Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
Nə gizlədim: Bizim üçün - Azərbaycan nümayəndələri üçün bu hadisələr yenidənqurma, demokratikləşmə prosesləri, sosializmin təkmilləşməsi, respublikaların müstəqilliyinin və suverenliyinin artması, insan hüquqlarının mühafizəsi haqqında bütün xoş və xam xəyalların puça çıxması deməkdir. Əgər bu gün zülmə və yalana, zorakılığa və riyakarlığa qarşı gur səslə etiraz etməsək. 1988-ci ilin fevralında Əsgəranda öldürülən iki azərbaycanlı gənc, bundan sonra baş vermiş Sumqayıt faciəsi, Ermənistanın Qukark və başqa rayonlarındakı zorakılıq, hər iki tərəfdən yüz minlərlə qaçqın, yüz minlərlə qırılmış tale, söndürülmüş ocaq, alçaldılmış, təhqir olunmuş, didərgin salınmış insanlar və nəhayət, Bakının qanlı yanvarı - Qarabağ konfliktinin acı yekunları bunlardır. Özlərinin çıxardıqları qərarlara, qətnamələrə, fərmanlara Ali Dövlət orqanlarının vecsiz münasibəti, bu qərar, fərman və qətnamələrin həyata keçirilməyib elə kağız üzərində qalması regionda gərginliyə və zorakılığa rəvac verdi. Konstitusiya qanunlarına, ölkənin Ali Sovetinin rəyinə saymamazlıq göstərmək ümumən qanunları saymamazlıqla nəticələndi. Daha dəhşətli bir bəla bu inzibati-bürokratik gücsüzlüyün milli qarşıdurmayla nəticələnməsi olardı. Kimlərsə milli qarşıdurmayla da kifayətlənməyib dini ədavətin ocağını qalamağa cəhd edir. Milli düşmənçilik bizim yolumuz deyil. Dini dözümsüzlük ruhumuza yaddır. Azərbaycanda rusların əleyhinə, ruslar arasında azərbaycanlıların əleyhinə hissləri qıcıqlandırmaq - tarix qarşısında cinayət olardı. Azərbaycanlı analar da, rus, erməni analar da eyni dildə - dərd dilində ağlayırlar. Bakı həmişə elə şəhər olub ki, burda müxtəlif millətlərin övladları birlikdə yaşayıb, işləyib, sevinib, kədərləniblər. Uzun illər boyu onların münasibətinə heç bir şey kölgə salmayıb. Bəs niyə şəhərimizin füsunkar Dağ parkı iki gün ərzində yüz məzarlı Şəhidlər qəbiristanına çevrildi? Niyə? Nədən? Bu ağrılı suallara kim cavab verəcək? Analara oğullarını, uşaqlara atalarını, qadınlara ərlərini, bacılara qardaşlarını, qardaşlara bacılarını kim qaytaracaq? Ölkə yazıçılarına, ziyalılarına, jurnalistlərinə deputatlarına müraciət edirik. Gürcü xalqının ağır günündə Tbilisiyə tələsdiyiniz kimi, bu gün də Bakıya gəlin, müxtəlif millətlərin nümayəndələrini ağuşuna almış Şəhidlər qəbiristanlığını ziyarət edin. Təsəlli və kədər, etiraz və qəzəb sözlərini tapıb deyin. Bakılılar məğrur insanlardır, onlar sızlamağı, ona-buna dərdlərini açmağı sevmirlər, ağlayıb heç kəsin ürəyini yumşaltmaq istəmirlər. Ancaq hər halda bu ağır günlərdə onlar özlərini yalqız, unudulmuş, matəmi şəriksiz çəkən dərdlilər kimi hiss etməməlidirlər. Yoxsa ümumi ailə, ümumi tale, ümumi gələcək haqqında təmtəraqlı sözlərin nə qiyməti varmış? Heç kəs məsuliyyətdən yaxasını qurtara bilməyəcək - nə Bakının Qara yanvarının baiskarları, nə də kütləvi informasiya vasitələrində bu qanlı faciə üçün zəmin hazırlayanlar, faktları təhrif edənlər, bəzi məlumatları gizlədib, bəzilərini şişirdənlər, ictimaiyyəti aldadıb müəyyən yanlış təsəvvürlər yaradanlar, bir xalqı o birinə qarşı qaldıranlar və indinin özündə üçüncü bir xalqı da düşmən etmək üçün canfəşanlıq edənlər... Moskva jurnalisti Georgi Rojkovun fəryadı məni çox mütəəssir etdi. Bizim tərəflərə gəlibmiş. Hər şeyi öz gözüylə görüb, bir müddət sonra isə gördüklərini yazıb, «Vışka» qəzetinə göndərib. İri məqaləsinə belə bir qeyd də verib: «İki aydan artıq müddət keçməsinə baxmayaraq Azərbaycana və Ermənistana səfərim barəsində bircə sətir də çap etdirə bilməmişəm. Moskvanın bircə qəzeti, bircə jurnalı da mənə səhifələrində yer vermir. Niyə? Səbəbi çox sadədir: mənim yazdığım həqiqət aydan-aya oxucuların və dinləyicilərin beyinlərinə yeridilən fikrə uyğun deyil. Bu fikir isə belədir: «Azərbaycan qan hərisidir, təcavüzkardır, Azərbaycanın qonşuları isə günahsız qurbanlardır». Mərkəzi nəşrlərdə plüralizmin bariz örnəyidir, deyilmi? Georgi Rojkovun buradakı vəziyyət haqqında ədalətli fikrinə görə minnətdaram ona. Qoy süngüylə yaralanmışları qələmləriylə öldürən curnalnistlər vicdanları qarşısında xəcalət çəksinlər. Xalqımız haqqında istər, «sağ», istərsə «sol» mətbuatda, televiziya ekranlarında çox böhtanlar, iftiralar yazılıb, deyilib. Xalqımız kinli və qisasçı xalq deyil. Və biz - bu xalqın nümayəndələri - ölkənin bütün namuslu adamlarına müraciət edirik: bizim faciəmizi anlayın. Başa düşün ki, bu həm də sizin faciənizdir. Bu bizim ümumi faciəmizdir. Dəmir yolu qəzaları baş verəndə milli matəm elan edən ölkə Bakının qara yanvar günlərində televiziya ekranlarında, radio efirdə çalıb oynamamalıydı. Çünki bu matəm, yalnız minlər və milyonlarla azərbaycanlının və erməninin matəmi deyildi, bu yalnız həlak olanlara tutulan yas deyildi. Bu ölkədə demokratik dəyişmələrə tutulan yas idi, həyatımızın düzələcəyinə, yaxşılaşacağına olan inam və ümidlərimizin matəmi idi. Bu ümidlər o qədər kövrək, o qədər köməksiz imişlər ki, onları tanklar və sapoqlarla asanca tapdalayıb əzmək oldu... Müxtəlif xalqlara ayrı gözlə baxmaq olmaz: birinin hüquqlarının doğrudan, ya yalandan pozulmasına vasvasılıqla diqqət yetirmək, o birinin əzilib məhv olunmasını sakitcə seyr etmək. Bəzən hətta bu qanlı qırğına haqq da qazandırırlar. Bakı hadisələrinə bəzilərinin münasibətini belə ifadə etmək olar: canilərın törətdikləri talanlara cavab olaraq hökumətin də talan törətməyə haqqı var. Belələri, bu zorakılığa bəraət axtaranlar, yəni əslində dövlət terrorizmini məcburi tədbir kimi qiymətləndirənlər, gec-tez bu sayaq «obyektivliklə» öz talelərində rastlaşacaqlar. O zaman gecikmiş, sonrakı peşmançılığın faydası olmayaçaq. Belə bir fikir də gəzir ki, min adamı xilas etmək üçün yüz günahsızın qanını tökmək olar, Bu gün belə deyənlər sabah milyonları «xilas» üçün minləri, biri gün yüz mnlyonların «xilası» üçün milyonları qurban verə bilər. Çox şübhəli hesablamalardır. Tarixin bu dərsini də çoxdan keçmişik. Dəfələrlə. Eyni dərsi neçə kərə təkrar etmək olar? Bu qaranlıq tunelin axırında bir işıq ucu sezilirmi? Ölüləri qaytarmaq olmaz. Ölənlə ölmək olmaz. Amma ölənlərin xatirəsi naminə əlimizdən gələni etməliyik ki, bu müsibət bir də təkrar olunmasın. Bununçün isə hadisəyə aydın və qəti qiymət vermək lazımdır. Siyasi oyunların, vəzifə «qeyrəti»nin ucundan həqiqətin və ədalətin ağzı yumulmamalıdır. Cinayətin bütün baiskarları cəzalarına çatmalıdırlar. «Günahsızların qanı yerdə qalmasın deyə başqa günahsızların qanı axıdılmalıdır» - belə məntiqi heç bir zaman, heç bir dəlillə qəbul edə bilmərəm. Hələ məktəb yaşlarından bizə təlqin edirdilər ki, Lev Tolstoy dahi yazıçı olsa da fəlsəfi və əxlaqi baxışları naqis idi, nəyisə heç cür başa düşə bilmirdi. Bəlkə, indi vaxtı gəlib deyək ki, yanılan Tolstoy yox, biz olmuşuq. Əsrin və ikinci minilliyin axırında bu ucu-bucağı görünməyən ölkədə uçurum qarşısında xilas olmağın yeganə yolu Tolstoy təlimi- zora zorla cavab verməmək fəlsəfəsidir.
Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|