırı düzələr. Olmadı.

İyiddihdə qaydadı. Əvvəla, süzdəşəllər, soyra bir-birinə hər­bə-zorba gələllər. Onnan sonra qılışdaşallar. Qılışnan da mu­rad hasil olmasa güştü tutallar, yəni gülə­şəl­lər. Əvvəl Kəlləgüz qəhrəman başdadı hündürdən oxumağa. Noyruz işarə elədi:

– Ay Kəlləgüz qəhrəman, adını qəhrəman qoyufsan, səndə qəhrəman­nıx gürmürəm. Mən ağamın əlinnən badə izmişəm, mənim kürəyim yerə gəlməz. Mənnən vaz kezginən qoy mən yoluma davam eleyim gedim.

Dedi:

– Qulaq as.

Lağnan başdadı deməyə.

Noyruz dinlədi. Gürdü kü, qavağındakı buna sarıx gəler. Hez Noyruzu iyidə yox, hez nəyə saymır.

– Allaha bax, ay Kəlləgüz qəhrəman, mənnən aralan.

Kəlləgüz aldı:

– Pəh-pəh, buna bax, ə.

Əcəm oğlu badə izmiş,

Ol Şahi-Mərdan əlinnən.

Oynadıf o güzəl kəkliyin,

Alaram güman əlinnən.

Gəl gümana tüşmeynən. Hükmən sənin o kəkliyini əlinnən alacam. Yanı Qəndəf xanımı sənnən alajam deməh idi. Noyru­zun daha doğru yarasına toxunan vaxtı dedi:

– Ayə, qulaq as, zalım oğlu, mən isteyerdim mülayim ke­zək. Sən zorroyor­san. Onda deyim.

Noyruz

Barilahi, azad eylə,

Məni bu yaman əlinnən.

Qurtarmer qovğalı başım,

Bədasıl insan əlinnən.

– deyəndə Kəlləgüz daha da başdadı düşünməyə.

– Ayə, qulaq as, sən nə dedin?

Burdan keşsə ağır ellər,

Güzünə zəkərəm millər.

Neynəsinnər bezə qullar,

Mən bəbir, aslan əlinnən.

Ancax üz aramızdı, Qəndəf təlaş izindədi, həyəcan kezirer, bir süznən təmiz qorxuf. İrəngi saralıf, bir tərəfə bürüşüf. Gü­zünü gəzdirdi Noyruz, işarə ellədi, dedi:

– Kefini kük tutoynan. Gür indi nə deerəm.

İgid, meydanda hərrəni,

Vurram, başın dığırranı.

Meydan güm-güm gümbürrəni,

Hazarı qalxan əlinnən.

Bəh-bəh-bəh, elə bileynən Kəlləgüz qəhrəmanın üstünə bir ağır daş tüşdü. Elə ajığı tutdu, zığırmağa başdadı. Dedi, qulaq as.

Kəs səsini, ay heyvara,

Gününü eylərəm qara.

Ellər tamam gəlif zara

Kəlləgüz qəhrəman əlinnən.

Noyruz dedi:

– Bircə qulaq as:

Noyruz burda qalmaq istər,

Misri qılınc zalmaq istər.

Kor yapalaq almaq istər,

Sonanı tərlan əlinnən?!

Noyruz dedi:

– Yəni sən mənim Qəndəfimi mənim əlimnən alıf məni boş yerə qoyajaxsan?

Atdar o tərəfdən, Kəlləgüz qəhrəman bu tərəfdən iki yüz addım aralandılar bir-birinnən, bir-birinə şaqqaşaq nizələr işə düşdü, murad alınmadı. Qılınc-qalxan işə düşdü, murad alın­ma­dı. Bunnar düşdülər, atdan endilər, atı buraxdılar, yanzıdar əllə­rini uzatdılar bir-birinin yaxasına. Güləşmə getdi. İki saat, üz saat kotan kimi yeri əkillər. Noyruz baxdı ki, qavağındakı da hərif düy ha. Qavağındakı da tutarrı adamdı. Bir, iki, üz, ya Allah, mana hürmətin, küməyin olsun. Ey mana badə verən kəsdər, mənim qüvvəmi artırın, - deyif inşallah Kəlləgüz qəh­rəmanı qaldırıf güydə fırrıyıf yerə vuruf sinəsinə dayandı. Xırp başını kəsdi. Bədən qaldı ortada. Başı saldı xurcuna, atdandı. Getmək istiyəndə baxdı gürdü, ə, qavaxda yekə qalaza var. Qava­ğın­da insanlar hərrənişir.

– Qəndəf xanım, burada qalsax güzəl olar.

Onatan bir nezə fərraş qavaxlarına keşdi:

– Ədə, harıya gedersiniz? Buruya gələn qatır dırnax salar, quş qanad sal­ar qorxmursan? Sən harıya gedersən?

Oydu ku, Noyruz baxdı ki, yox, insan əhlidi. Atdan endi. Atdan enif belə baxanda gürdü kü, İlahi, sənin varrığına şükür olsun, qələmnənmi zəkifsən, tunc­dan­­mı yonufsan? Bu gələn mələkdi, yoxsa insan? Qəndəfdən də hez geridə qalımı­yan bir xanım buların qarşısına gəldi:

– Ey bəni-insan, sizə qurvan olum, gəlin-gəlin daldeylanın, bu saat gələjək, bizi biavır eliyəjək. Sizin qanınıza mən susamaq istəmerəm.

Şəhriyar xanım kim olsun, Kəlləgüz qəhrəmanın zornan gə­tirib üzünə ram elədiyi qadın. Ancax bilmer ki, Kəlləgüzün başı burda xurcundadı.

Şəhriyar xanım Noyruzun boyuna-buxununa, irənginə ba­xan­­da bir künüldən min künülə üzünü yapışdırdı muna. Yapış­qan kimi aralanmax istəmer.

– Ay qızdar, mənim bir ordan cürəmi burya gətirin.

Əyləşdi bir tərəfdə.

– Oğlan, bir yanımda otur.

Oturdu.

– Hardan gəlif harya gedersən?

– Filan yerdən gəlif, filan yerə gederəm.

– Bu kimdi?

– Bu mənim arvadımdı, nişanlımdı.

Qəndəf xanımnan tanış olannan sora Şəhriyar xanım vurulufdu kimə, Noyruza. Gütürüf burda gürək nə deyir, Noyruz ona nə cavab verəjək, inşallah:

Dolanem başına, ay qərib oğlan,

Otur bir yanımda, qal sənə qurvan.
Nə müddətdi mənim künlüm məluldu,

Bu qəmli künlümü al, sənə qurvan.

Hancarı olmasa tüyüx-tüyüxdü, üstünə günü istəmer, a qar­daş.

Qəndəf oana-boana burulmağa başdadı ki, bu nə idi? Onda Noyruz gürdü kü, Qəndəfin künlü pozulor, aldı gürək nə dedi:

Başına dündüyüm, ay nazlı dilbər,

Süyləsən halını yar, sənə qurvan.

Mən bülbüləm, güldən ütrü sızlaram,

Layıx deyil qona xar, sana qurvan.

Aldı gürək Şəhriyar xanım:

Bəli, Şəhriyar xanım burda Kəlləgüz pəhlivanı nəzərdə tutor ki:

Pünhan danış, hez kəs səsin duymasın,

Qabi-cəllad şirin canına qıymasın.

Səni üldürüf, yarın tənha qoymasın,

Yalvar-yapış yara dil, sənə qurvan.

Gütürüf burda gürək Noyruz nə deyir?

Hax səni saxlasın, telli Şəhriyar,

Mənim güzü yolda bir Gülşanım var.

Allah əmanəti bircə canım var,

Cannan başqa qeyri qul sənə qurvan.

Şəhriyar baxdı gürdü ki, Kəlləgüz bəydən buların xəbəri yox­du. Ona gürə aldı birciyin deməyə. Kəlləgüz qəhrəmanın ül­düyünü Şəhriyar bilmer. O ki deyer ki, asta danış, hez kəs səsini duymasın. Yəni Kəlləgüz gələr, sizi üldürər.

Noyruz dedi:

– Qəndəf-Qəndəf, o xurcunda qarpız var, onu gətir ver kəsək.

Noyruz belə deyəndə Şəhriyar qalxdı – yox-yox – dedi, o, zəh­mət zəkər, qoy mən gətirem. Gedif xurcunu azanda Kəl­ləgüzün kəlləsini gürdü. Onda qız kəlləni tulloof belə deyir:

Yaxşı olar ilqar ilə etibar,

Güzəl oğlan, səndən qeyri kimim var?

Üzüm ərəb qızı, adım Şəhriyar,

Yaz məni Qəndəfə qul, sənə qurvan.

Aldı gürək Noyruz nə dedi:

Güzüm qaldı buxağında, telində,

Tərlan künlüm sona qoymaz gülündə.

Bir canım var üz güzəlin yolunda,

Noyruzam, ülüncə yar, sana qurvan.

Süz tamam oluf, bir xeyli burda qaldılar, axırda azuqə gü­türüf atdara süvar oldular, ya Allah, - deyif tərpəndilər. Harıya doğru? Qəvvas Əhmədin bunu tapdığı yerə doğru. Gəlhagəl, gəlif zatan vaxtı bunları kim güzdüyərdi? Qəvvas Əhməd elə bir oğlanın – Noyruzun bunun əlinnən getməsinə kefsizdəmişdi. Qəv­vas Əhmə­din ailəsi pozulmuşdu. Niyə? Gülşan xanım burda qalıf-gedif, gecə-gündüz Gülşan yatmer, Noyruz dilinin əzbəridi ki, əzbəridi. Xəbər gəldi ki, üz atdı gəler. Gülşan xanım belə baxanda gürdü ki, Noyruzun boyudu. Yüyürə-yüyürə Noyruzun qavağına gəldi, gürək burda Noyruza nə deyir, biz diyək, siz şad olun, inaşallah.

Şükür Haqqa yenə olduq üzbəüz,

Alagüzlü bəy Noyruzum, xoş gəldin.

Əyləşəydik əhdim budur dizbədiz,

Ala güzlü bəy Noyruzum, xoş gəldin.
Gəl-gəl gedək mənim o qəmxanama,

Müjdə deyim qəmli ata-anama.

Kürpə kimi alem səni sinəmə,

Ala güzlü bəy Noyruzum, xoş gəldin.

Alır birin də:

Süsən-sünbül, tər bənüvşə, ireyhan,

Ətirişah tərtəzə güldən Gülşan.

Səni gürdüm, güzüm oldu şadıman,

Ala güzlü bəy Noyruzum, xoş gəldin.

Süz tamam oldu, bah-bah-bah, iki həsrət bir-birinə sar­ma­şıf, üz-doqquz üpüşdülər, Bezara Qəndəf mat qalıfdı, bu nətər şey­di. Sühbət eliyə-eliyə Qəvvas Əhmədi sevin­dirdilər, Güllü xanımı sevindirdilər. Beş-altı gün, burda qalannan sonra üz atdı oldu indi dürd atdı. Noyruz, Qəndəb, Şəhriyar, Gülşan xanım. Dürd atdı atdanıf bir-iki at da ehtiyat üzün gütürüf gəlhagəl yol azdılar, yol düzdülər, gəlif bir dağa zıxdılar. Bir dağa zıxanda Noyruz dedi:

– Mənim burda uşaxlıx yadıma tüşür. Deyən bura bizim Diyarbəkirin yaylağıdı.

Ola bilər. Bir nezə yerdə atdan tüşdülər. Bir də baxıf gür­dülər yekə bir peysər oğlan zıxdı, başında yekə papax. Belə gü­rəndə güzdərini azer-yumor, qızdara baxer, hez Noyruzu da say­mer.

– Ayə, mənim o zomağımı buruya gətirin.

Zomağı sinəsinə basıf gürəh burda gütürüf nə deer.

Gəl əzəl başdan danışax,

Ağıllı, kamallı oğlan.

Zərb ilə zəkim zombağı,

Vurub atdan salem, oğlan.

Noyruz belə baxdı, gürdü ayə, bu nəsə səyaxler.

Dedi:

– Ay oğlan, ağlın üstündədimi?

Dedi:

– Əlbəttə ki, üstümdədi, eşitmədinmi?

Noyruz dedi:

– Onda qulaq as, birin də mən diyijəm.

Gəlerdim Misir elinnən,

Birdən kəsdi yolum zovan.

Gəl zəksəm Misri qılıncı,

Sənə fərzdi ülüm, zovan.

Zovan yaman qeyzə gəldi. Ayə, bu yaman hədəleer ülüm­nən:

– Ayə, qulaq as bir qulax. Güzəllərin güzünə baxıf, eşqdi vuruf topuğuna zovanın. Aldı birin də:

Vuruban atdan yıxaram,

Yıxıf da yerə zaxaram.

Birini sana pay zıxaram

İkisini üzüm, oğlan.

Noyruz ürəyində dedi axşama qalma, yaman pay verdin. Qulaq as, ağlına gələni səyaxlama:

Uğrayıf şeytan felinə,

Əl vurma sonam telinə.

Vermərəm xoryad əlinə,

Mən bülbüləm, gülüm, zoban.

Zovan baxdı gürdü qavağındakı da büyük hənəkdi. Aldı gürək nə dedi?

Oğlan, sən gəl bir insafa,

Zəkmişəm bu yolda cafa.
Üz ay yayda sürüm safa,

Payız yola sallam, oğlan.

Noyruz deer:

Güzəllər sağ-soldadı,

Misri qılış da beldədi.

Atamın güzü yoldadı,

Necə burda qalem, zovan.

Zovan deer:

Mən dəli zovanam, dəli,

Etmərəm fikri, xəyalı.

Qucmalı Qəndəfin beli,

Xoş kezər iqvalım, oğlan.

– Oğlan, o ikisi cəhənnəm, apar, bax gür nə güzəl qızdı, qucmalıdı.

Onatan gütürüf gürək Noyruz nə dedi:

Noyruzam, sinə dağlıyam,

Dərdimi kimə ağlıyam.

Kərim paşanın oğluyam,

Diyarbəkir elim, zovan.

– Nədi bu səyaxladığın?

Dəli zovan təzdən başa tüşdü kü, əyə, bunun ağasının oğlu­du. Ətək belə, bel ətəyə, əyax yerə, yer ayağa, ya Allah, tərpnədi ağzından nəfəs zıxa-zıxa. Üzünü yetirdi şahlıq sarayının qava­ğına. Kim zıxdı onun qavağına? Zeynəb xanım zıxdı. Noyruzun anası. Aldı gürək zovan nə deyir?

Küzübdü Misir elinnən

Noyruz gəldi, Noyruz gəldi.

Üz durnatel güzəl ilə

Noyruz gəldi, Noyruz gəldi.

Camahat tükülüf, el ağnıyıfdı. Bu nədi? Zovan nə səyaxler? Ayə, oğlan, nə dedin, ə? Arvad gah bayıler, gah ağleer. Onatan aldı gürək birini də nə deer:

Gələndə mənim yanıma,

Sevdanı saldı canıma.

Muştulux Zeynəb xanıma,

Noyruz gəldi, Noyruz gəldi.
Dəli zovanın üzü dədə,

Qullux edibdi ustada.

Kam alıf yetə murada,

Noyruz gəldi, Noyruz gəldi.

Süz burda tamam oldu, Allah hamını sevindirsin, toy, bay­ram, şənnik, Noy­ruzu qarşılamağa getmək, üz güzəli gətimək, nezə günnərnən təzdən toy elə­mək. Ancax Dəli Zovanı Noyruz boş qoymadı. Cariyalardan hansı güzəl idi, birini sezif dedi:

– Get həm heyvan saxla, həm də bunu saxla.

Allah-təbarəkə-təala el-ovanı var eləsin, aşıx gəldi duvax­qap­maynan dastanı bitirdi.