Yazıçı, publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tofiq Qəhrəmanovun əziz xatirəsinə ithaf olunur
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
113 hüm məsələlərdən biri də məhz Aristotel poetikasının orta əsr Şərq poetikalarına təsiri məsələsidir. Problemin əvvəlki tədqiqatçıları demək olar ki, eyni mövqelərdə da- yanırlar. Onlar mahiyyətcə məsələnin bir tərəfini nəzər- də tutaraq – Aristotel və Şərq poetikalarının tam müstə- qilliyi və qeyri-asılılığı ideyasını ön plana çəkirlər” 29 . Mü- əllif bu alimlərə misal kimi Kraçkovskinin fikirlərini gös- tərir. Lakin A. Aslanov bu alimlərin fikirlərini rədd etmə- dən, məsələyə öz nöqteyi-nəzərini ifadə edir: “Bizcə, Aristotel və şərq poetikalarının, Aristotel və Şərq esteti- kasının əlaqə və münasibəti məsələsini digər müxtəlif materiallar üzrə öyrənilməsini davam etdirmək, şübhə- siz ki, əhəmiyyətsiz olmazdı” 30 . Müəllif üç mühüm məsə- ləni aydınlaşdırmaq üçün bu sahədə tədqiqatları davam etməyin zəruriliyini bildirir: 1) Hər iki poetika arasında oxşar məqamların nədən ibarət olduğunu aydınlaşdır- maq; 2) Orta əsr şərq xalqları poetikalarına Aristotel “Poetika”sının təsir dairəsini müəyyənləşdirmək; 3) Şərq və Yunan estetikasının (Demokrit, Platon, Aristotel) mü- qayisəli təhlili əsasında şərqin daha qədim estetik ideya- larının dəyişikliyə uğramasını göstərmək. Daha sonra A. Aslanov göstərilən hər üç problemə aid öz araşdırmaları- nı təqdim edir. 1-ci məsələ ilə əlaqədar Fərabinin musiqi haqqında, onun təmizləyici, “tibbi-müalicə əhəmiyyəti” haqqında yazdığı fikirlərin Aristoteldə musiqi haqqında söylənilən fikirlərə oxşarlığı göstərilir. 2-ci məsələ ilə 29 Aristotel. Poeziya sənəti haqqında. B., 1974, səh. 76 30 Yenə orda, səh. 78 114 əlaqədar Nizaminin bədii söz haqqında fikirlərinə, İbn Düreyd və İbn Xəldunun poeziya haqqında nəzəriyyələri- nə Aristotel “Portika”sının müvafiq yerlərinin təsir gös- tərdiyi bildirilir. Nəhayət, məqalənin ən maraqlı hissəsi fikrimizcə müəllifin 3-cü məsələ ilə əlaqədar apardığı araşdırmalar- la bağlı gəldiyi nəticələrdir. “İndiyədək tədqiq olunma- mış məsələlərdən biri Şərqin daha qədim estetik ideyala- rının Aristotel poetikasına bəzi zənn edilən təsiri məsələ- sidir” 31 . Bu məsələ həqiqətən çox az tədqiq olunmuş (bəlkə də heç tədqiq olunmamış) sahədir və Azərbaycan filologiyası bu məsələnin araşdırılması yükünü öz üzəri- nə götürsə, bütövlükdə klassik filologiyada irəliyə doğru böyük addım atmış olar. Bu sahədə mövcud olan çox say- da problemlərdən üçünü A. Aslanov hələ 1972-ci ildə qeyd edirdi: 1) Aristotelin ədəbiyyat nəzəriyyəsi və este- tikaya dair yazdığı bir çox əsərlərinin dövrümüzə gəlib çatmaması; 2) yunan müəlliflərinin və o cümlədən Aris- totelin bizə gəlib çatmış əsərlərinin natamam olması; 3) Qədim Şərqin ən erkən fəlsəfi-ədəbi abidələrindən olan “Avesta”nın bu günədək kifayət qədər öyrənilməməsi. Hazırda, XXI əsrin əvvəllərində bu problemlər bir qədər də artmışdır: 1) Yüksək ixtisaslı filoloqların qıtlığı; 2) Şərq və Qərb dillərinə yiyələnmə və Qədim Şərq, Qərb ədəbi abidələrini birbaşa orijinaldan oxunmasında problemlər və s. Lakin problemlər nə qədər çox olursa- 31 Aristotel. Poeziya sənəti haqqında. B., 1974, səh. 79 115 olsun biz onları sadalamaqla qalmamalı, mümkün olan araşdırmalara başlamalıyıq. Belə araşdırmanın ən gözəl nümunəsini A. Aslanov öz məqaləsində vermişdir. O, “təmizlənmə” – katarsis kateqoriyasının “Avesta”da çox mühüm mövqeyə malik olmasını göstərir. “Məlumdur ki, “təmizlik və təmizlənmə” kateqoriyası “Avesta”nın es- tetik prinsiplərində mühüm yer tutur... Zərdüştiliyin əxlaqi triadası üç şeyin – fikrin, danışığın və əməlin paklığını, təmizliyini nəzərdə tutur... Demokrit öz estetikasında Avestanın həmin triadasını eynilə təkrar edərək, üç şeyə əməl etməyi: yaxşı düşünmək, yaxşı danışmaq, yaxşı iş görməyi öyrədir” 32 . Fikrimizcə, A. Aslanovun 70-ci illərdə başladığı araşdırmalar davam etdirilməli, bu sahədə daha dərin tədqiqatlar aparılmalı, işə daha böyük material cəlb olunmalıdır. *** 1986-cı ildə “Dünya ədəbiyyatı kitabxanası” seriyası ilə Homerin “İlliada” və “Odisseya” poemaları ilk dəfə Azərbaycan dilində kitab halında nəşr edildi. Bu seriya üçün Azərbaycanın görkəmli ədibləri və filoloqlarından ibarət Redaksiya heyəti seçilmiş, onun üzvlərindən biri olan Ə. Ağayevin “Homer və onun dastanları” məqaləsi də kitaba daxil edilmişdi. Məqalə “ön söz” tiplidir və Homer, onun poemaları haqqında məlumatverici xarakter daşıyır. Yazının bu keyfiyyəti ümumiyyətlə ön 32 Aristotel. Poeziya sənəti haqqında. B., 1974, səh 81 116 sözlərə xasdır və burada hər hansı nöqsan axtarmaq doğru olmazdı. Biz daha çox kitabın Azərbaycan oxucusu üçün nə dərəcədə əhəmiyyətli olmasını qeyd etmək istərdik. Belə ki, inkişaf etmiş xalqların ədəb-mədəni həyatında Homer poemalarının nəşri bir qayda olaraq böyük mədəni hadisəyə çevrilir. Məsələn, XIX əsrin birinci yarısında Rusiyada Qnediçin tərcüməsində Homer poemalarının nəşrini xatırlamaq olar. O dövrdə az qala bütün Rusiya mədəniyyət aləmi ayağa qalxıb Homerə və poemaları rus dilinin “gözəl libası”nda təq- dim edən Qnediçə baş əymişdi. Antik dünya ilə, filologiya ilə, ədəbiyyatla az-çox bağlılığı olan hər bir rus bu nəşr haqqında fikirlərini bildirməyi özünə borc hesab edirdi. Burada təəccüblü heç nə yox idi. Özünü mədəni hesab edən hər hansı ölkədə Homerə və onun poemalarına bundan başqa münasibət gözləmək mümkün deyil. Bu poemalar düşünməyi və yaşamağı sevən hər insan üçün böyük həyat, bitib-tükənməz zövq mənbəyidir. Homer poemaları klassik filologiya ilə məşğul olanlar üçün yalnız tədqiqat obyekti olmaqla qalmır. Onlar bütün zamanlarda və elmin bütün sahələrində fəaliyyət göstərən düşüncə sahibləri üçün zəruridir. Bu poemalar bütün dövrlər üçün əzəli-əbədi olan həyat normalarını göstərir, insanlara öyüd-nəsihət vermir, bizləri özümüzə tanıdır, qarşımızda böyük və pak mənəviyyat güzgüsü tutur. Bu mənada Azərbaycan dilində “İlliada” və “Odisseya” nın nəşri respublikada antik ədəbiyyatın Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|