Yazıçı, publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tofiq Qəhrəmanovun əziz xatirəsinə ithaf olunur
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
96 periya dövründə ən kəskin şəkil alaraq quldarlıq ictimai quruluşunun məhvinə səbəb olmuşdur” (Ə. Sultanlı). Bəzi redaktə xarakterli düzəlişləri nəzərə almasaq, eynilik göz qarşısındadır. Müntəxabatda A.M. Mudrovun imzası ilə gedən ikinci bəhs “Avqust əsrində Roma cəmiyyəti və mədəniyyəti” adlanır. Ə. Sultanlının 1958-ci il dərsliyində isə bu bəhs “İmperiya dövründə Roma ədəbiyyatı” fəslinin “Müqəd- dimə”si kimi getmişdir. Doğrudur, burada dəyişikliklər əvvəlki bəhsə nisbətən çoxdur. Lakin bu dəyişikliklər ümumilikdə yazıya əlavə yenilik gətirmir, onu keyfiyyət baxımından yüksəldə bilmir. Dərslik müəllifi sadəcə ola- raq A.M. Mudrovun məqaləsində qeyd olunan məqamları öz cümlələri ilə yenidən qələmə almışdır. Müntəxabatda: “Senat tərəfindən “Avqust” adlandırı- lan Oktavianın təsis etdiyi dövlət quruluşu əslində Roma quldarlıq cəmiyyətinin bütün qüvvələrinin birləşdirilmə- si məqsədini güdən hərbi diktatura idi” (A.M. Mudrov). Dərslikdə: “Avqust” adı ilə tarixə daxil olan Oktavianın Romada yaratdığı ictimai quruluş, əslində quldarlıq cəmiyyətinin bütün qüvvələrini bir mərkəzdə birləşdirmək məqsədini güdən hərbi diktatura idi” ( Ə. Sultanlı). Ə. Sultanlının A.M. Mudrova məxsus məqalələri necə dəyişdiyini aşağıdakı sitat daha aydın göstərir. Müntəxabatda: “Avqust həmin dövlət quruluşunu birdən-birə yaratmamış; Roma imperiyasında xalq məclisi, senat, konsullar, tribunlar və b. bir çox köhnə 97 vəzifələr kimi bir çox respublika orqanları formal olaraq uzun müddət yaşamışdır. Lakin bu respublika formaları Avqustun rejimi üçün yararlı olmadığına görə Avqust ardıcıl olaraq bir neçə müəyyən islahat yolu ilə tamam hakimiyyəti öz əlinə alır” (A.M. Mudrov). Dərslikdə: “Dövlət idarə üsulunu dəyişdirməkdə isə Oktavian tələsmirdi, tədriclə hərəkət edirdi. Buna görə- dir ki, yeni nizam-intizam şəraitində senat, konsullar, tri- bunlar və b. bu kimi bir çox respublika orqanları və vəzi- fələri formal olaraq uzun müddət saxlanılmışdır. Halbuki, bu respublika orqanları Avqust rejimi üçün yararlı deyil- di. Avqust bir sıra islahatlar, yeni qanunlar vasitəsilə ya- vaş-yavaş bütün hakimiyyəti öz əlinə alır” (Ə. Sultanlı). Müntəxabatda “Eramızın I əsrində Roma cəmiyyəti və onun mədəniyyəti” adlı bəhs A.M. Mudrovun imzası ilə gedən üçüncü məqalədir. O, Ə. Sultanlının dərsliyində “Roma ədəbiyyatında “Gümüş dövr” başlığı ilə gedən bəhslə yaxından səsləşir. Burada da dərslik müəllifi bir- başa köçürmə yolu ilə getməmiş, Mudrovun yazısında qeyd olunan başlıca hissələri azacıq dəyişməklə öz dərs- liyinə daxil etmişdir. Beləliklə, adı çəkilən 3 fəslin istər 1958-ci il dərsli- yində, istərsə də 1959-cu il müntəxabatında A.M. Mudrova məxsus olması heç bir şübhə doğurmur. Lakin məsələ bu 3 məqalə ilə də tamamlanmır. Böyük ehtimalla deyə bilərik ki, Müntəxabatda gedən bütün bəhslər A.M. Mudrova məxsusdur (hərçənd, yalnız yuxarıda göstəri- lən üç məqalənin alimə məxsusluğu göstərilmişdir). Di- 98 gər məqalələr imzasız verildiyindən, zahirən belə çıxır ki, onlar tərtibçinin, yəni Ə. Sultanlınındır. Bunun əksini, yə- ni yazıların Ə. Sultanlıya deyil, A.M. Mudrova məxsus ol- duğunu başa düşmək üçün elə də böyük müşahidə qabi- liyyəti lazım deyil. Müntəxabatda imzalı verilən 3 fəsillə imzasız gedən digər fəsillərin stilistikası, daxili strukturu eynidir. A.M. Mudrovun yazıları öz peşəkar, yüksək elmi- nəzəri səviyyələri ilə fərqlənir. Adətən o, hər hansı antik müəllif haqqında yazırsa, əvvəlcə həmin ədibin həyatı və dövrü haqqında qısa məlumat verir. Bu hissənin yığcam- lığına baxmayaraq, orada oxucu üçün gərəkli olan bütün məlumatlar əhatə edilir. Sonra bütünlükdə ədibin yaradı- cılığına həsr olunmuş hissə gəlir ki, burada antik əsərlə- rin adlarını çəkir, onların məzmunu haqqında danışır, ən məşhurları isə ciddi təhlilə cəlb edilir. Təhlildən sonra həmin ədibin yaradıcılığına xas olan spesifik əlamətlər bir-bir göstərilir, bu əlamətlərin tələbə üçün başa düşü- ləcək formada izahı verilir, ən başlıcası isə onların dövr- lə, konkret ictimai-siyasi quruluşla əlaqələri unudulmur. A.M. Mudrov həmçinin antik ədəbi nümunələrin dilinə də xüsusi toxunur, bu dilin özünəməxsusluğunu, folklor və ya klassik, təntənəli ədəbi üslubla bağlılığını aşkarlayır. Çox güman ki, Mudrov qədim yunan dilindən xəbərdar olmuşdur. Belə ki, qədim abidələri orijinaldan oxuya bil- məyən alim onların dili haqqında belə sərbəst təhlil verə bilməzdi. A.M. Mudrov qələminə xas olan bu xüsusiyyət- ləri biz “Roma ədəbiyyatı müntəxabatı”na daxil edilmiş bütün bəhslərdə aşkar görürük. Bu bəhslər “Antik ədə- 99 biyyat tarixi”nin “Roma ədəbiyyatı” hissəsində də eynilə təkrarlandığından, biz dərslikdə bu hissənin Ə. Sultanlıya deyil, A.M. Mudova məxsus olduğunu qətiyyətlə söyləyə bilərik. “Antik ədəbiyyat tarixi” dərsliyinin birinci hissəsində getmiş fəsillərə gəldikdə isə burada məsələ bir qədər dolaşıqdır. Nə üçün? Ə. Sultanlının antik ədəbiyyat nümunələrinə və onların müəlliflərinə həsr etidiyi ən uğurlu yazıları nəzərdən keçirərkən, bu zaman da bəzi spesifik xüsusiyyətlər aşkarlanır. A.M. Mudrovdan fərqli olaraq, Ə. Sultanlı antik ədəbiyyat xadimlərinin həyatları haqqında adətən geniş məlumat verməyə çalışır, bu sahəyə aid bütün folklor mənbələri, miflər bir-bir xatır- lanır. Çox zaman antik müəllifin yaşadığı dövr haqqında da geniş məlumat verilir, lakin bunlar sırf tarixi xarakter daşıyır, ədibin yaradıcılığı ilə əlaqələndirilmir. Ədibin yaradıcılığına gəldikdə isə burada təhlil deyil, təsvirçilik hökm sürür. Belə ki, bütün əsərlərin təfsilatı ilə bir-bir məzmunları verilir. Sırf məzmunun təsvir edilməsinə neçə-neçə səhifələr həsr edilir, təhlil isə ya heç yoxdur, ya da çox qısa və səthidir. A.M. Mudrovdan fərqli olaraq, Ə. Sultanlı antik ədəbi nümunələrin dili haqqında adətən heç nə demir, yaxud hamıya məlum olan ən ümumi fikirləri qeyd edir. Bu tip yazılar dərsliyin “Yunan ədəbiyyatı” hissəsin- də (Homerə, Hesioda, yunan faciəsinə və komediyasına, qədim yunan lirikasına həsr olunan fəsillər) aşkar şəkil- də müşahidə olunur. “Yunan ədəbiyyatı” hissəsinin Ə. Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|