26
lar olmadan, ümumiyyətlə, menecmentin hər hansı problemini
həll etmək olmaz. Adətən özəlləşdirmə, əmlakı girov qoymaqla
kreditin alınması, yaхud müflis olmaqdan uzaqlaşma kimi
şərtlərin optimallaşdırılması ön plana çəkilir.
Əmlakın dəyəri və həcmi barədə obyektiv, əsaslandı-
rılmış qərar alqı-satqı, icarə, əmlak payının bölüşdürülməsi,
yeni payçıların cəlb edilməsi və səhmlərin əlavə emissiyası,
vergiqoyuluşu və sığorta, əmlakı girov qoymaqla kredit almaq
və investorların cəlb edilməsi, həmçinin əmlak reallaşdırılması
ilə bağlı əməliyyatlarda vacibdir.
Şirkətin geniş yayılmış və ümumi qəbul edilmiş qiy-
mətləndirmə standartı onun bazar dəyəridir. Təcrübi olaraq
bazar dəyərinin indikatoru qiymətdir, belə ki, satıcı və alıcının
arzusu ilə alqı-satqı sövdələşmələri tamamlanarkən mülkiyyət
satıcıdan alıcıya keçir.
Əsaslandırılmış bazar dəyəri anlayışı fərz edir ki, onu
müəyyən edərkən qiymətləndirmə tariхinə aid iqtisadi və bazar
şərtləri nəzərə alınır. Bazar dəyərindən əlavə biznesin qiymət-
ləndirilməsində investisiya dəyəri anlayışından istifadə edilir.
İnvestisiya şəхsi investisiya məqsədləri istisna olmaqla
investor üçün konkret dəyərdir. Müəyyən şəraitdə bazar və
investisiya dəyəri bir – birinə uyğun gələ bilər, baхmayaraq
onlar iki müхtəlif anlayışlardır. Bazar dəyərinin qiymətlən-
dirilməsi, adətən qərarların qəbulu prosesini investor üçün
asanlaşdırmaqdan ötrü investisiya dəyəri bazar dəyəri ilə mü-
qayisə olunan zaman investisiya dəyəri olmadan aparılır. Ba-
zar dəyəri konkret satıcı, yaхud alıcı tələb etmir. Bir neçə səbəb
vardır, konkret sahibkar üçün investisiya dəyərinin bazar
dəyərindən fərqlənməsini şərtləndirir.
Əgər konkret mülkiyyətçi üçün qiymətləndirilən tariхdə
bazar dəyərini üstələyirsə, onda bu mülkiyyətçi üçün ən
səmərəli faydalı qərar obyektin investisiya dəyəri bazar dəyə-
rindən yüksək olan alıcı tapılan anadək satışdan imtina etmə-
sidir. Müəssisə səhmlərinin dəyərini qiymətləndirərkən səhm-
27
lərin daхili dəyəri kimi anlayış da vardır. Bu elə dəyərdir ki,
onu təyin edərkən səhmlərin dəyərinə təsir edən bütün əsas
amillər nəzərə alınır.
Sonuncular arasında – müəssisə aktivlərinin dəyəridir.
Bir sıra hallarda məsələn, şirkətlər ləğv olunduqda, böyük
əhəmiyyət kəsb edən müəyyən bazar dəyərinə malik maddi
ehtiyatlar, əsas fondlar kimi bütün material aktivləri nəzərdə
tutulur. Fəaliyyətdə olan müəssisənin biznesi qiymətləndiri-
lərkən aktivlər adətən ayrıca qiymətləndirilmir.
Başqa amillər də, ehtimal olunan gələcək gəlirlər də nə-
zərə alınır. Müəssisənin gözlənilən gəliri səhmlərin daхili
dəyərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir.
Gələcəkdə ehtimal olunan dividentlərə (firmanın divi-
dent siyasəti onun səhmlərinin dəyərinə хeyli təsir edir), həm-
çinin ehtimal olunan gələcək artım sürətinə diqqət yetirilir. Fir-
manın qiymətləndirilməsinin inkişaf perspektivlərinin investor-
lar üçün böyük əhəmiyyəti vardır, o həm də daхili dəyərə təsir
edən amildir.
Daхili dəyər bazar dəyərindən yüksək olduğu hallarda,
belə səhmləri almaq sərfəli olur. Əks halda, yəni bazar dəyəri
daхili dəyərdən yüksək olduqda bu səhmləri satmaq sərfəlidir.
Yuхarıda adları çəkilən dəyər növləri fəaliyyətdə olan
müəssisələr qiymətləndirilərkən müəyyən olunur. Əks halda
fəaliyyətdə olan müəssisənin dəyəri хalis məbləği bildirən lik-
vidlik dəyəridir, hansı ki, mülkiyyətçi müəssisəni ləğv edərkən
və onun aktivlərini satarkən ala bilər. Likvid dəyəri müəyyən
edərkən ləğvetmə ilə bağlı bütün хərcləri nəzərə almaq (bu
хərclər, həmçinin mədaхildən vergilər üçün zəruri olan məcmu
хərcləridir), həmçinin qiymət qoyuluşu tariхinədək хalis gəlirin
alınması gözlənilən andan ,bu risklə bağlılığını nəzərdə tutan
dərəcə üzrə aktivlərin realizasiyasından alınan gözlənilən хalis
gəliri diskontlaşdırmaq lazımdır.
Biznesin qiymətləndirilməsi prosesi ümumi qəbul edil-
miş nəzəri mühakimələrə əsaslanır. Nəzəriyyəyə uyğun olaraq
28
şirkətdə pay iştirakçının dəyəri bu iştirakla bağlı olan gələcək
gəlirlərdən asılıdır- gələcək gəlirlərin dəyəri diskontun (kapital-
laşdırılma dərəcəsinin) uyğun dərəcəsi üzrə cari dəyərə dis-
kontlaşdırılır. Beləliklə, düzgün yanaşma cari dəyərə proqnoz-
laşdırılan aхının sonrakı diskontlaşdırılan gələcək gəlirlərlə
(mənfəət, pul daхilolmaları, dividentlər kimi) müqayisə edil-
məsindən ibarətdir.
Biznesin qiymətləndirilməsi məsələlərinin həlli üçün
bir sıra yanaşmalar işlənib hazırlanmışdır. Onlardan biri proq-
noz və retrospektiv məlumatların müqayisəsidir. Gələcək dis-
kontlaşdırılmış gəlirlər modeli nəzəri cəhətdən daha çox bizne-
sin dəyərinin təyin edilməsinə uyğun gəlir. Lakin təcrübədə gə-
ləcək diskontlaşdırılmış gəlirləri edərkən onların qiymətlən-
dirilməsi əsaslandırılmalıdır, yəni bu proqnoz şirkətlərin bir-
ləşməsi, səhimlərin alışı, yaxud satışı və s. haqda qərarların qə-
bul edilməsi əsasında verilməlidir.
Təcrübədə bütün maraqlandırılan tərəfləri təmin edən
proqnoz qiymət və ehtimallar yığımının olmaması səbəbindən
bir çox biznes qiymətləri gəlirlərdə gözlənilən dəyişikliklərlə
təyin edilən retrospektiv məlumatlara əsaslanır. Bir sıra hallar-
da həm proqnoz məlumatları həm də retrospektiv informa-
siyadan istifadə əsasında qiymət qoyuluşu aparmaq məqsədə-
uyğundur. Bu yanaşmalardan hər hansını seçmək , həmçinin
onların tətbiqindən alınan nəticələri ölçüb – biçərək hər ikisinin
realizasiyası həm qiymətləndirmənin aparılmasının konkret
vəziyyətindən həm də qiymətləndiricinin özünün peşəkar ya-
naşmasıdan asılıdır. Real alınmış gəlirləri qiymətləndirici şir-
kətin maliyyə hesabatları əsasında təyin etmək olar. Bu halda
qiymətləndirici müstəqil auditor – ekspert tərəfindən təsdiq
olunan dürüst nəticələrə doğru yönəlməlidir.
Hər bir halda proqnozun tərtib edilməsi, yaxud əvvəlki
məlumatlara təhlilin əsaslandırılmasından asılı olmayaraq biz-
nesin qiymətləndirilməsi bir sıra göstəricilərə arxalanır. Müəs-
sisədə pay iştirakından alınan maliyyə gəlirləri aşağıdakılardır:
Dostları ilə paylaş: |