Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MİLLƏTİ TƏMSİL EDƏN YAZAR
izləyənlər yaxşı bilirlər ki, indi «gənclər» tərəfindən, yumşaq desək tənqidlərə məruz qalan bu böyük yazıçı, bir vaxtlar gənclik illərində də «yaşlıların» amiranə tənqidlərinin əsas hədəfi idi. Fəqət, zaman təkzibedilməz şəkildə bir həqiqəti ortaya qoydu ki, milli taleyimizdəki roluna görə elə həmin vaxtlar Anar onu tənqid edən «yaşlılardan» daha yaşlı olduğu kimi, bu gün də onu inkar edən «gənclərdən» daha gəncdir. İctimai fikirdə, ədəbiyyatda kimisə inkar etməyin yolu, kimisə ədəbi mühitdən sıxışdırıb çıxarmağın yolu yaxşı əsərlər ortaya qoymaqdan keçir. Əgər belə bir hadisə baş versəydi bunu şəksiz ədəbiyyatımızın böyük uğuru hesab etmək olardı. Lakin hələ ki, bu uğur son dövr ədəbiyyatımız üçün böyük hadisə sayılan «Ağ qoç, qara qoç»la müəyyən olunur. Bu yazının qayəsi son illərdə Anar haqqında yazılan və sözün tam mənasında ürək ağrıdıcı təsir bağışlayan yazılara cavab olmadığı üçün heç kəs bunu özünə qarşı hesab etməsin. Tam əminliklə demək istəyirəm ki, bizim bu məsələ ilə bağlı mülahizələrimiz fərdi xarakter daşımayıb ictimai məzmun kəsb edir. O səbəbə ki, Anar kimi fikir adamlarımızın, ziyalılarımızın sayı say məvhumunun özündən belə azdır, o səbəbə ki, millətimizin mənəvi siması və milli diriliyi Anar kimi ziyalılarımızın adı ilə bağlıdır.
MİLLƏTİ TƏMSİL EDƏN YAZAR
Mənim üçün Anar kimdir? Milli ədəbiyyatımızın 200 illik tarixində və ümmətdən millətə keçidlə başlayan ictimai fikrimizin bundan bir qədər az olan zaman fasiləsində Anar bir mərhələdir. Qələmin müqəddəs vəzifəsini millətə xidmətdə görən iki böyük Mirzədən - Mirzə Fətəlidən və Mirzə Cəlildən sonra Anar 200 illik milli ədəbiyyatımızın müasir mərhələsidir. Millətin diriliyinə dəlalət edən bu ədəbi proses Mirzə Fətəli Axundovla başladı, Cəlil Məmmədquluzadədən keçdi və bu gün Anarın simasında davam edir. İctimai fikrimizin təkamülü baxımından Mirzə Fətəli tənhalığı ilə özünü, Mirzə Cəlil sanbalı sayından böyük olan ziyalıları, Anar isə sözün tam mənasında milləti təmsil edir. Biz bu yolun başlanğıcında Həsən bəy Zərdabinin «hər kəsi çağırıram, gəlməyir, göstərirəm görməyir, deyirəm qanmayır» yanğısına diqqət yetirsək, 200 ildə keçdiyimiz yolun əzəməti öz-özlüyündə aydın olar. Böyük bir tarixi mərhələni əhatə edən həmin ədəbi-ictimai prosesin nə qədər davam edəcəyi, onun Anardan sonra yeni mərhələsinin olub-olmayacağı, şübhəsiz ki, millətimizin intellektual potensialından asılı olacaqdır. Lakin bir həqiqət şəksizdir ki, taleyinə ayrılıq yazılmış, iki əsrin asılılığını yaşamış və iki onillikdən də az müstəqilliyinə sığınmış bir xalq olaraq bizim üçün ədəbiyyat yalnız bədii təfəkkür məsələsi deyildir. İstər 1918-ci ilin elani-istiqlalı, istərsə də 1991-ci ilin müstəqillik aktı özündən əvvəlki ədəbi prosesdən keçdi. Bu mənada hər iki mərhələdə ədəbiyyatımız milli hədəflərimizi düzgün müəyyən etdiyindən zamanın imtahanından şərəflə çıxdı. Milli inkişafın qarşıdakı mərhələsində gedəcəyimiz yolun ədəbi təminatı varmı? Bu yaxınlarda nəşr edilmiş «Nəfəs» kitabı ilə poetik təfəkkürümüzə sözün tam mənasında yeni bir nəfəs gətirmiş Ramiz Rövşən Anarın 70 illik yubileyinə son dərəcə təsirli və səmimi bir təbrik yazmışdı. Ramiz yazırdı: «Pəncərəmdən baxanda hündür binalarda yanan tək-tük işıqların get-gedə dumana qarışıb necə gözdən itdiyini görürəm. Mənə elə gəlir ki, bu gün təkcə Bakı yox, bütün Azərbaycan qəribə bir mənəvi-əxlaqi duman içindədi. Bu millətin ruhunda, şüurunda, hissiyatındakı bütün işıqlı nöqtələr yavaş-yavaş bu dumanda əriyib yox olmaqdadı. Və sən bu dumanlı məmləkətdə hələ də sönməyən, dumanda əriyib itməyən tək-tük işıqlardan birisən». Bu həzin cümlələri oxuyanda bir tərəfdən Ramiz Rövşənin
ruhunun həssaslığından, müşahidə imkanlarının dərinliyindən, onun müşahidəsində Anarın böyüklüyündən iftixar hissi keçirirsən, digər tərəfdən isə sabahımıza olan ümidsizlikdən adamın içini qüssə hissi bürüyür. Əlbəttə, ədəbiyyat yalnız məhkum xalqlar üçün deyil, hakim xalqlar üçün də bəzən dirilik mənbəyinə çevrilmişdir. Bunun nadir nümunəsini Rusiyanın timsalında görmək olar. Rus xalqı sözün tam mənasında böyük ədəbiyyat yarada bildi. Amma insanı heyrətləndirən odur ki, bu böyük ədəbiyyatdan Rusiyanın siyasətində əsər-əlamət yoxdur. Belə vicdanlı ədəbiyyat yaratmış bir xalqın və bir ölkənin istər öz xalqına və istərsə də digər xalqlara münasibətdə bu qədər «vicdansız» siyasət yürütməsi tarixin zamana sığmayan böyük istehzasıdır.
Mənim üçün Anarın «Qobustan»dan başlayan mənəvi, ədəbi, əxlaqi və siyasi kimliyi Üzeyir bəyin həyat hekayətini özündə əks etdirən «Uzun ömrün akkordları»ndan, Mirzə Cəlilin acı taleyinin göründüyü «Qəm pəncərəsi»ndən və 37 istibdadını yaşamış «Cavid ömrü»ndən keçir. Halbuki, mədəniyyətimizin böyük hadisəsi olan «Qobustan»a qədər Anar tanınmış bir yazıçı və bizim sevə-sevə oxuduğumuz tanınmış nasir idi. Hələ 60-cı illərdə «Molla Nəsrəddin-66»nın necə əl-ələ gəzdiyinin, xüsusilə gənclər arasında necə geniş yayıldığının mən şahidi olmuşam. O illərdə qısa sücetləri, hədəfə dəyən güclü satirik deyimləri, sözün oynamaq qüdrətini özündə əks etdirən «Molla Nəsrəddin-66»nın gənc nəslin fikrinə və qəlbinə hakim kəsilməsi bir həqiqət idi. Əslində janrı belə bəlli olmayan bu əsər sözün tam mənasında bir sıra qadağaları aşmış və yeni bir gəncliyin formalaşmasında müstəsna rol oynamışdı. M.Ə.Rəsulzadə «Milli dirilik» silsiləsində yazır: «həqiqi ədəbiyyat ancaq o ədəbiyyatdır ki, mühitin ehtiyaclarına cavab versin və millətin həyatını və həyati yaralarını, necə ki, lazımdır təsvir etsin». Bax «Molla Nəsrəddin - 66»sözün tam mənasında bu ideyanı özündə ehtiva edirdi. Sanki ötən əsrin 50-ci illərinin ikinci, 60-cı illərinin isə birinci yarısında gedən tarixi proses oxucu auditoriyasını bu əsər üçün hazırlamışdı. Bu
Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|