50
İKİNCİ MÜSAHİBƏ
Q
ədim Şabran şəhərinin adı haqqında ayrı-ayrı
m
ənbələrdən daxil olan müxtəlif məlumatlar mövcuddur.
Şabran sözü Azərbaycan dilinə tərcümədə bir neçə mənanı
verir.
Bunlardan biri d
ə
“gecə məkanı” mənasını daşıyır.
Şabran Şirvanşahlar dövlətinin ən böyük şəhərlərindən
olub. Bu q
ədim şəhər bir sıra arxeoloqların və tarixçilərin hələ
bundan sonra neç
ə illər davam edəcək bir tədqiqat obyektidir.
Şabranın ulu tarixi haqqında salnamələri oxuyub araşdırma
aparark
ən bu yerin bizim bildiklərimizdən və təsəvvür
etdikl
ərimizdən də böyük bir müzakirə obyekti olduğunu
görürük. Son 20-30 ild
ə Şabran haqqında aparılan tarixi,
arxeoloji t
ədqiqatlar və bu barədə yazılan elmi məqalələr sübut
edir ki, Şabran mövzusu bu gün də gündəmdədir. Şabran
h
əmişəki kimi indi də Azərbaycan ədəbiyyatını, incəsənətini,
şəhərsalma
mədəniyyətini, eləcə də dövlətçilik ənənələrini
özünd
ə yaşadaraq bu günkü nəslə ötürən bir möhtəşəm tarixi
v
ə mədəni abidədir.
Şabranın hərb tarixi, iqtisadiyyatın bütün sahələrində,
xüsusil
ə ölkə daxili və xarici ticarət sahəsində uğurları, şəhərin
süqutunun s
əbəbləri və digər məsələlər dəqiq elmi mütəxəssis
araşdırmaları tələb edir. Şabran haqqında bizim müasir dövrə
g
əlib çıxan salnamələrdən belə aydın görünür ki, orta əsrlərdə
Az
ərbaycanda fəaliyyət göstərmiş şəhərlərin tarixini öyrənmək
üçün birinci növb
ədə məhz Şabrandan başlamaq lazımdır.
Çünki Şabran özünün yerləşdiyi hərbi
strateji mövqeyinə,
iqtisadi inkişaf (xüsusilə ticarət) sahəsində tutduğu yerə,
dövl
ətçilik baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Ərəb tarixçilərinin yazdığına görə Şabran şəhəri Sasani
hökmdarı Xosrov Ənuşiravan (531-579) tərəfindən salınıb.
1124-cü il gürcü salnam
ələrində Şabran adının Şapur və
İran sözlərinin birləşməsindən yarandığını qeyd edirlər.
Bir çox Az
ərbaycanlı alimlərimiz qədim Şabran şəhə-
rinin qalıqlarını arxeoloji baxımdan tədqiq etmiş, tarixi sal-
51
nam
ələrə müraciət edərək bu məsələni kökündən araşdırmışlar.
Bel
ə alimlərdən Yaqub Mahmudovu,
Rəşid Göyüşovu, Ziya
Bünyadovu,
Sara
Aşurbəylini,
N
ərgiz
Əliyevanı,
F.Abbasov
anı, A.Məmmədovu və başqalarını
göstərmək olar.
Az
ərbaycan şairləri Əfzələddin Xəqani və Fələki (Səmavi)
Şirvaninin şeirlərinə və dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncə-
vi
nin “İskəndərnamə” poyemasına Şabran haqqında daxil olan
m
əlumatlar bu qədim şəhərin tarixinin öyrənilməsinə geniş
yol açır. Uzunmüddətli şiddətli döyüşlərə tab gətirməyən köh-
n
ə Şabrana düşmən 295 il (təxminən 3 əsr) bundan əvvəl od
vur
du. Şəhər yandırılmaqla yanaşı tamamilə dağıdıldı. Köhnə
Şabranın yerinə yeni Şabran tikilsə də (12 bürcdən ibarət qala
divarları onun 1 bürcü daşdan, 11 bürcü isə saman kərpicdən
tikilmişdi) o əvvəlki qüdrətini bərpa edə bilmədi.
Q
ədim Şabran şəhərində uzun müddət
Cümə məscidi
f
əaliyyət göstərib. Yerli əhali üçün bu məscid əsas ibadət yeri
idi. Lakin h
əmin məscidin mövcud olmasının daha iki əlavə
əhəmiyyəti vardı. Birinci bu ibadətgahda şəhərin xəzinəsi sax-
la
nılırdı. İkinci mühüm dini tədris ocaqları sayılan mədrəsələr
burada f
əaliyyət göstərirdi.
QƏDİM ŞABRAN ŞƏHƏRİNİN YERİNİN AXTARIŞI,
ARXEOLOJİ QAZINTI İŞLƏRİNƏ BAŞLANMASI VƏ
APARILMASI BARƏDƏ
(G
əndov kənd orta məktəbin sabiq tarix müəllimi Osman
Paşayevlə müsahibə)
-Osman mü
əllim, səksəninci illərdə Qədim Şabran
şəhərinin yerinin axtarılması və arxeoloji qazıntı işlərinə
başlanması məqsədilə təşkil edilmiş ekspedisiya haqqında nə
dey
ə bilərsiniz?
-S
əksəninci illərdə rayonumuzun həyatında baş verən ən
əlamətdar hadisələrdən biri də Azərbaycan Elmlər Akademiya-
52
sının Şirvan-Şabran ekspedisiyasının qədim Şabran şəhərinin
axtarışı, şəhərin yeri tapıldıqdan sonra isə orada qazıntı işlərinə
başlanması idi.
-
Ekspedisiya
nın fəaliyyət göstərməsi üçün yaradılmış
q
ərərgahın harada yerləşməsi barədə məlumatınız varmı?
-O zaman m
ən Gəndov kənd
orta məktəbində tarix müəl-
limi işləyirdim. Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Arxeolo-
giya v
ə Etnoqrafiya bölməsində işləyən tarix elmləri doktoru
R
əşid Bahadur oğlu Göyüşov məktəbə gələrək mənə bildirdi
ki, sizin rayon
ərazisındə olan qədim Şabran şəhərinin üstünün
açılması mənə tapşırılıb. Biz dəstəmizlə gəlmişik və yerləşmək
üçün biz
ə bina lazımdır. Mən
ona bildirdim ki, Gəndov kən-
dind
ə köhnə məktəb binası var, o hal-hazırda istifadəsizdir.
D
əvəçi rayon İcraiyyə Komitəsi və rayon Maarif Şöbəsi ilə
danışıb bu məsələni həll etmək olar. Söhbətdən sonra Rəşid
mü
əllim rayona qayıdıb müvəqqəti - kənddə işləmək və yaşa-
maq üçün bina m
əsələsini həll etdi. Həmin gün məktəbin 2
xidm
ətçisinin köməyilə köhnə məktəbin iki otağında
kosmetik
t
əmir aparıldı. Orada hər cür təmizlik və səliqə-sahman
y
aradıldı. Yaşamaq və işləmək üçün yararlı vəziyyətə gətirildi.
-
Arxeoloji qazıntı işlərinə kömək məqsədilə Bakıdan
g
ələn ekspedisiyaya rayondan və ya Gəndovun özündən əlavə
işçi qüvvəsi cəlb olundumu?
- B
əli. Axşamüstü mən köhnə məktəbə gedərək ekspedi-
siya üzvl
əri ilə görüşdüm və vəziyyəti öyrəndim.
Rəşid müəl-
lim m
əndən xahiş etdi ki, ona 15 nəfər işçi (fəhlə) qüvvəsi tap-
maqda köm
əklik edim. Mən evə qayıdıb qızım Mətanətlə
danışdım. Dedim ki, keçən il sizinlə şagird istehsalat briqada-
sında işləyən uşaqları tapıb, onlarla söhbət elə. Kim istəyir
R
əşid müəllimlə görüşüb işə qəbul olunsun. Qızım 2-3 gün
müdd
ətinə sinif yoldaşları ilə görüşüb 15 nəfərin işə qəbul
olunmasına köməklik göstərdi.
-
Rayonun ziyalı-tanınmış bir tarix müəllimi kimi qazın-