Yazıçı, publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tofiq Qəhrəmanovun əziz xatirəsinə ithaf olunur
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
92 qədim yunan lirikasının “elegiya” və “yamb” janrlarını adlandırmaq üçün istifadə olunmuşdur ki, bunun özü də yanlışdır. Antik yunan poetikasının öz xüsusi termino- logiyası vardır və klassik filoloqlar adətən bu termino- logiyadan kənara çıxmır, onları “milliləşdirmək” cəhdləri etmirlər. Müntəxabata daxil edilmiş kiçik həcmli məlumatlar haqqında ümumi fikir söyləyəcək olsaq deməliyik ki, bu məlumat-yazıların Ə. Sultanlıya mənsubluğu şübhə do- ğurmur. Bəzi hissələrdə İ.M. Tronskinin 1946-cı il dərsli- yinin müəyyən təsiri hiss olunsa da (xüsusilə Aristofanın “Quşlar” komediyası, Herodotun “Tarix” əsəri haqqında məlumat verilərkən) belə yerlər digər hissələrlə müqayi- sədə çox azlıq təşkil edir. Digər tərəfdən, “Müntəxabatı”n əsas məziyyəti əslində bu qısa məlumatlarda deyil. Dərs- lik ilk növbədə antik ədəbiyyatın bütün dövrlərinə aid ən məşhur nümunələri ilk dəfə olaraq bir yerə topladığına görə böyük əhəmiyyət kəsb edir və 60-cı illərdə Azərbay- can dilində təhsil alan tələbələrdə qədim yunan ədəbiy- yatına marağın artmasına səbəb olurdu. Bu mənada 1950-ci ildə çap olunmuş “Antik ədəbiyyatı müntəxabatı” Azərbaycanda antik ədəbiyyatın tədrisi işinə, şübhəsiz ki, müsbət təsirini göstərmişdir. Müntəxabat nəinki 50-60- cı illərdə, hətta bu günün özündə də tələbələrə qədim yu- nan ədəbiyyatı nümunələrini Azərbaycan dilində oxuma- ğa imkan verən yeganə vəsaitdir və təkcə buna görə onun müəllifləri ən yüksək qiymətə layiqdirlər. 93 *** Azərbaycanda 50-ci illərin sonlarında antik ədəbiy- yatın tədrisi işini daha yüksək səviyyəyə qaldırmaq məqsədini qarşıya qoyan iki böyük hadisə baş verdi. 1958-ci ildə “Antik ədəbiyyat tarixi” dərsliyi (redaktor C. Cəfərov), 1959-cu ildə isə “Roma ədəbiyyatı müntəxa- batı” (redaktor Ə. Ağayev) nəşr olunaraq tələbələrin, həmçinin bu sahə ilə maraqlanan geniş elmi ictimaiy- yətin ixtiyarına verildi. Hər iki dərsliyin Azərbaycanda qərb klassik filologiyası sahəsinə marağın yüksəlməsinə böyük təsiri olsa da, onların heç biri, əlbəttə, elmi- tədqiqat xarakteri daşımırdı. Hər iki dərslik əsasən filologiya fakültəsində oxuyan tələbələr üçün nəzərdə tutulmuş, antik ədəbiyyatdan keçilən dərslərin proqra- mına uyğun yaradılmışdı. Nəhayət, bu dərsliklərin ümumi cəhətlərindən biri də hər iki dərsliyin tərtib- çisinin Ə. Sultanlının olması idi. Biz təsadüfi olaraq “hər iki dərsliyin tərtibçisi” ifadəsini işlətmədik. Belə ki, fikrimizcə, Ə. Sultanlı “Antik ədəbiyyat tarixi” dərsliyinin müəllifi deyil, məhz tərtibçisi adlandırılsa daha doğru olar. Fikrimizi əyani sübut etmək üçün hər iki dərsliyi müqayisəli təhlilə cəlb etmək zərurəti var . Ilk növbədə qeyd etmək lazımdır ki, hər iki dərslikdə verilən məqalələrin ümumi səviyyəsi o dövrə qədər sovet Azərbaycanında antik ədəbiyyat sahəsində yara- dılmış bütün yazıların səviyyəsindən dəfələrlə yüksəkdir. Biz artıq bu dərsliklərdə əvvəlki kobud, tez-tez təkrar- 94 lanan nöqsanlara rast gəlmirik. Nöqsanlar çox azdır və əsasən kitabın I hissəsində (“Yunan ədəbiyyatı”) müşa- hidə olunur. Bu dərsliklərdə əvvəlki dərslik ənənəmizdə üzə çıxan ciddi metodoloji qüsurlara da rast gəlmirik (hərçənd, belə qüsurlar tamamilə aradan qaldırılma- mışdır). Məs., bəhslər kifayət qədər kiçik hissələrə bölünmüşdür (bu hissələrin adları olsaydı, daha yaxşı olardı). Dərslikdəki bəhslərin belə kiçik hissələr şəklində verilməsi bir tərəfdən müəllifə həmin bəhslərdə toxu- nulan mövzunu daha dərindən işləmək imkanı yaradır, digər tərəfdən tələbələrin həmin bəhsləri daha asan qavramasına kömək edir. Lakin hər iki kitabın bir mühüm cəhəti vardır ki, o ümumikdə qeyri-peşəkar səviyyədə klassik filologiya ilə məşğul olanlar üçün spesifik əlamətdir. Dərslikdə plagi- at halları mövcuddur. Biz daha öncə Ə. Sultanlının “Antik dövrdə bədiyyat və ədəbiyyatşünaslıq məsələləri” tədris vəsaitini nəzərdən keçirərkən, bu əsərin müəllifə məx- susluğunu şübhə altına almışdıq. Lakin əlimizdə heç bir konkret sübut olmadığından, o zaman qəti fikir söylə- məkdən çəkinmişdik. Hazırda nəzərdən keçirdiyimiz iki dərsliyə gəlincə, biz bu haqda tamamilə qəti fikir söyləyə bilərik və ümid edirik ki, fikrimiz qərəzli niyyətsiz, ob- yektiv təhlil zamanı ortaya çıxan nəticə kimi qəbul oluna- caq. Qeyd etmək lazımdır ki, Ə. Sultanlının antik ədəbiy- yata dair yazdığı elmi işlərinin sonunda ədəbiyyat siyahı- sı nədənsə göstərilmir. Bunu bir alim kimi onun başlıca 95 nöqsanlarından biri hesab etmək olar. Bundan əlavə, “Roma ədəbiyyatı müntəxabatı”nın “İlk söz”ünə yekun vurarkən, Ə. Siltanlı “tərcüməçilərə və bəzi məqalələrin müəlliflərinə” öz təşəkkürünü bildisə də, həmin müəllif- lərin adlarını və onların konkret olaraq Müntəxabatın hansı məqalələrini yazdıqlarını göstərmir. Yalnız dərsli- yin “Mündəricat”ında cəmi üç yazının qarşısında A.M. Mudrov imzası verilmişdir. Əvvəlcə, bu hissələr haqqında. Müntəxabatda A.M. Mudrov imzası ilə gedən ilk yazı “Respublika dövründə Roma ədəbiyyatı”dır. Bu bəhs eyni adlı başlıqla Ə. Sultan- lının 1958-ci il dərsliyində “Roma ədəbiyyatı” hissəsində getmişdir. Hər iki dərslikdə verilən yaziların tamamilə eyni olmalarını əyani şəkildə göstərmək üçün aşağıdakı sitatları gətiririk. Müntəxabatda: “Yunan cəmiyyəti kimi, Roma quldar- lıq cəmiyyəti də bir sıra inkişaf mərhələri keçirmiş, lakin Engelsin təbirincə, burada “bütün proseslər yeni yüksək pillədə təkrar olunurdu”. Yunan cəmiyyəti üçün xarakter olan ziddiyyətlər Roma cəmiyyəti tarixində, xüsusən Ro- ma imperiyası dövründə ən kəskin ziddiyyətlərə keçir ki, bu da Antik quldarlıq cəmiyyətinin məhvinə səbəb olur” (A.M. Mudrov). 1958-ci il dərsliyində: “Yunan cəmiyyəti kimi, Roma quldarlıq cəmiyyəti də bir sıra inkişaf mərhələri keçir- miş, lakin Elgelsin təbirincə, “bütün prosesi daha yüksək pillədə təkrar” etmişdir. Yunan cəmiyyəti üçün səciyyəvi olan ziddiyyətlər, Roma cəmiyyəti tarixində, xüsusilə im- Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|