Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 55 sovet romanlarını yazırlar. Onların yaradıcılığında xəlqilik və partiyalılıq keyfiyyətcə yeni ideya-estetik məsələlərin bədii həllində aparıcı rola malikdir və sosializm quran xalqın tarixi taleyinə münasibətdə yaradıcılıq prinsipinin, metodunun nəzəri əsasına çevrilir. 1920-1930-cu illər ədəbiyyatını istər həmin dövrün ədəbiyyatşünaslığı, istərsə də sonrakı ədəbi fikir “keçid dövrü ədəbiyyatı” adlandırır. Lakin, əlbəttə, “keçid”, “dəyişmə”, “yeni dövrlə əski dövrün arası”, “yeniləşmə” və s. kimi sosial- tarixi əlamətlər bu ədəbiyyatın yaranma zəminini, şərtini, şəraitini göstərsə də, səciyyəsini ifadə edə bilməz. Həmin illərdə yeni ədəbiyyatın bədii metodunu təyin etmək uğrunda mübahisələr, metod nəzəriyyəsinin işlənməsi marksist ədəbiyyatşünaslığın metodoloji meyarlarını formalaşdırmış, yeni nəzəri-tarixi mərhələyə keçid üçün nəzəri zəmin hazırlamışdır. Nəhayət, sosialist realizmi formalaşır və Azərbaycan sovet ədəbiyyatını da əsas yaradıcılıq metodu kimi əhatə edir. 1.4. Sosialist realizmi – ədəbiyyatda siyasət Bu gün bir ədəbi metod kimi sosialist realizmi öz rolunu və əhəmiyyətini itirsə də və hər cür tənqidə məruz qalsa da, ____________Milli Kitabxana____________ 56 ədəbi fikir onu XX əsr hadisəsi hesab edir. Qeyd olunur ki, 1920-1930-cu illərin inqilabi sənəti kimi formalaşan bu konsepsiya ilkin mərhələdə bir sıra diqqətçəkən sənət nümunələri də vermişdir. Lakin sosialist realizmi yaranandan sonrakı illərin ədəbi təcrübəsində özünü göstərən məzmun monotonluğu, üslub yeknəsəkliyi, obraz sxematikliyi və s. nəzərə alınmamışdı. Bunlar isə metodun doqmatikliyinin, ideoloji ölçülər çərçivəsində hərəkətinin real nəticələri idi. Otuzuncu illərdə dünya kapitalizm aləmi dərin ictimai-iqtisadi və mənəvi böhran keçirirdi. Bir tərəfdən də qorxunc bir hadisə olan faşizmin bütün Avropaya yayılmaq təhlükəsi vardı. Belə bir şəraitdə SSRİ-nin təbliğat maşını protetariat başda olmaqla dünya inqilabının artıq gerçəkləşməkdə olduğu haqda car çəkir, proletar ədəbiyyatını ümumdünya səviyyəsinə qalxmaqda olan ədəbi-mədəni hadisə kimi təqdim edir, sosialist realizmini isə yeni dünya ədəbiyyatının metodu, real perspektivi kimi görürdü. Dünyanın bir çox ölkələrindən olan ədiblər bu metoda diqqətlə və rəğbətlə yanaşmağa başlayırdılar. 1917-ci ilin oktyabr inqilabından sonra partiya həmişə ədəbi prosesi nəzarətdə saxlamağın mexanizmini axtarmışdır. Kreml rəhbərləri artıq 20-ci illərdə kütləvi informasiya vasitələri və ədəbiyyat üzərində total diktatura yaratmağa ____________Milli Kitabxana____________ 57 çalışırdılar. Partiya üçün ədəbiyyat məsələsi siyasi məsələ idi. “Partiyanın bədii ədəbiyyat sahəsində siyasəti haqqında” 18 iyun 1925-ci il tarixli qərar bu istiqamətdə həyata keçirilən çox mühüm addım oldu. RAPP-ın və Azərbaycanda da müvafiq yazıçı təşkilatlarının yaradılması nəzarət mexanizminin güclü halqası idi. Ədəbiyyatı öz təbii inkişafından ayrılıb partiyalı istiqamətə çəkən bu qərarla yazıçılar da proletar və qeyri- proletar (burjua-qolçomaq, cığırdaş) yazıçılara bölünmüşdü. 1925-1932-ci illərdə fəaliyyət göstərən Rusiya Proletar Yazıçılar Assosiasiyası, milli respublikalarda (o cümlədən Azərbaycanda) müvafiq təşkilatlar partiyanın ədəbiyyat üzrə orqanı və Stalinin effektiv ruporu idi. İyirminci illərdə kommunist partiyası və sovet hakimiyyətinin siyasi diktaturası şəraitində mədəni (o cümlədən estetik, bədii, üslubi) plüralizmə yol verilirdi. Bu dövrdə bədii istiqamətləri və ideya ayrılıqları ilə fərqlənən müxtəlif ədəbi qruplar yaranmışdı: incəsənətin sol cəbhəsi (LEF), konstruktivistlər, “Kuznitsa” qrupu, Rusiya proletar yazıçıları assosiasiyası və s. Proletkult yazıçılar üçün kollektivizm, faydalılıq prinsipi, maşın estetikası xarakterik idi: “insanlar – mıx, insanlar – bıçaq”. Onlar zavodu, inqilabı və hətta inqilab naminə amansızlığı belə tərənnüm edirdilər. Futurist ____________Milli Kitabxana____________ 58 S.Tretyakov “incəsənət işçisi”ni (elm adamı ilə birlikdə) “psixo-mühəndis”ə, “psixo-konstruktora” çevirməyi təklif edirdi. Sonralar Stalin bu fikri təkrar etmiş, sosialist realizmi yazıçısının mahiyyətini belə müəyyənləşdirmişdi: “Yazıçı – insan qəlbinin mühəndisidir” ( bax: 156 ). Həmin illərdə avanqardçılar sənətdə, bolşeviklər isə siyasətdə müvəqqəti müttəfiqlər idilər. Lakin “avanqard” sənəti həyatda mədəniyyətin üstünlüyü uğrunda mübarizə aparırdısa, bolşeviklər siyasəti prioritet hesab edirdilər. Bolşeviklər kütlələrə dayaqlanmağa çalışırdılar, “avanqard”çılar isə siyasi mənada deyil, fəlsəfi mənada “inqilabi” idilər, ona görə də zəhmətkeşlər tərəfindən anlaşılmırdılar. Rappçılar ədəbiyyatda partiya rəhbərliyinə tərəfdar çıxırdılar. Lakin ölkədə RAPP-dan kənarda qalan yüzlərlə, minlərlə yazıçılar ordusu yaranırdı və bu, partiyanın siyasi- ideoloji xəttinin həyata keçirilməsində ciddi problemlər yaradırdı. 1932-ci ilin 23 aprelində partiya MK-sı “Ədəbi-bədii təşkilatların yenidən qurulması haqqında” qərar qəbul etdi. Bu qərar partiyanın proletar yazıçılarına və proletar ədəbiyyatına gözlənilməz “hədiyyəsi”, əsl ədəbi çevriliş oldu. RAPP-ın fəaliyyəti sovet ədəbiyyatının inkişafına məneə, “bədii yaradıcılığın ciddi vüsətini ləngidən” amil hesab edildi və bu Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|