Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ANAR VƏ DƏDƏ QORQUD
- BÖYÜK ZİYALI
baxımdan «Molla Nəsrəddin - 66» vaxtında yarandı və milli diriliyimizin təkzibedilməz bir nümunəsinə çevrildi. «Ağ liman» da, «Dantenin yubileyi»də, «Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi» də təxminən belə bir ədəbi tale yaşadı, belə bir ictimai qayə kəsb etdi. Cəmiyyəti hərəkətə gətirmək baxımından «Molla Nəsrəddin -66»dan sonra Azərbaycan ədəbiyyatında zaman fərqi nəzərə alınmaqla buna bənzər ikinci uğurlu taleyi Sabir Rüstəmxanlının «Ömür kitabı» yaşadı. İctimai proseslərə təsir imkanlarına görə birinci başlanğıc, ikinci isə yekun idi. Anarın keçdiyi həyat yolu, onun ədəbi-ictimai fəaliyyəti xalqımızın bədbinlikdən yaratdığı «el üçün ağlayan göz kor olar» deyimini alt-üst etdi. O öz fəaliyyətində belə bir həqiqəti ortaya qoydu ki, el üçün ağlamayan göz ümumiyyətlə bünövrədən görmür və hələ dünyaya baxmaq onu görmək deyildir. Bu mənada bütün ədəbi və ictimai fəaliyyətində Anar millətimizin ən ağrılı problemlərini ictimai müzakirəyə təqdim edib, ictimai fikrin düzgün məcraya yönəlməsində müstəsna rol oynayıb. Eyni zamanda, o özünü heç vaxt bu problemlərin məsuliyyətindən kənarda hiss etməyib. Hələ sovetlərin çöküşü zamanı dediyi bu sözlər onun fəal vətəndaş mövqeyinin aydın ifadəsi idi. Anar yazırdı: «Altı və üstü talan edilmiş torpağımız, azdırılmış tariximiz, unutdurulmuş adımız, dəyişdirilmiş əlifbamız, illər boyu kürül-kürül axan yalanlar, boş vədlər, təbiətin kor qoyulması, şəhərlərimizin zəhərlənməsi, mənəviyyatın pozulması, riyakarlıq, saxtakarlıq, rüşvətxorluq, qohumbazlıq, yerlibazlıq -cəmiyyətimizdə yer almış bütün bu bəlalara görə heç birimiz məsuliyyət , cavabdehlik və təqsir yükünü boynumuzdan ata bilmərik». Bu bəlaların məsuliyyətinə şərik olmaq hissi heç şübhəsiz ki, Anarın yüksək mədəniyyətindən irəli gəlirdi. Halbuki, o çox az qələm sahiblərindən idi ki, milləti uçuruma aparan bu bəlalara qarşı öz əsərləri ilə ardıcıl mübarizə aparmışdı. «Adamın adamı»nda harınlıqdan pul cıranlarla «Dantenin yubileyi»ndə bir tikə çörək pulu qazanmaq üçün min bir əziyyətə qatlaşan Feyzulla Kəbirlinskinin namuslu həyatı arasında uçurumu ilk görənlərdən biri məhz Anar oldu. Anarın əsərlərini oxuduqca bu uçurumun dərinləşməsinin, pulun tədricən cəmiyyətdə mənəvi dəyərləri arxa plana keçirməsinin, Kəbirlinski kimi zəhmətlə dolanmağa alışmış adamların faciəsinin daha da dərinləşməsinin şahidi olursan. Pul bu gün cəmiyyətimizdə elə açar olub ki, bütün
qapılara düşür. Əgər kimsə son əlli ildə bunun təkamül prosesini izləmək istəyirsə, Anarın əsərlərini oxusun.
Anar ənənə adamıdır. Fərdi mənada bu ənənə xarakteri daşıyırsa, ictimai mənada Anarın ənənəyə bağlılığı gələnəksəl xarakter daşıyır. O, XX əsr Azərbaycan ictimai fikrində böyük rol oynamış bir nəslin davamçısıdır. Azərbaycanda milli ideya uğrunda mibarizənin milli dil uğrunda mübarizədən keçdiyi artıq təsdiq edilmiş həqiqətdir. Bu mənada biz Anarın ana babası Ələkbər bəy Rəfibəylinin XX əsrin əvvəllərində çar idarəsinə ərizə ilə müraciət edib ana dilində məktəb açmaq arzusunun, əsrin ortalarında Rəsul Rzanın Azərbaycan dilinin dövlət dili olması və onun cəmiyyətdə işlək bir dilə çevrilməsi uğrunda fədakarcasına apardığı mübarizənin, əsrin sonunda isə «Qobustan» toplusunda dilimizin əslinə qayıdışının, onun «türkləşməsinin» ideya istiqamətinə çevrildiyinin şahidi oluruq. Əslində, bu üç hadisə XX əsrdə Azərbaycanda türk dilinin təkamül prosesinin aydın mənzərəsini yaratmağa imkan verir. Gələnəksəl mənada Anarın ənənəyə bağlılığının tarixi kökləri isə daha qədimdir və bu qədimlik Dədə Qorquda gedib çıxır. Daha çox bu günümüzün mənəvi-psixoloji, siyasi-sosioloji məqamlarının bədii səlnaməsini yaratmağa üstünlük verən Anarın «Kitabi Dədə Qorqud»a müraciət etməsi, bu əbədi və ədəbi abidəmizi dərindən incələməsi milli kimliyimizin kütləvi düşüncəyə «yeridilməsində» əvəzsiz rol oynadı. «Dədə Qorqud» kinodastanı tarixilik baxımdan hər nə qədər qədimdirsə, milli kimliyimizə tapınmaq baxımından bir o qədər müasirdir. Bu dastan üzərində Anarın araşdırmaları dərin tarixi-filoloji araşdırmalar səviyyəsinə qalxdı və qorqudşünaslıqda bir sıra həlledici məqamların aydınlaşmasında əhəmiyyətli rol oynadı. Anarın «Dədə Qorqud»a müraciəti xalqımızın etnogenezi ilə bağlı mübahisələrin qaynar vaxtına təsadüf etmişdi. O, bu dastanın ekran taleyini həll etməklə, əslində etnogenezimizin, milli kimliyimizin taleyini həll etmiş oldu. «Dədə Qorqud» filmi bu torpağın, bu vətənin türk yurdu, oğuz oylağı olduğunun, əslində Anarın «Qobustan»da başladığı böyük ideyanın ictimai-kütləvi düşüncəyə təqdimatı idi. M.Ə.Rəsulzadə yazır: «Böyük əməllərə malik olmayan yazıçıdan, əmin olunuz ki, fövqəladə və müasir bir əsər gözləmək xətadır». Bu mənada «Dədə Qorqud» böyük əməl sahibi olan, böyük ideyaların daşıyıcısı olan bir yazıçının milli kimliyi şübhə altına alınan bir millətin milli kimliyinə tapınmaq, türk kimliyinə sığınmaq məqamı idi. «Dədə Qorqud» kinodastanı və onun əsasında çəkilmiş eyni adlı filmə Anar «Kitabi Dədə Qorqud» eposunun mənəvi yaddaşımızda rolu baxımından bu günümüz, milli hədəflərimizə qovuşmaq baxımından sabahımız qarşısında öz vicdan borcunu yerinə yetirdi. Bu film «Kitabi Dədə Qorqud» kimi nəhəng bir abidəni yaradan oğuz elinin min ilin ölüsü deyil, diri bir cəmiyyət olduğunun və öz diriliyi ilə «diriliklərin ən qiymətlisi olan milli diriliyimizin» aydın təzahürüdür.
Vətən və millət təəssübkeşliyi, dünənimiz, bu günümüz və sabahımızla bağlı Anarın «Azərbaycançılıq haqqında düşüncələr»i də eyni dərəcədə maraqlıdır. Bu düşüncələrdə dünyada yaranan yeni dəyərlərə köhnə meyarlarla yanaşılması ucbatından süni münaqişələrə cəlb olunmuş vətənimizin sabahına, xalqımızın taleyinə olan narahatçılıq müdrik bir ziyalı qələmində ifadə edilmişdir. Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra onun gedəcəyi yol, söykənəcəyi mənəvi-əxlaqi prinsiplər, müasir dünya düzənində tutacağımız yer Anarın azərbaycançılıq düşüncələrinin mayasını təşkil edir. Fikrimizcə, ideya axtarışları sorağında vətənimizin sabahını təmin edəcək gənclik bu düşüncələrdən çox şey ala bilər. Anarın yaradıcılığının əhatə dairəsi geniş olduğu kimi, onun əsərlərinin yayılma coğrafiyası da çox genişdir. Onun mövzularının hüdudları milli-mənəvi sərhədlərimiz daxilində olsa da, yaradıcılıq uğurları çoxdan bu sərhədləri aşıb. Bir vaxtlar azərbaycan gəncliyinin şirin bir röya kimi oxuduğu «Mən, sən, o və telefon» hekayəsi dünyanın hansı ölkələrində yayılmadı? Amerika, Kanada, Yaponiya, Finlandiya, Ərəb dünyası, keçmiş SSRİ-nin bütün respublikaları və onlarla digər ölkələrin oxucuları bu həzin hekayənin cazibəsinə düşdülər. Əslində bu kiçik hekayə Azərbaycan ədəbiyyatının, Anarın yazıçı qüdrətinin, onun intellektual potensialının dünya tərəfindən böyük etirafı Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|