Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 9 Şah İsmayıl Xətainin yaratdığı Səfəvilər dövləti və Ağaməhəmməd şah Qacarın hakimiyyəti, Janna-d-Arkın mübarizəsi və fransız burjua inqilabı, Amerikanın kəşfi və orada yeni dövlətin yaranması, Napoleonun parlaq qələbələri və faciəsi, Şimali Azərbaycanın Rusiya imperiyasının tərkibinə qatılması və Avropada kapitalizmin bərqərar olması kimi hadisələrlə zəngin olan əsrlər onlar üçün necə maraqlıdırsa, XX əsr də iki dünya müharibəsi, bolşevizmin və faşizmin təşəkkülü, Oktyabr (1917-ci il) inqilabı, müstəmləkə sisteminin dağılması, vətəndaş müharibələri və kollektivləşmə, atomun və kosmosun kəşfi kimi hadisələri ilə yaddaşda yer tutur və beləliklə, XX əsr də özündən əvvəlki əsrlərin, minilliklərin cərgəsinə qatılır. Yeni nəsillər siyasi və ideoloji çevrədən xilas olmaqla, ötən əsrin bədii məhsullarına sırf oxucu marağı dairəsində yanaşmaq, o dövr sənətkarlarının necə yazdıqları və düşündükləri, əsərlərin cazibədarlığı, dövrün mənzərəsini və gerçəkliyinin bədii əksini, insan obrazlarını görmək istəyindədirlər. Yeni nəsillər üçün, tutalım ki, XVIII əsrdə baş verən fransız burjua inqilabı kimi XX əsrin əvvəllərindəki Oktyabr “inqilabı” da eyni dərəcədə maraqlıdır və onlar hər iki hadisəyə tarixin olmuş və bir çox dəyişikliklər yaratmış, dünyanın nizamını silkələmiş bir hadisəsi kimi baxırlar. Onlar ____________Milli Kitabxana____________ 10 müraciət etdikləri bədii nümunənin hansı ədəbi metoda – tənqidi realizmə, romantizmə, sosialist realizminə, yaxud modernizmə, postmodernizmə söykəndiyinin də fərqində deyillər. Yeni nəsillər üçün “inqilabçılar” da, sahibkar kapitalistlər də, yaxud kəndlilər də, bəylər də, burjua sinfinin nümayəndəsi kimi qələmə verilənlər də eyni dərəcədə maraqlıdırlar. Artıq bu nəsil və yəqin ki, sonrakı nəsillər də tutalım ki, müəllifinin kimliyi hələ mübahisəli olaraq qalan “Əli və Nino” romanına “Komsomol poeması”, “Dumanlı Təbriz”, “Bir gəncin manifesti”, “Gələcək gün” əsərləri ilə bir baxış bucağından yanaşacaq, bədii nümunənin estetikası, gerçəkliyin inikası, süjetin cazibəliliyi, müxtəlif obrazların dünyası, inandırıcılıq əsas meyar olacaqdır. Şekspirin, yaxud Balzakın, Hüqonun, M.F.Axundovun, L.Tolstoyun, C.Məmmədquluzadənin, M.Şoloxovun əsərlərinə olan münasibət kimi. Düzdür, bəzən 1930-1950-ci illər sovet dövrü yazıçılarının əsərlərini inkar edib, “Əli və Nino”nu onlara qarşı qoymaq cəhdləri də özünü göstərir. Fikrimizcə, bu, bir ideoloji mövqeni rədd edib, digər ideoloji mövqeyə tapınmaq kimi başa düşülə bilər. “Əli və Nino” oxucuya almancadan tərcümədə təqdim olunur. Romanda ekzotikaya meyl güclü olsa da, bir çox ____________Milli Kitabxana____________ 11 bədii məziyyətləri, maraqlı bədii obrazları ilə, poetikasının özəllikləri ilə seçilir. Lakin “Şamo” da, yaxud “Bir gəncin manifesti” də ana dilimizin zənginliyi və gözəlliyi, milli kaloriti ilə, Azərbaycan təbiətinin ekzotikadan uzaq təsviri və s. məziyyətləri ilə oxucu üçün cəlbedicidir. “Əli və Nino” xüsusilə milli idealların yüksək ifadəsinə görə dəyərlidirsə, adlarını çəkdiyimiz və çəkmədiyimiz digər romanlarda da zamanın mənzərəsinin, ab-havasının real və canlı bədii əksinin verildiyi inkar oluna bilməz. Tədqiqat XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının 1930-1950-ci illər (1955-ci ilədək) dövründə yeni Azərbaycan romanının təşəkkülü və inkişafı ilə bağlı məsələləri özündə ehtiva edir. Yeni Azərbaycan romanının yaranması, şübhəsiz, təkcə ədəbiyyatımızda deyil, bütövlükdə Azərbaycan mədəniyyətində, Azərbaycan xalqının həyatında mühüm ictimai-bədii hadisə hesab oluna bilər. Tədqiqatın əhatə etdiyi dövr özünün ziddiyyətləri və çətinliyi ilə seçilir. Siyasi-ideoloji təzyiqin bədii sənətə güclü təsir göstərdiyi belə bir dövrün ədəbiyyatı üzərindən bəzən xətt çəkmək meylləri olsa da, yeni düşüncəyə dayaqlanan araşdırmamızda bunları əsassız və yolverilməz hesab edir və həmin dövr ədəbiyyatının, o ____________Milli Kitabxana____________ 12 cümlədən romanlarının iç məziyyətlərini çağdaş ədəbi məfkurə kontekstində tədqiq obyektinə çeviririk. Müstəqilliyə qovuşandan sonra Azərbaycan ədəbiyyatının sovet dövrü mərhələsinin yenidən qiymətləndirilməsi zərurəti yaranmışdır. İctimai-siyasi düşüncə tərzində, estetik prinsiplərin dəyərləndirilməsində stereotiplər dağılmışdır. Keçilən yolun səhvləri, naqislikləri götür-qoy edilir, ədəbi-bədii irsə, mənəvi sərvətlərə - mənəviyyat və əxlaq məsələlərinə milli müstəqillik təfəkkürü səviyyəsində yeni baxış formalaşır. Odur ki, ədəbiyyatşünaslıq yeni elmi- metodoloji prinsiplər, təhlil üsulları, qiymətləndirmə meyarları axtarışlarını öz tarixi təcrübəsinin nəticələrindən bəhrələnərək davam etdirir. Sovet dövrü ədəbiyyatının tarixində mürəkkəb, ziddiyyətli məqamlar çoxdur, siyasi-ideoloji təfəkkürün aparıcı prinsiplərinin bədii yaradıcılığa, ədəbiyyata mənfi təsiri özünü göstərmişdir. Bununla belə ədəbi fikirdə belə bir fikir formalaşmaqdadır ki, sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı “bəzən postmodernistcəsinə düşünüldüyü kimi, milli ədəbiyyat olaraq öz simasını itirməmiş, bəlkə daha da qüvvətləndirmişdir. Ədəbiyyatda müasir ədəbiyyatlara məxsus bütün janrlar, ən yeni üslub və formalar yaranmış, özünü təsdiq edə bilmişdir” Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|