Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 13 (77, 7). Mövzunun aktuallığı həmin problematikanın yeni elmi- nəzəri və bədii-estetik meyarlar əsasında təhlili ilə bağlıdır. XX əsr Azərbaycan sovet dövrü romanının inkişaf tarixinə, poetikasına və ayrı-ayrı nümayəndələrinə dair bir çox tədqiqatlar mövcuddur. Lakin üzərində işlədiyimiz tədqiqat işində 1930-1950-ci illərin siyasi-ideoloji prosesləri kontekstində, sosialist realizminin tələbləri çərçivəsində Azərbaycan romanının təhlili ilə yanaşı, ayrı-ayrı bədii nümunələrdə milli-mənəvi idealların ifadəsi, milli-xəlqi ruhun əqli dərkdə ehtivasına təsiri məsələləri də geniş araşdırılır. Xalqın mənəvi yetkinləşməsində həmişə müstəsna rolu olan ədəbiyyat tarixən milli şüurun təşəkkülündə, müstəqillik, azadlıq təfəkkürünün formalaşmasında əvəzsiz rol oynamışdır. Tədqiqatın əsas məqsədi həmçinin 1930-1950-ci illərdə Azərbaycan ədəbiyyatı kontekstində Azərbaycan romanının milli şüurun təşəkkülü prosesinə təsirini, bu prosesdə onun rolunu araşdirmaq, elmi-nəzəri qənaətləri əsaslandırmaqdır. 1930-1950-ci illərin Azərbaycan romanı həmin dövrdə rejimin sərtliyi, sosialist realizmi konsepsiyası tələblərinin mütləqliyi çərçivəsində yaransa da və sinfilik, partiyalılıq, sosialist realizmi anlayışında xəlqilik milliliyi üstələsə də, milli- mənəvi ideallardan uzaq olmamışdır. Hakim ideologiyanın, ____________Milli Kitabxana____________ 14 sosialist realizminin tələbləri səviyyəsində yazılan bədii əsərlər, o cümlədən romanlar hər bir müəllifin yaradıcılıq imkanları, sənətkarlıq keyfiyyətləri səviyyəsində milli idealın, milli xarakterin, milli düşüncə tərzinin, milli psixologiyanın qarşısındakı sədlərə tədricən də olsa çat salırdı. Tədqiqatın vəzifəsi bu keyfiyyətləri elmi araşdırmalarla aşkara çıxarmaq, elmi-nəzəri müddəalarla təsdiq və təsbit etməkdir. Mövzu XX əsrin 1920-1950-ci illərində Azərbaycanda və ümumilikdə postsovet məkanında gedən ictimai-siyasi proseslərin kontekstində araşdırılır. Tədqiqatın əsas istiqaməti tarixi-tipoloji ümumiləşmə ilə müəyyənləşir. Nəzərə alınmışdır ki, XX əsrin sonlarından dünyanın ictimai-siyasi mənzərəsində olduğu kimi, humanitar təfəkkürdə də qlobal dəyişikliklər baş vermiş, milli ədəbi dəyərləri bəşəri mənəvi sərvətlər kontekstində araşdırmağın və qiymətləndirməyin yeni elmi, ictimai-siyasi və ədəbi-mədəni reallıqları yaranmışdır. XX əsr ədəbiyyatını dəyərləndirmədə hələ də özünü göstərən yanlış ədəbi-estetik təsəvvürlərin inersiyası tədqiqatın metodoloji prinsiplərindən uzaqdır. Tədqiqatın elmi-metodoloji konsepsiyası mövzunu əhatə etməyə, qarşıya qoyulan məqsədə nail olmağa imkan verir. ____________Milli Kitabxana____________ 15 Monoqrafiyada bilavasitə 1930-1950-ci illər (1955-ci ilədək) Azərbaycan romanı incələnir. Xüsusilə M.S.Ordubadinin “Dumanlı Təbriz”, “Qılinc və qələm”, Y.V.Çəmənzəminlinin ”Studentlər”, “İki od arasında”, “Qızlar bulağı”, S.Rəhimovun “Şamo”, “Saçlı”, M.Hüseynin “Daşqın”, “Tərlan”, “Səhər”, “Abşeron”, A.Şaiqin “Araz”, M.Cəlalın “Dirilən adam”, “Bir gəncin manifesti”, “Açıq kitab”, M.İbrahimovun “Gələcək gün”, Əbülhəsənin “Yoxuşlar”, “Dünya qopur”, “Dostluq qalası” romanları tədqiqat obyektinə çevrilmişdir. Həmin bədii nümunələr araşdırılarkən bir çox ədəbiyyatşünaslıq əsərləri, ədəbi tənqid materialları, o cümlədən 1967-ci və 1988-ci illərdə nəşr edilmiş “Azərbaycan sovet ədəbiyyatı tarixi” kitabları, “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” (III c. 1957) kitabı, 20-30-cu illərdə ədəbi tənqid sahəsində fəaliyyət göstərən B.Çobanzadənin, M.Quliyevin, Ə.Nazimin, M.K.Ələkbərlinin, H.Zeynallının, 30-60-cı illər ədəbi tənqidinin nümayəndələri M.A.Dadaşzadənin, M.Hüseynin, M.İbrahimovun, M.C.Cəfərovun, C.Cəfərovun, 60-70-ci illərdən başlayan yeni ədəbiyyatşünaslığın təmsilçiləri B.Nəbiyevin, Q.Qasımzadənin, Q.Xəlilovun, Y.Qarayevin, Ş.Salmanovun, S.Əsədullayevin, A.Hüseynovun, Elçinin, Y.Axundlunun, H.Ənvəroğlunun, N.Cəfərovun, N.Paşayevanın, ____________Milli Kitabxana____________ 16 V.Yusiflinin, T.Əlişanoğlunun, T.Salamoğlunun və digərlərinin elmi-tədqiqat əsərləri və ədəbi tənqid materialları da tədqiqata cəlb edilmişdir. Tədqiqatın əsaslandığı mənbələr siyahısında rus dilində çap olunan bir çox ədəbiyyatşünaslıq materialları, fəlsəfi əsərlər də vardır. V.Kojinovun, M.Qorkinin, A.Veselovskinin, R.Foksun, İ.Varfolomeyevin, M.Baxtinin, N.Berdyayevin, E.Dobrenkonun, L.Qumilyovun, V.Timofeyevin, L.Maksimenkovun, N.Pankovun, İ.Kondakovun və b. məqalələri və kitablarından səciyyəvi fikir və mülahizələrə, “Voprosı literaturı”, “İnostrannyaya literatura”, ”Literaturnaya qazeta” və s. jurnal və qəzetlərdə, elmi almanaxlarda verilmiş, internetdə yerləşdirilmiş uyğun tipoloji materiallara da istinad olunur. Tədqiqat bir daha təsbit edir ki, çağdaş milli ədəbiyyatşünaslığımız sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatına, o cümlədən 1930-1950-ci illərin roman təsərrüfatına yeni ideya- metodoloji konsepsiya zəminində yanaşmanın zərurətindən doğan meyarların və prinsiplərin formalaşdırılmasına üstünlük verir. Həmin dövr yazıçılarını və onların əsərlərini tarixi-ədəbi prosesin ümumi inkişaf kontekstindən, real tarixi gerçəklikdən ayırıb, zamanın tələblərıni, sənətkarın yaşadığı dövrün ictimai- Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|