Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын


BU, KOROĞLUNUN EYVAZ DASTANIYDI Kİ



Yüklə 2,08 Mb.
səhifə4/16
tarix01.07.2018
ölçüsü2,08 Mb.
#52892
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16

BU, KOROĞLUNUN EYVAZ DASTANIYDI Kİ,

GETDİ EYVAZI GƏTİRDİ
...Neçə illər, neçə günnər, neçə aylar keşdi aradan. Yaddı [Ni­gar xanım], yuxusunda gördü bir yuxu gəldi gözünə, [ona de­yirlər]:

– Nigar xanım, sən evlad üzünə həsrət ollan, sonsuz ol­lan. İndi görsən əgər sənə bir ilac olsa, ilacın var, ilacında əlacın var.

Amma Nigar xanım yuxudan durub gözdəri doldu yaşnan, çox ağlıırdı...

Koroğlu çıxdı Çardaxlının dağının üstünə. Dəlilərdən xəbər aldı:

– Dəlilərim, gələn yoxdi, gedən yoxdi?

Dedilər:

– Qoş Koroğlu, heş kəs gəlmii. Nə bir tacir, nə bazırqan.

Dedi:


– Dəlilərim, gedin Çəmlibelin dovrəsinə. Tamam baxun, görün, hansı səmtə, səfərə bulud durub?34

Dəlilərdən gəldilər, dedilər:

– Qoş Koroğlu, Nigar xanım çox ağlıırı, çox pərişandı.

Koroğlu gəldi, üz oldı:

– Nigar, nədən ötrü sən ağlııran? Nə olıpdı?

Koroğlu burda xəbər alır:

– Niyə ağlııran?

Görək Nigar xanım cavap verə buna. Söznən Koroğlu xəbər alı:


Ala gözlü Nigar xanım,

Ağlama, Nigar, ağlama.

Sənnən ötrü çıxar canım,

Sinəmi çəp-ras dağlama.


Gözəllər ki ağlamazlar,

Sinə, cigər dağlamazlar,

Axı qəmi saxlamazlar,

Belə qəmi sən saxlama.


Əlləriyi qucaxladuy,

Barmaxların taraxladuy.

Qulubəgi qonaxladuy,

Ağlama, Nigar, ağlama.


Çəmlibeldə əzizəy sən,

Gün içində xoş güzəy sən,

Danışmaxda bir qızəy sən,

Ağlama, gəlin, ağlama.


Koroğluyam, lafı vurram,

Əcəmi, ərəbi yorram.

Duşmannardan bacı allam,

Ağlama, xərac, ağlama.

Sözdəri deyənnən sonra Nigar xanım götürüb deyər:

– Ay Koroğlu, bir belə bac alay, bir belə xərac alay, bir zada çat­­maz. Heş dərdimizə dəyməz. Bir zərrə mənə Çəmlibel-Çar­dax­lı mənim qəlbimə əsər eliyə, eliyən dəgi.

[Koroğlu xəbər aldı]:

– Aa, nədən ötrü? Dərdiy nədi?

Dedi:

– Buna görə, insanın gərək dari-dünyada bir sonu ola. Özün­nən soora bel bağlıya, el için el saxlıya. Nədən ötrü yalquz qala, yal­quz gedə buna görə? Dünyada insanın evladı olmasa, dün­ya­dan nabud gedər. Özü öldi, daha adı da öldi. Deyəllər ki, igid ölər adı qalar, siğir ölər gönü qalar. Biz də həmçiniy. Götürüb Ni­gar bu cür ağlu-ur, deyər:



Dad fələk, səniy əliynən,

Əcəp mənim belim bükdüy.

Aldıy şoukəti əlimnən,

Qəddim əydiy, belim bükdüy.


Yurdumuzda son olmadı,

Qızılgüllərim solmadı,

Susən üstə gül olmadı,

Əcəb mənim evim yıxdıy35.


Ardımızda uşax ağlar,

Sinəmizi fələk dağlar,

Bizdən soora kimlər ağlar?

Soora ağlıyan olmadı.


İnsanın bir adı qalur,

Özü gedər, malı qalur,

Mal üstə evladı qalur,

Dağ oldu, şoukət olmadı.


Mənim canım qurbət eldə,

Qəmim yaxçı yatıb dildə,

Sonum yoxdı Çəmlibeldə,

Yurdumda bir son olmadı.


Nigar indi genə ağlar,

Sinəsin çəp-rast dağlar.

Oğul-qızdar mənə ağlar,

Soora ağlıyan olmadı.

Bu sözdəri dedi. Amma nəmə? Burada götürüb görək Ko­roğ­lu bu Nigarın dərd alıb sinəsinə nə cür olub?36

Amma istədi çıxa çölə. Hər vaxt bir yana pur xətər səfər olay­dı Qırat şeyhə çəkərdi getməzdi. Üş dəfə Qıratı mindi Çəm­li­beldən çıxa. Qırat şeyhə çəkdi qeyitdi dala.

Dedi:

– Bu səfə mənə yorğundu, bu səfər mənə puzğundu. Mən ge­də bilməm bu yolları. Ay, niyə Qulubəgi yola salmam?! Dedi:



– Qulubəgim!

Dedi:


– Bəli, Qoş Koroğlu.

Dedi:


– Minnəy Ərəb atı, üz qoyay hər məmələkətə dolangınan. Bir şani-şoukət oğullu gördüy, bir cavanı-xoşsima gördüy, öz qüd­rətiydə, öz şoukətiy də gör. Mənə gəl de, gedək onu gətirək. Gö­rək, bizim sovdamız harada olur?

Amma Qulubəgi minib Ərəb ata, yollar kəsib, dağlar aşub, təb­­bə çıxıb, dərə yıxıb, üz qoyub hara? Təkə-Türkəmən elinə. Yo­lu basub çatdı Təkə-Türkəmənə. Baxdı gördü Təkə-Tür­kə­mən için­də tutuplar halay. Nə cür çalıllar, nə cür deyillər, nə cür oxullar. Ağa, Qulubəgi atdan əndi, qarışdı bular içinə. Misli ha­lay gedilər. Bu da bir dəsmal aldı ələ, [başladı] oynamağa. To­yudu daa.

Dedilər:

– Bu cavan hardan gəlip, belə qəşəng oynur? Oğlan, sən har­dan gəlib, hara gedənay?

Dedi:

– Valla, mən də çıxmışam çölə, düşmüşəm elə, gəlmişəm bu öl­kəyə. Mən Kişmir elinnən gəlmişəm.



[Dedilər:]

– Kişmirdən bura gəlmişəy?

[Dedi:]

– Bəli.


[Dedilər:]

– Çox əziz, mootərəm qonaxsan. Oğlan, nə dindəsən? Tə­sən­nü­sən, şiəsən, kimsən?

Dedi:

–Bəli, mən müsəlmanam, mən də tabei-Quranam.



[Dedilər:]

–Çox sağ ol.

Ağa, bular tamam sünnidi. Bu da sünniydi. Həlbəttə, Ko­roğ­lu osmanpərəstdi. Ağa, burda toy tükəndi o gecə məylis qurul­du. Yığıldılar, böyük alaçığdı Türkəmənsəhra tamam. Bütün ala­çığ vuruplar. Keşdilər alaçığa. Oturmuşdular. Bular, bu ğət qo­nağa qəvə-qəlyan verələr ta qonax özü deyə «bəsdi». Amma bəəd əz in dedilər:

– Burda, bir beş kəlam bir aşığ ola, dəm tuta. Bir sööbət tuta, gö­rək nə cür olur.

Amma Qulubəgi dedi:

– Əgər icazə versəy, mənim bir sazım var, cürə sazım. Söz ki bil­məm, bu Koroğlunun sözdərinnən beş dənə bələtəm. İcazə ver­səyiz deyərəm, sööbət tutaram.

Dedilər:

– Xub, buyur. Deyillər, bir Koroğlu var, çox yollar kəsiri, ba­zırqannar talıırı, görməmişik. De, görək nə cür oğlandı o?

Qulubəg sazı aldı çiyninə, götürüb bu sözdərdən deyiri:
Çəmlibeldə uzaq mənzil,

Tutan dağlar Koroğludu.

Gül üstündə şeyda bulbul,

Gəzən bağlar qoç oğludu.


Qara yellər kimi əsər,

Gündə qırx beş öyəş kəsər,

Duşman üstə ottar tökər,

Yandırar çox əlovludu.


– Barakallah! Daa nə, bu Koroğlunun bir belə qudrəti var? Bu­nun bir belə cəlali-qudrəti var?

Dedi:


– Bəli, qurban:
Dəliləri var başında,

Duşmən durmaz savaşında,

Cəngi-cədəlin qarşında,

Davada çox qoç oğludu.


– Barakkalla! Adını eşitmişdik, bir belə tərifin bilməmişdik.

Dedi:


– Xeyir.

Qıratın döşünə yatar,

Uca dağa şeşbər atar,

Hər kim düşmən dəyə yatar,

Yanar, otti-əlovludu.

[Dedilər:]

– Barəkkalla! Pəs, bunu gərəy, görəy biz. Pəs, bizim ca­van­nar­da yoxdu?

[Dedi:]


– Mən ki, görmürəm sizin cavanlarda.
Qulubəgəm, görmüşəm mən,

Danışdurub bilmişəm mən,

Qudrətini sövmüşəm mən,

Hər davada Koroğludu.


İndi, xeyli xub. Ay, məylisdə durannar, [dedilər:]

– Bir cavan var dursun ayaq üstə. Bu cavan onu təərif eləsin. Gö­rək onun boyunda, onun bəsində cavan olar?

İki dəfə mey dolandırdı bu toyun böyigi: «Hər kəs içir meyi, mən­nən ala içə. Bu aşıx onun boyunu görə, Koroğluynan hə­rif­di».

Ağa, qəssab Əli vardı, oğlu Eyvaz 16-17 yaşındaydı, otu­rur­du məylisdə. İki səfər baxdı ağasının üzinə, [ işarəylə dedi]:

– Ata, rüsxət ver, alım camı.

Atası dedi:

– Otur yerə. Bu camın bir bəlası var.

Üç dəfə dedi [atası cavab verdi]:

– Otur yerə. Meylərin meyxanası var.

Dördmüncüdə tağət eləmədi, dedi:

– Ata, rüxsət istiirəm.

Dedi:


– Dur, oğul.

Durub məylisin sərdarından cam aldı, işdi. Durdu ayağ üstə. Qu­lubəgi baxdı bunun boyuna, gördü: «Evin tikilməsin, Yu­sif­di, Misirdə Zileyxanı axtarır. Xudaya, mən bunu nə cür ad de­yim, gedək Nigar xanımın yanına. Bunu oğul eləsin özünə». Qu­lubəg bunu, burda görək nə cür təərif eliirdi. Deyir:


Xoş camallı, Yusif camal,

Yusifdən sən pay almışay.

Xudam sənə salıb nəzər,

Daldalanıp yar almışay.


Dünyada sən tayın yoxdi,

Qaşlar xədəng, kibrik oxdi,

İnşallah ki, duşman yoxdi,

Duşmannardan bac almışay.


Xudam sənə nəzər salup,

Cavannığı paydan alup,

Yusif belə şöhrət alup,

Yusifdən şöhrət almışay.


Təkə-Türkəman elində,

Tərifin mərtlər dilində,

Əyri qılıncın beliydə,

Duşmannan qəsas almışay.


Qulubəgəm, deməm yalan,

And içərəm, andım inan,

Koroğluya gətir iman,

Koroğludan pay almışay.


Bax, bu sözü deyəndə, Koroğlunun adı gələndə Eyvaz nə cür coş­dı, eyni bulud kimi qaralıp [dedi:]

– Ay oğlan, qonağıdın bu sözü dedin. Vəillaəlan başın bu dar­vazadan asardım, nəəşin o darvazadan asardım. Get, dua elə, qo­nağay. Koroğlunu bir belə təərifliisən?

Götürüp Eyvaz görək nə deyir:

– Amma mən görməmişəm Koroğlunu. Deyillər, Ko­roğ­lu­nun bir nəhrəsi var, çəkəndə adam huşdan gedir. Əgər mən onu gö­rəm, billəm nə noynən öldürrəm?! Burda Eyvaz görək nə de­yir Koroğluya:

Koroğlunu öymə bizə,

Onun bizə nişanı var.

Təpəni əndirrəm düzə,

Onun bizə gümanı var?


Koroğlu gəlsin buraya,

Ləşini sallam araya,

Başın batırram qaraya,

Dahı mənə bəyanı var.


Bizə deyəllər Türkəmən,

Bac verər bura Çinu-Yəmən,

Açılıbdı nə gül-çəmən,

Bulbul üçün fəğanı var.


Öyəşləri boyun-boyun,

Mələşir quzu-qoyun,

Ortalığa düşər oyun,

Ortada oynamağı var.


Bu sözləri de, Eyvaza,

Koroğlunu çəkmə gözə,

Bilindirmə özün bizə,

Tülkiyə nə əslanı var.


Ağa, [Eyvaz] Koroğlunu qəşəng tülki elədi. Burda baxdı, yax­çı söhbətlərdən, yaxçı şoukətlərdən. Dedi:

– Baba, mənə də belə deyirlər. Görmüşdüm onu toylarda. O da elə dəlisi çox var başında. Amma günə bir belə davar öl­dü­rür.

Dedi:

– Davar öldürmək mərddik deyil. Əgər gəldi, burda mənim­nən hərif oldiysa, onda hesafdı, – Eyvaz bunu dedi.



Amma Qulubəg düşüb yola. Yolun amanını nə cür kəsirdi, yel­lər kimi əsirdi. Yetir, ha yetir. Ağa, gəlib dərələrdən, tə­pə­lər­dən çıxıb gəldi daa. Dedi: «Mən ki, bu yolları gəlmişəm, bu yol­la­rı yormuşam. Hələ gedim bir ata-anama sərkeşdiğ eləyim, bə­ədən gedərəm».

Ağa, bu gəlib çatdı evə. Anası-atası durub onu pişvaz elədi, [dedilər:]

– Balacan, hara getdiy, harday gəldiy?

Dedi:


– Anacan, atacan, həmin Qoş Koroğluydu ki, deyirdim...

[Dedilər:]

– Deyənə görüm, əə....

[Dedi:]


– Birçəgi var, amma nə fayda!

[Dedilər:]

– Niyə?

Dedi:


– Nə fayda? Oğul yoxu, oğulsuzdu.

[Dedilər:]

– Necə oğulsuzdu?

Dedi:


– Oğulsuzdu daa.

[Dedilər:]

– Bu altı ildə burdan gedirdilər. O yanındakı qızdan uşağı yox?

Dedi:


– Əsla, son yoxudu.

Dedi:


– Balacan, sən indi ol ona son.

Dedi:


– Anacan, olmaz. Çünki mənə deyib: «qardaş», Nigar mənə bacıdı.

Deyir:


– Pəs indi hara gedirəy?

[Dedi:]


– İndi istiirəm gedəm, Koroğluya deyəm, Türkəmənsəhra çö­lün­də bir dənə Eyvaz addı oğlan var. Onu görmüşəm.

Anasına, atasına da bəli, Qulubəg [Eyvazı] bu cür təərif eliir. Deyir:

(Atacan), Dünyada cavan çoxumuş,

Belə cavan görməmişdim.

Qaş xədəng, kiprik oxumuş,

Belə Yusif görməmişdim.


Cəmalı dunyanı alup,

Dunyanı ləngərə salup,

Xudalıqdan bir pay alup,

Belə cəlal görməmişdim.


Xuda ona nəzər salup,

Nəzər salup, kamal alup.

Qüdrətin, şoukətin alup,

Belə şookət görməmişdim.


Qulubəgdi, görüb özi,

Danışdırup, bilib sözi,

Yolda Koroğlunun gözi,

Belə yollar yormamışdım.


Ağa, sözdəri tamam eylədi Qulubəg, durdu duşdü yola. Gəl­di, ta çatdı Koroğlunun yetişdi yanına, mənzilinə. Koroğlu de­di:

– Oğulcan, hara getdiy, hardan gəldiy, görmüşəy?

Dedi:

– Ay, görmüşəm. Qoç Koroğlu, nə cavandı, görmüşəm. Sə­niy heykəliyə, ziynətiyə yaraşur. Səniy cəlalıya-şoukətiyə yara­şur.



[Dedi:]

– Xub, hardadı?

Dedi:

– Qurban, Türkəmənsəhrada.



[Dedi:]

– Nə cürdi?

Dedi:

– Qulağ as, bu dillərnən deyərəm nə cürdi. Dəlilərə deyin toy bə­satı düzəltsilər. Şanu-şoukət bəzəsilər. [Dedi:]


(Qoş Koroğlu) Özüm çıxdım dağdan-daşa37,

Yollarda çox karvan gördüm.

Dağı çıxdım vurdum başa,

Cilovda sarıvan gördüm.


Yolda gedər bazırqannar,

Oynuşurdu pəhlivannar,

Görükdü bir xoş cavannar,

Ortada pəhlivan gördüm.


Kamalı aldı tez bizi,

Şəhlalandı ala gözi,

Qəssab oğliydi Eyvazi,

Eyvazi xoş cavan gördüm.


Gəzdim Çin ilə Maçını,

Göydə dolanır laçını.

Başa qoyub əraxçını,

Çin üstündə kaman gördüm.


Məylisində toy qurmuşdı,

Yusif tək camal almışdı,

Aləm ona mat qalmışdı,

Zileyxa pərişan gördüm.


Qulubəgəm, söz demişəm,

Söz demişəm, döz demişəm,

Danışmışam, mən öymişəm,

Sənə bir xoş nişan gördüm.

Koroğlu dedi:

– Dəlilərim, sərdarlarım, öz ellərim! Toy başluyun, şadlığ edin, bəsat tutun, yola varıram.

Dedi:

– Nə cür gedirəy gətirəy?



Dedi:

– Gətirrəm!

Dedi:

– Qurban, bu cür gətirə bilməy. Əgər dəlilərdən də gedəyn gə­tirə bilməy! Onun atası çodardı, qəssapdı. Davar alır, davar sa­tır. Məgər sən çovdar olay, davar almağa gedəy. Onun şəərinə do­lanay, olarda qalay, oğlanı görəy, firqəynən alay. Amma qəs­sab nuqəyiridi atası.



Durup Koroğlu çodar libasını geyip əyninə mindi Qırata. Hay kəs, hay get, hay yol. Hay kəs özüni yetirdi Çəmlibeldən ha­ra? Təkə-Türkəmən elinə38. Qıratı bir uzax məkanda sax­la­dı39. Minip atın belinə üş dəfə çıxdı təpənin üstünə. [İstədi] at­nan gedə. Gördü yox, başa gəlməz. Amma burda Qıratı dal­da­la­da saxladı. Dərənin içində buxovunu vurdu Qıratın. Çodar kür­kini saldı çiyninə, yavaş-yavaş [getdi irəli]. Hava da çisgin idi, yağış başdamışdı. Bir az yovşannan, odunnan dərdi, ot elə­di, özin qurudub. Hava açılışdı. Yavaş-yavaş gəldi qəssabın ya­nı­na. Qəssab Əlinin ki, həmin Qulubəg nişan vermişdi.

[Dedi:]


– Ay əmi, Alla qüvətin versün. Ay əmi, Alla köməgin versin.

[Əmi dedi:]

– Nə məkannan gəlirəy, nə məkana gedirəy?

Dedi:


– Əmi, mal alıram, heyvan alıram, davar alıram, çodaram.

Dedi:


– Mən də qəssabam, davarın var?

Dedi:


– Xeyir, ağa, alıram mən.

İndi Eyvaz da yatıp sürünün dalında. Atası qoyunnarı otduur, hay gəlir.

Dedi:

– Sizin Aranın davari eşitmişəm yaxçı heyvandı. Yaxçı törüür, yax­çı bala verir. Əgər gəlmişəm icazə verəy, beş-on dənə sən­nən heyvan alam aparam, yadiqarluq, damazdığ üçün.



Dedi:

– Budu baa heyvannar, tut daa.

Yapışdı Koroğlu, üç-dördünü baxdı, dedi:

– Neçiyədi?

Dedi:

– Fərz beş quruş.



Bu, on beş quruş verdi.

Dedi:


– Bə necə? Malıyın-puluyun dəlisiyən? Niyə on beş quruş verdiy?

Dedi:


– Əmican, bu mallar bizim Aranın davarlarınnan yaxçıdı. Budu ki, mən qiymətin də verrəm. Sizdən əlaan aldığımı mən o məm­ləkətdə on beş belə vermişəm, otuz beş belə sataram.

Amma Eyvaz çatdı bunun yanına, baxdi, dedi:

– Atacan, bu nə deyir?

Dedi:


– Bala, davar alır, davar kəsir.

Dedi:


– Yox, davar alan belə olmaz ki?

Dedi:


– Alır daa, necə olmaz?

Dedi:


– Bunnan çoodar olmaz!

Dedi:


– Divanə olma.

Dedi:


– Valla, ata, çoodar bu cür olur? Çoodarı bu vəd görən iki tü­mən üs­tə alar. Bu elə deyirən beş, on beş verir.

Dedi:


– Bala, lavıd bunların arasında davarın qiyməti var ki, alır daa.

Dedi:


– Yox. Götürüb bu sözdəri deyiri:
(Atacan), Özün salıb, bu araya,

Bu qılıxda çoodar olmaz.

Başıy salma macəraya,

Bu qılıxda çoodar olmaz.


Yol gəliri yerişliiri,

Gözü kamanda işliiri,

«Beş-beş» deyir bağışlıırı,

Bu qılıxda çoodar olmaz.


Bunun vardı aşnalığı,

Aşnalığı, arxalığı,

Harda məlum çoodarlığı,

Bu qılıxda çoodar olmaz.

Kim deyir ki, qoyun alur,

Qoyunu ayırır salur,

Pullarını verir, sayur,

Bu qılıxda çoodar olmaz.


O, Qulubəgdi deyibdi,

O görübdü, bu deyibdi,

Nigar xanım çox öyüpdi,

Bu qılıxda, çoodar olmaz.


Davarı gəl tökək düzə,

Gözü qamır baxır bizə,

Nigar mayıldı Eyvaza,

Bu qılıxda çoodar olmaz.

Dedi:

– Oğlan, nə deyirsən, Eyvaz kimdi, Nigar kimdi, Qulibəg kim­di? Mən çodaram. Mal alıram, mal satıram. Oğul, sən na­danay?!



Atası dedi:

– Balacan, bu sözlər nədi? Bu yalandı, gördün ki, mal alır?!

Dedi:


  1. Ay ata, bu gözdər tanır, bu mal alan dəgi. Atacan, mən bili­rəm bu kimdi.

Xub, məlum olur, aşa tökən gələr qaşığa, bilinir daa. Xub. Da­var­ları alır, pulunu verir, tamam-kamal.

Deyir:


– Ay oğul, köməkləşək bu təpənin dalına aşak. Bu davarları mə­nimnən köməkləş aparaq. Soora qeyit bura.

Qəssab Əli dedi:

– Oğulcan, sür bu qoyunnarı. Bu çoodarnan rədd elə, qayıt[geri].

[Koroğlu dedi:]

– Bir qədr mənə köməkləşə bu qoyunnarı, qeyitir.

[Qəssab Əli] dedi:

– Oğul, sür!

Ağa, Eyvaz qoyunu rədd elədi sürüdən. Elə dağı, təpəni aşırdup...

[Koroğlu] dedi:

– Oğul, mənim bir atum da var. Qoy bu atı da mən bixo­vu­nu açum. Bir az sən bu təpədən aşağuda gözdə, atın döşündə qo­yun­narı aparram. Oğul, gördüy mən çodaram?!

Eyvaz dedi:

– Həyə, dədəy ərvanna. Sən tutan quşu mən uçurtmuşam. Sə­nə xiyal mən bilmirəm? Çoodarın atı olur, atnan davar alar? At­nan gələr, qoyun alar? Ay ata, ağlııy əldən verdiy. Xub, elə bir belə tə­ə­­rif eliil­lər. Mən bildim, əyə, bu Koroğludu. Hissabını no­xud təki döşüürəm.

Gəldi, qoyunnarı aşıtdı təbənin dalına. Gəldi atın yoxunına. [Koroğlu] dedi:

– Oğul, bu rikabı saxla, mən minim bu atı.

Ayağın qoydu rikaba, əl atdı Eyvazın biləginnən yapışıb bir neyit gəldi, gördü, xeyir, yerdən qovzanmır. İki neyit gəldi, gör­dü o dəyil, üç neyit gəldi, o dəyil. Ay nənəsi oğlu ha!.. Götürüb yal­varır indi Koroğlu, «gə gedək», [deyir:]
Sənə qurban, Xan Eyvazım,

Eyvaz, dur gedək, dur gedək.

Sənə budur şirin sözüm,

Düşmanın bağrın qan edək.

Eyvaz dedi:

– O dəgi.

[Koroğlu deyir:]

Eyvazım, sən qoçaxlannay,

Qoçaxlanıb əyaxlannay,

Rəngə batıb boyaxlannay,

Eyvaz, dur gedək, dur gedək.
Çıxmışam dağlara qarşı,

Baxıram gözdər qamaşı,

Ol sən dəlilərin başı,

Eyvaz, dur gedək, dur gedək.

Dedi:

– O günü görməy.



Deyər:

Çöləri şirlər səsliiri,

Cəngəlləri həvəsliiri,

Nigarım səni istiiri,

Eyvaz, dur gedək, dur gedək.

Dedi:


– O günü görməy.

Genə Koroğlu zərb gəldi, neyit gəldi. Gördü olmur daa. Deyər:

Göldə süzər laçın, sona,

Boyu bəsdə, qəddi mina,

Nigar sənə olar ana,

Eyvaz, dur gedək, dur gedək.

Dedi:

– O dəgi.



[Koroğlu dedi:]
Koroğlu şəddəsin bağlar,

Çardaxlıda uca dağlar,

Nigar xanım deyər, ağlar,

Eyvaz, dur gedək, dur gedək.

Eyvaz dedi:

– Orası dəgi. Bixud özüyü yorma.

Koroğlu dedi:

– Pəs, gəlmirəy, qoy boşluum çıx get. Mən deyirdim: bəlkə sən gə­ləy, mənim şan-şookətim çoxa baxa.

Elə [Koroğlu] əyildi ki, bunun - [Eyvazın] əlini buraxa, ağ­zı­nı tutdu qulağınnan bir nəhrə çəkəndə huşdan getdi. Qırat di­zi­ni vurdu yerə. Koroğlu adət idi. Eyvazı çəkib tərkinə rəş­məy­nən belin bağladı. Aşdı Qıratın belinə, rikab basa Qırata, qəs­sab çatdı. Qəssab Əli gördü haa... bəna istiirdi getdigetdədi. Əlaan is­tiirdi gedə, bu dəqə gedə. Dedi:

– Ay nənəsi oğlu, qoymam səni Eyvaz aparay. O günü gör­mə­rəy. Məgər ki, başım bədənnən gedə. Burda görək qəssavnan nə deyişif:

---------------------------

--------------------------

Budur sənə sözüm çodar,

Qoymaram Eyvaz aparay.


Eyvazımın boyu bəstə,

Çıxır müxənnətin üstə,

Veriblər bir kəmərbəstə,

Qoymaram Eyvaz aparay.


Eyvazımın adı vardı,

Şəkər kimin dadı vardı,

Anasın fəryadı vardı,

Qoymaram Eyvaz aparay.


Çini-Maçun camalına,

Mayuldur qoşa xalına,

Verməm dünya malına,

Qoymaram Eyvaz aparay.


Şəərlərə bu talan salur,

Duşmannardan qəsas alur,

Başın gedər, ləşin qalur,

Qoymaram Eyvaz aparay,


Bu qəssabın balasıdı,

Balası, dürdanəsidı,

Göylərin sitarəsidi,

Qoymaram Eyvaz aparay.


Ağa, nə qədər buların çəkməkeşində, [Qəssab Əli] dedi:

– Qeyri-mümkündü, verəm Eyvazı, sən aparay.

[Aldı Koroğlu nə dedi:]

Canım qəssap, gözüm qəssap,

Eyvazı qoy mən aparum.

Yerə salma sözüm, qəssap,

Eyvazı ver, mən aparum.
Eyvazı dur yola sal,

Alan qoyunnar dala al,

Eyvazimnən pul ala, al,

Verginən Eyvaz aparum.


Eyvaz mənim qüdrətimdi,

Şan içində şoukətimdi,

Çəkdim zəhmət, zillətimdi,

Verginən Eyvaz aparum.


Eyvazımın boyu bəstə,

Qəyməx dodax, dildi püsdə,

Olar dəlilərdən üstə,

Verginən Eyvaz aparum.


Eyvazı vermiyəy mənə,

Qaşların öymiyəy mənə,

Dünyanı vermiyəy mənə,

Vergnən Eyvaz aparum.


Mən Eyvazın atasıyam,

Atasıyam, xərasıyam,

Çəmlibelin ağasıyam,

Verginən Eyvaz aparum.


Koroğludur mənim adum,

Hər yerdə vardu fəryadum,

Əgər ola bir də dadum,

Verginən, Eyvaz aparum.

Dedi:

– Nə fəryadun ola, dadıya mən çataram.



Pəs Eyvaz dedi:

– Atacan, hələ ki, bu bir belə özün öyür, məni gəlib apara. Qoy mən gedim. Görüm bunun şəəri nə cürdü? Nə qovğaları var, nə bəlalar var başında? Nə keşməkeşdər var işində? Əgər yax­çi oldu yerim mən şəkənkədə dəyiləm, dəlilər sərdarıyam, gəl­ləm on günnən, iyirmi günnən, bir aydan bir görrəm səni, ge­dərəm. Əgər pis oldu, kimdi mənə dov ola? Ordan bir gün çı­xıb qaydaram, gəlləm.

Dedi:

– Bala, Allaha tapşırdım səni. Pəs qeyit gedək bir rüsxət olayn, anaynan, eliynən, tayfaynan. Yığılsılar, sənə bir cəşni tut­sular. Sən axı qız istiirdin. Sənin burda adun qalur. Mən na­çar ollam. Deyəllər səhər el içində, Türkməndə: «Əli qəssab da­var satub, oğlun verib davarları dala alub. Oğlunu pula satub». Bu mənim üçün eybi naşayısta olar, qıyar-qiyamətə, – diyəllər mə­nə. Deyər:– Coşqun çaylar deyəllər, sel qinər məni. Amma xar olsun genə, el qinər məni. Qoy gedək bilsilər.



Koroğlu dedi:

– Olsun.


Ağa, Koroğlu indi bu cəlaldadı, bu xiyaldadı, gərək Eyvazı apara. Görə burda da bir xoşsima cavan genə var, gözü tuta. Nəq­şəsi budu. Əvəzi davar cavan alır. Amma gəldi şəərin içinə ki, Eyvazın anası durub, [dedi:]

– Ay qəssab Əli, mənim şanı-şokətim, mənim qanı-qüdrətim, niyə bəs davarları otuşmamışay? Günbatmamış yenişləmişəy?40 Aa, nə olub ontarlığa, qəytəribsən?

Dedi:

– Ay Zəyifə, bir bax sözə. Bir bax, Eyvaza. Eyvazım istiir ge­də səfərə.



[Zərifə dedi:]

– Hara?


Dedi:

– Bu ağa gəlib apara Çəmlibelə.

[Zərifə dedi:]

– Çəmlibel hardadı?

Dedi:

– Çəmlibel Çardaxlıda. Arzulum dağlarında. Osman tor­pa­ğın­da.



[Zərifə dedi:]

– Ay atam yandı! Burdan Osmana? Mənim bir oğlum ola gedə Osmana?

Dedi:

– Gedir daa. Daha aparur.



Ağa, o zaman ki, toy eliirdilər, o sərdar toyun içindəydi. Ya­vaş-yavaş kürkü çiynində gəldi yovuğa,[dedi:]

–Qəssab Əli nədi? Cəmi oratmışan dovriyə?

Dedi:

– Qurban, mənim bu oğluma...



[Sərdar dedi:]

– Ay çodar qardaş, sən bunu istiirən aparay özüu üçün sər­kər­də eləyəy? Məgər sənin özündə oğul yoxdu?

Gözdəri Koroğlunun ildir-ildir yaşnan doldu.

Dedilər:


– Bə necə ağlıırsan?

Dedi:


– Ey əmican, mənim dərdimi eşmə. Deyər: dindirmə də­mir­çi­ni, dərd alıpdır içini, uçurtdun sən göyərçini. Mənim ba­şım bə­la­lıdı. Qoy deyim mən bunu nəyçyn aparıram. Aldı bu dil­lərdə Ko­roğlu görək nə deyri. Deyər:

Başım qatdım davalara,

Türkəməndə muradım var.

Özüm qatdım qovğalara,

Çəmlibeldə bir adım var.
Əcəli qoydum börkümə,

Büründüm çodar kürkünə,

Getdim Türkəmən içinə,

Minmək üçün Qıratım var.


Çəmlibeldə var bəsatum,

Dağılıbdır çox baratum,

Eyvaz olar amanatum,

Amanatdan qəsasım var.


Mən bunu oğul eylərəm,

Nabatu-noğul eylərəm,

Nigara çox söylərəm,

Belə qəşəng oğulun var.


Yusifin camalında,

Ağ üzü qoşa xalında,

Neynirəm dünya malında,

Bağışlaram, nə malım var.


Dəlilərin başçusudi,

Uca dağlar yolçusudi,

Qızdarın yumunçusudi,

Belə xoş cəlalım var.


Koroğluyam, hay salaram,

Paşalardan bac alaram,

Türkəməndə ad salaram,

Eyvaz təki oğulum var.


[Sərdar] – Xub, dəri-vağənyaxçı- deyir,-qoy apara.

Koroğlunun bu sözü tükənməkdə Nigar xanımın göz­də­rin­dən yaş axırdı: «Gəlmədi, necə pəs?! Koroğlu niyə ge­dib oğul sö­və gəlmədi». Hay ağlıırdı. Dəlilər buna dilalət verirdi:

– Xanım, bu gün gəlmiyə səhər gəlir, səhər gəlmiyə, biri gün gə­lir.

Dedi:


– Gün tükənməz. Amma niyə, Qoş Koroğlu niyə gəlməz?!

Amma Eyvaz istiirdi Təkətürkəmən elinnən üz qoya Çəm­li­be­lin torpa­ğı­na. Bunun bir dayıqızısı vardı. Adına Nərgiz xa­nım deyər­dilər. Çox gözəl qızı­dı. Belə baxdı, Koroğlu bir qaş at­dı, dedi:



  1. Elə bu da yaxçıdı, Eyvaz üçün aparam.

Birdən qəssab Əliyə dedi:

– Qəssab Əli, olur ki, bir sözüm vardı sənə deyəm?

Dedi:

– Buyur, Qoş Koroğlu.



Dedi:

– Əyər rüxsət verəy? Mən Koroğlu burda Eyvazın bir toyun tu­tam, buna bir həmbab aparam?.

Güldü, qəssab Əli dedi:

– Qoş Koroğlu bu sözü sən burda dediy, daha demə. Biz dul­lara toy tutarık, qızdara xeyr.

[Koroğlu dedi:]

– Bə necə?

Dedi:

– Buna görə ki, dul iş başarur, amma qız başarmaz, qız be­cər­məz. Qızı elə-belə aparırık. Buna görə ki, toy tutmarık. Apar, Eyvaza hələ tezdi qız almağa. Bunu biz nişannamışık, de­mi­şik, amma hələ yox.



Ağa, bu yannan anası gətirib Eyvazın boynuna heykəl41 sa­lır. Anası bu sözləri deyiidi:

Xoş camallı, boyli oğum,

Heykəlbağı sənə hördüm.

Baxar qıza toylu oğlum,

Toy içində səni gördüm.
Sən gedirəy uzax yola,

Dahı baxan sağ o sola,

Bulbul kimi qızılgülə,

Gül içində xarı gördüm.


(Eyvaz canum...) Balam, göydə arı vardı,

Tutub göylümü qubardı,

Şan içində balu vardı,

Bal içində şanı gördüm.


Soora anası belə dedi:
Qoyginan qızdar oynasın,

Danışıb sözdər dinnasın,

Sənnən soora kim oynasın,

Eyvaz xanın toyu vardu.


(Bala) Adun yapuşup dilimə,

Süsənimə, sümbülümə,

Özüm gələm görmiyə,

Nərgiz xanım toyu vardu.

Eyvaz dedi:

– Anacan, hərdən gedip qeyidərəm, gəlləm. Qalmam ki mən Çəmli­bel­də.

Ağa, Koroğluynan Eyvaz düşüplər yola. Dərələri, təpələri aşıblar, yoğunnarı-yomuşları çıxıblar. Koroğlu Eyvaza gös­tə­rir­di bu şəər haradı, bu yol haradı. Tamam bu yolları görsədirdi. Ko­roğlu istədi Eyvazı imtahan eliyə yolda. Görə nə cürdi. Dedi:

– Eyvaz, sən bu yol gəl, mən də aşım bu yol gəlim. Görək bu yol­ların ucu hara çıxır?

Eyvaz da indi bir dənə at götürüb Türkəmənnən. Koroğlu Qıratı saldı Eyvazdan qanşar, yetişdi Çəmlibelə. Dedi:

– Dəlilərim, Eyvaz gəlir. Bu yolnan gedin Eyvazı imtahan eliyin.

Beş dənə qoçax dəli yolladı. Dedi:

– Gedin yolunu kəsin deyin: «Biz qoymarıx gedəyn. Ya gərək bac verəyn, ya atını verəyn, ya da qoymarıx gedəy». Orda din­dirin, danışdırın görün bunun şokəti-şanı nədi.

Ağa, beş dənə nami dəlilərinnən, pəhlivanlarınnan, qo­çax­la­rın­nan seçip (bilirdi da, tutmuşdu Eyvazın qolunu) yolladı Ey­va­zın yolu üstünə. Eyvaz gəlirdi. Gəlib bir gərdanəyə çıxdı. Gör­dü, beş dənə atdı qanşardan gəlir. Hey baxır dala, Koroğlu gö­rək nə cür oldu? Ta atdılar yetişdi. Atdıların biri qaldı yolda, iki­si keşdi bu taya, ikisi o taya, [dedilər:]

– Ay cavan oğlan, atıynan düş aşaağa.

[Dedi:]

– Niyə?


Dedilər:

– Niyə yox! Ədə, atdan düş aşağa, başın şeşbər yeməmiş.

Dedi:

– Yəni nə ola? Məgər siz yol kəsəsniz?



[Dedilər:]

– Bilmirəy çöllərin bəlası var?! Ya atıy ver qoy get, ya livasıy soy get. Daa qoymay keçəy.

Eyvaz dedi:

– Çəkilin dala.

Bular deməkdə, Eyvaz deməkdə. Eyvaz dedi:

– Olsun daa. Siz də siznən, mən də mənnən. Görək kimiynən olar.

Ağa, Eyvaz atdan enib aşağa. Bular indi at üstə.

Dedi:


– Enin aşağı, enin atı alın daa.

Bular dedi:

– Xeyir, atı özün boşda, get.

Eyvaz dedi:

Bular gəlip nə məkannan?

Tülkülər əslana gəlip.

Davalar çıxmır cannan,

Gör kimlər meydənə gəlip.


At çapannar yollar yorar,

Duşmən üstə bığın burar,

Şeşbər atar, qılıc vurar,

Gör kimlər covlana gəlip.


Girmiyin qannı meydənə,

Ağ bədəniiz batar qana,

Hər biriyiz hər bir yana,

Başlarız dovrana gəlip.


Başdan ataram şeşpəri,

Baxın belə, dönün gəri,

Köynə bazara müşdəri,

Müşdəri dükana gəlip.


Eyvazbalı yolda durup,

Duşmannarun qovup-yorup,

Eşidənnər ölüp, durup,

Ölülər nə cana gəlip.


Ağa, bularnan qoçax-qoçağa düşdülər. Elə hər birinə Eyvaz bir dənə yavaş şeşbər qoydü-qulucunnan yatırtdı dəliləri. Beşini də qol-qoluna bağladı, üzüqoylu saldı dərənin içinə. İstiirdi ge­də, bular güldü.

[Eyvaz dedi:]

– Bə necə gülürüz oğlan, işiyzə?

Dedilər:


– Eyvazxan, gə! Gəl, imtahanı pəs verdin. Bizi Qoş Koroğlu yol­lamışdı. Buna görə ki, səni imtahannan çıxadak. Amma sən dər­vaqən imtahanı pəs verdiy. Belə boyda, bu şokətdə biz atlı-san­nı görməmişdik. Dəlilərdə bu qüdrət heş vaxt yoxdu, Eyvaz xan. Dərvağən Alla çox görməsin səni anaya.

Eyvaz qəydib dala buların qollarını aşdı, dayandı bir az, de­di:

– Xub, bu orda da mənə bir lətmək vurdi, çərəkə. Burda da mə­nə bir çərəkə vurdu. İndi mən qoy bunu imtahan eliyim, bu yol­larda.

Eyvaz atı qeytardı dala. Ağa, dəlilər dedi:

– Pəs hara gedirəy?

Dedi:


– Gediy, əlan mən də gedirəm bu bulağın üstündə, çeşmədə su içim, atın gözdərin yuum, gedərik.

Dəlilər dedi:

– Qoy biz də gələk.

Dedi:


– Yox, siz gedin.

Dəlilər nə mənə dedi, Eyvaz dedi: «Gedin!» Amma burda gö­türüp Eyvaz Koroğluya peyman yollurı:

– Nənəsi oğlu, hələ indi məni imtahan elirəy. Götürüp görək bu dillərnən Eyvaz nə deyir. Dəlilərdən peyam yollur Ko­roğ­lu­ya:
Gəlin indi, qoçaxlarım,

Koroğluya peyam deyin.

Ağrımaz heş ayaxlarum,

Ağzımda xoş kəlam deyin.


Koroğluya deyin gəlsin,

Yaxçı-yamanımı bilsin,

Gedirəm qədrimi bilsin,

And içirəm Quran deyin.


– Qalmam daa. Əgər yüz belə Koroğlu gələ, qeyri-mümkündi. Məni im­ta­han eliir?! Deyər:
Gəldim bura Türkəmənnən,

Arzum çıxmazdı belə cannan,

Xəracım gəlir Yəmənnən,

Bac almağa canım deyin.


Çoxlardan mən də bac allam,

Bac almasam mən qocallam,

Koroğludan da bac allam,

Ərzi-halım tamam deyin.


Mənə deyəllər: Eyvaz xan,

Qorxumdan titrər Türkəman,

Həmi İran, həmi Turan,

Sözlərimdən bəyan deyin.


Vah evin tikildi. Yalvar-yaxar, dəlilərin içində İsaballı çoxdanə idi, dedi:

– Bax, sən hələ buracan gəlmişəy Eyvaz xan. Əgər istiirən sən burdan qəyidəy. Koroğlunun ki, qüdrətini görmüşəy, şo­kə­ti­ni görmüşəy, dürüstü sənə fayiq ola bilməz. Orda səni yola sa­lıp­lar gəlmişəy. Qəyidəy dala, deyəllər: «İndi bu nə dəstə gül su­ya verdi, Koroğlu bunu heş saxlamadı. Ya xəyanət elədi, ya oğur­lux elədi. Bir işi vurdu suya, Koroğlu bunu saxlamadı. Pəs gəl sən osanma bu sözdərə. Koroğlu səni imtaan eliirdi çox zövq elə­ginən, şad olginən. Gəl mənim sözümü xar eləmə.

İsaballı dedi:

Əgər sən gedəy, özümü öldürrəm. Mənim canım sənə qur­bandı, Eyvaz xan.

Amma Eyvaz baxdı İsaballının rənginə, gözdərinin yaşına, dedi:

– Xuda birdi, birliginə and olsun, siz Osmanız, biz sün­nüyük. Amma o Əli, şiələr ağasına and olsun, biz ona əbəs and iç­məz. And içək qəzəb elər. Ona and olsun, əgər Koroğlu səni yol­lamasa qeydacagdım?! Özü gələ, ayağnan gələ başnan qa­yı­da.

Amma Eyvaz düşüb yola, İsaballı qanşardan gəlib Ko­roğ­lu­ya xəbər verdi:

– Qoş Koroğlu, Eyvaz gəlir, əlan indi yetişəcək, amma əcəl ca­mın içib gəlir.

[Dedi:]

– Bə necə?



Dedi:

– Bilmirəm! Narahat oldu sənnən. Biz getdik imtahana. Ham­mızın yıxdı, qollarını bağladı. Maşalla, bir-bira saldı.

Amma Koroğlu çox xoşnüt oldu. Nigar bəzənib əli döşündə du­rup, sağisi yanındadı, solundadı. Eyvaz bir böyük köynək ge­yip bəd Koroğlu dəlilərə deyə: «Durun, Eyvazı peşvaz eliyək». De­yər:
Sanda durun dəlilərim,

Eyvaz bizə qonax gəlip.

Bir-birinnən xoş dəlilərim,

İnciməyif əyax gəlip.


Yusifdən bir camal alup,

Boynuna (ana) heykəl salup,

Anasunnan dala qalup,

Bir Yusifi-Kənan gəlip.


Eyvazımın boyu bəstə,

İnciməyif ola xəstə,

Dodaq qəymax, dildi püstə,

Göydən yerə Quran gəlip.


And ola Kəlamullaya,

Salmam bunu təcəllaya,

Tapşırram mən Allaya,

Öz adına bəyan gəlip.


Coşkun olur, gəlir Tona,

Tonalarda çimər sona.

Nigardı Eyvaza ana,

Nigara nə oğul gəlip.


Koroğlunun yaşı budu,

Gəzmək üçün işi budu,

Dəlilərin başı budu,

Dəlilərə sərdar gəlip.


Sözləri ki, Koroğlu tamam eliyənnən soora, bəli, burda Eyvazı gə­tirip Nigar xanım bir dənə uzun köynək tikmişdi, ağa, saldı bu­nu üç dəfə köynəginin altından çıxartdı çölə, gətdi ya­xa­sın­nan saldı. Bəd əz üç dəfədən soora döşlərin salıf Eyvazın ağ­zına, Eyvaz mik vurancak gördü süd gəlib ağzına. Məzməzə elə­di Eyvaz, qəyitdi dala. Baxdılar gördülər Xudanın qüd­rə­ti­nən Ni­ga­rın döşdəri sütə gəlip. Bu da oldu, Nigara Eyvaz oğli. Nigar da, daha ağlamırdı. Burda, həlbətdə dəliləri xoş olub. Bəd əz xoş olannan soora, Koroğlu həlbətdə...

Bu da Koroğlunun Eyvaz dastanıydı ki, getdi Eyvazı gətdi, nə cəlalinan, nə qüdrətnən Çəmlibelə çıxatdı. Yığdı dəliləri ba­şı­na, dedi:

– Mənim sözüm Eyvaz sözü. Eyvaz sözü Bolu Sərdar sözü42...


Yüklə 2,08 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə