Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Ədəbi mərhələlər və ideya-estetik prinsiplər
____________Milli Kitabxana____________ 26 möhkəmlənməsi ilə nəticələndi. Sənaye və nəqliyyat sahələri xeyli inkişaf etdi. Kənddə isə 1929-cu ildən (yaydan) etibarən Stalinin elliklə kollektivləşmə xətti əsasən zorakı üsullarla həyata keçirildi və 1934-cü ildə başa çatdı. 1936-cı ilin noyabrında Zaqfederasiya ləğv edildi və respublikalar müstəqil dövlət kimi SSRİ tərkibinə daxil oldu. 1937-ci ilin martında Azərbaycan SSR-in yeni Konstitusiyası qəbul edildi. Və 1937-ci il. Repressiyalar... Bir neçə “ziyankar- inqilabçı” təşkilat “aşkar” edilib “ifşa edildi”. Otuzuncu illərin sonlarına doğru ölkə və respublika miqyasında həyata keçirilən ağır cəza tədbirləri, kütləvi repressiyalar və ideoloji təsir nəticəsində minlərlə ailələr, siyasi xadimlər, ədəbiyyat, incəsənət və elm adamları sürgün edildilər, güllələndilər ( bu sırada Azərbaycan ədəbiyyatının nümayəndələrindən B.Çobanzadə, H.Cavid, M.Müşfiq, Ə.Cavad, Y.V.Çəmənzəminli, S.Hüseyn, Ə.Nazim, S.Mümtaz, M.Quliyev, V.Xuluflu, Ə.Abid, M.Ələkbərli, A.Musaxanlı və b. da var idi )… Totalitar rejimin formalaşması, partiya diktaturası, şəxsiyyətə pərəstişin bərqərar olması prosesi başa çatdı. Azərbaycanda da Stalin sosialist modeli formalaşırdı. Bütün sovet xalqı kimi, Azərbaycan xalqı da partiya və dövlətin ____________Milli Kitabxana____________ 27 istək və tələblərini yerinə yetirmək üçün işləyən kütləyə çevrildi. Ikinci dünya müharibəsində SSRİ-nin qələbəsindən sonra (1941-1945) totialitar rejimin daha da möhkəmləndirilməsi üçün müxtəlif inzibati-amirlik tədbirləri həyata keçirildi. Əllinci illərdə Stalinin ölümü (1953) yeni siyasi-ideoloji ab-havanın yaranmasına təkan verdi. “Şəxsiyyətə pərəstiş və onun nəticələrini aradan qaldırmaq haqqında” Sov.İKP XX qurultayının qərarı ölkədə siyasi iqlimin yumşalmasına əhəmiyyətli təsir göstərdi. Repressiyalar dövründə “xalq düşməni” adı ilə damğalananlara bəraət verildi. Iyirminci ildən başlayaraq sosializm diktaturası öz “mədəni inqilab” proqramını irəli sürərək həyata keçirməyə başladı. Bu proqrama görə sinfi-siyasi münasibətlər ön plana çəkilirdi. 30-cu illərin sonlarında Stalinin göstərişi ilə yerli əhalimiz azərbaycanlı, dilimiz isə Azərbaycan dili adlandırıldı. Hələ 1922-ci ildə ərəb qrafikası latınla əvəz edilmişdi. 1939-cu ildə isə latın qrafikası da ləğv edildi və Azərbaycan əlifbası kirilə keçirildi. Bu illərdə partiyanın qərarlarına müvafiq olaraq “Ədəbiyyat cəmiyyəti” (1925), “Qızıl gənc qələmlər ittifaqı” (1925), “Azərbaycan proletar yazıçılar cəmiyyəti” (1928) yaradıldı, 1932-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı təsis edildi. ____________Milli Kitabxana____________ 28 1.2. Ədəbi mərhələlər və ideya-estetik prinsiplər Çox keçmədən SSRİ-nin digər respublikaları kimi Azərbaycan mədəniyyəti də sosialist mədəniyyətinin tərkib hissəsinə çevrildi. Siyasi-sinfi münasibətlərin həyatda, gerçəklikdə özünü göstərən pafosu bədii ədəbiyyatda da təzahür etdi. Bu dövr ədəbiyyatının tarixində mürəkkəb, ziddiyyətli məqamlar çoxdur. Aparıcı siyasi-ideoloji təfəkkürdə elə meyllər və prinsiplər olmuşdur ki, bunlar yaradıcılıq prosesinə, ədəbiyyata münasibətə çox mənfi təsir göstərmişdir. Sosialist mədəniyyəti nəzəriyyəsinin, bunun əsas metodoloji təlimi olan sosialist realizmi konsepsiyasının bir çox elə prinsipləri var idi ki, bunlar çox vaxt bədii yaradıcılığı dar, məhdud çərçivəyə salırdı. Bu işdə xüsusilə Sov.İKP MK-nın ədəbiyyat və incəsənətə aid qərarlarının, bu qərarlarda işlənib hazırlanmış siyasi-ideoloji təlimlərin rolu daha böyük idi. Həmin qərarlar və onların yaratdığı ədəbi-ideoloji təlimlər nəticəsində sərt və amiranə bir yaradıcılıq mühiti hökm sürürdü. Tədqiqatda 1920-1950-ci illərin ictimai-siyasi prosesləri, dövrün bədii-estetik meyarları, ədəbiyyat haqqında partiya qərarları, sosialist realizmi konsepsiyasının tələbləri nəzərdən ____________Milli Kitabxana____________ 29 keçirilməklə, yeni Azərbaycan romanının ayrı-ayrı nümunələrinə və müəlliflərinə differensial qaydada yanaşılır və hər birinin həm ümumi kontekstdə, həm də fərdi xüsusiyyətlərinin elmi-nəzəri qənaətlər əsasında araşdırılmasına diqqət yetirilir. Həm bütövlükdə XX əsr ədəbiyyatının, həm də o cümlədən tədqiqatın əhatə etdiyi dövrün ədəbiyyatının mövzumuz əsasında düzgün dəyərləndirilməsi ilk növbədə ədəbiyyat tarixi mərhələlərinin düzgün, elmi əsaslarla müəyyənləşdirilməsi ilə bağlıdır. Azərbaycan sovet dövrü ədəbiyyatı tarixi, onun mərhələ, tarixi xüsusiyyət və meyllərinin yeni, müasir təfəkkürlə təsnifatını vermək bu gün milli ədəbiyyatşünaslığın ən zəruri vəzifə və problemlərindən biridir. Bu, ilk öncə bütövlükdə XX əsrin mərhələlərinə yeni elmi, nəzəri-metodoloji meyarlarla yanaşmağı tələb edir. Ədəbi əsrin tarixi dövrləşdirilməsinin nəzəri-metodoloji problemləri ilə bağlı ədəbiyyatşünas alimlərimiz – B.Nəbiyevin, Y.Qarayevin, Ş.Salmanovun, N.Cəfərovun, Z.Əskərlinin, Ş.Alişanlının, T.Əlişanoğlunun və başqalarının irəli sürdükləri müddəalar elmi-ədəbi fikirdə yer almışdır. Bu müddəalar isə müxtəlifdir, bir çox məqamlarda bir-birləri ilə Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|