Yazıçı, publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tofiq Qəhrəmanovun əziz xatirəsinə ithaf olunur
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §2. Azərbaycan Respublikasında klassik filologiyanın inkişaf perspektivləri.
117 nüfuzuna, qərb klassik filologiyasına marağın yüksəl- məsinə müsbət təsir göstərməklə yanaşı, qəti olaraq bu fikirdəyik ki, tək Azərbaycan ziyalısının deyil, eyni zamanda bütün xalqın inkişafa doğru inamlı bir addım atmasına yardımçı olmuşdur. Odur ki, bizim 30 il bundan əvvəlki nəşr üçün belə böyük, həm də gecikmiş mədhiyyə yazmağımız yəqin oxucuda heç bir etiraz doğurmayacaq. Əgər həmin dövrdə gur səslənməli olan, lakin hansı səbəblərdənsə səslənməyən bu fikirlər gec də olsa ifadə olunursa, bunun özü də günahın yarısından qayıtmaq kimi dəyərləndirilə bilər. §2. Azərbaycan Respublikasında klassik filologiyanın inkişaf perspektivləri. 18 oktyabr 1991-ci ildə “Dövlət müstəqilliyi haq- qında Konstitusiya aktı” qəbul etməklə Azərbaycan xalqı XX əsrdə ikinci dəfə müstəqilliyə qovuşmuşdur. 70 illik sovetlər dövründə Azərbaycan elminin bəzi sahələri (məs., neft-kimya sahəsi) xeyli inkişaf etmiş, İttifaq səviyyəsində ən qabaqcıl yerlərə yüksələ bilmişdi. Bu cür icazə verilmiş və daim nəzarət altında saxlanan inkişaf o cümlədən milli filologiyamızın da bəzi sahələrinə toxunmuşdu. Xüsusilə, 70 illik dövrün son onilliklərində - 1960-80-ci illərdə Azərbaycan dili, ədəbiyyatı (əsasən, XI-XII əsrlərdən tutmuş üzü bəri) üzrə aparılan maraqlı 118 tədqiqat işlərini nümunə göstərmək olar. Şübhəsiz ki, Moskvanın bütün SSRİ ərazisində “vahid sovet xalqı” yaratmaq arzusu ilə yaşadığı dövrdə milli dilə və ədəbiyyata belə marağın o illərin respublika rəhbərliyi səviyyəsində dəstəklənməsi asan iş deyildi. Lakin bu faktın özü də xalqın həmin illərdə necə ağır mənəvi işğal altında olmasını göstəricisidir. Xalq milli dilini və ədəbiyyatını tədqiq etmək kimi ilk baxışdan adi, normal hüququndan istifadə edirdi, lakin bu sahədə görülən bütün işlər qəhrəmanlıq sayılırdı. Deməli, həmin illərdə xalq öz mövcudluğunun təhlükə altında olduğu dövrünü yaşayırdı, çünki milli mənsubiyyətini bildirən son dəyərləri – dili və ədəbiyyatı uğrunda mübarizə aparırdı. Əlbəttə, belə ictimai-siyası şərait daxilində Azərbay- can elminin və konkret olaraq filologiyamızın dünya miqyasına çıxması çətinləşırdi. Filologiyamız əsasən özü çalıb, özü oynayırdı. Yəni, milli ədəbi problemlərimizi öz aramızda aydınlaşdırır və buna görə rəhbərlikdən “molodes” – elmi dərəcələr, mükafatlar alırdıq. Lakin o zaman ki, filologiyamız (o cümlədən, tarixi- miz, etnoqrafiyamız və s.) daha qədim dövrlərə baş vurur, öz köklərini, Şərqin və Qərbin qonşu regionları ilə qarşılıqlı əlaqələrini araşdırmaq istəyirdi, bu yerdə alimlərimizin qarşısına ciddi məhdudiyyətlər və qada- ğalar qoyulurdu. Azərbaycan alimi, eyni zamanda filoloq- larımız üzlərini qədim keçmişdən, öz köklərindən başqa istənilən tərəfə çevirə bilərdilər. Şübhə yoxdur ki, respublikamızda antik dünyanı – qədim yunan və Roma 119 mədəniyyətini, tarixini, ədəbiyyatını, dilini, etnoqra- fiyasını ciddi və dərindən öyrənilməsi işinə yaradılan süni ənggəllər da məhz Moskvanın yürütdüyü siyasətin tərkib hissəsi idi. Belə ki, bizə nəinki xalqın həqiqi tarixini öyrənmək qadağan edilmişdi, eyni zamanda qədim dövrlərdən regionumuzla qonşu olmuş, yaxın ictimai-siyası, iqtisadi, mədəni əlaqələr saxlamış xalq- ların da keçmişini öyrənmək işində də ciddi problemlər vardı. Bu mənada antik dünya Yaxın və Orta Şərq, həmçinin Qafqaz regionu ilə zaman və ərazicə ən yaxın təmasa girdiyi mədəniyyət hadisəsi olduğundan, Moskvanın bu sahə ilə bağlı Azərbaycanda yürütdüyü siyasət tamamilə aydın idi. Ona görə biz yuxarıda “Azərbaycan elminə, təhsil sisteminə SSRİ dövründən çox ağır miras qalmışdır” deyərkən, daha çox bu məsələ- ləri nəzərdə tuturduq. Azərbaycan elminin, konkret olaraq, filologiyamızın bu vaxtadək məşğul olduğu bütün problemlər, o cümlədən təhsil sistemimiz bütünlükdə yuxarıda açıqladığımız siyasətin yetişdirməsi idi. Lakin bu o demək deyil ki, vəziyyət çıxılmazdır. Bu yerdə yenə fəslin əvvəlinə qayıtmalı oluruq. Azərbaycan 1991-ci ildən öz dövlət müstəqilliyinə qovuşmuşdur. Artıq həyatımızın bütün sahələri kimi elmimiz də əsarət altından, alçaldıcı tabeçilikdən qurtulmuşdur. Hazırda biz elmimizi, təhsilimizi hansı istiqamətə yönəltməyi özümüz müəyyənləşdirə bilirik. Bunun üçün gərəkli olan ən vacub şərt - sabit ictimai-siyasi mühit və elmin, təhsilin hər hansı “böyük qardaş”dan müstəqilliyi möv- 120 cuddur. Indi yalnız bu əlverişli şəritdən elmimizin inki- şafı və dünya miqyasına çıxarılması üçün maksimum istifadə etmək qalır. Bu sahədə öncə hansı addımlar atılmalıdır? Fikrimizcə, əvvəla filologiyamızın istiqamətini düzgün müəyyənləşdirməliyik. Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyinə nisbətən yeni qovuşduğuna görə, hazırda bütün elmi ictimaiyyət, ziyalılar qarşısında bir əsas məsələ durur: keçən müddətdə mənəviyyat sahəsində xalqın itirdiklərini özünə qaytarmaq. Müasir tariximizin ən yeni siyasi hadisələri bu işin zəruriliyini bir daha sübut etdi. Xalqın parçalanması, vətəndaş müharibəsi təhlükəsinin tamamilə real olduğu bir şəraitdə biz ən düzgün çıxış yolunu keçmişimizə müraciət etməklə tapa bilərik. Bu xalqın qədim tarixini, köklərini, mədəniyyətini araşdırıb onun özünə, qonşularımıza və bütün dünyaya tanıtmaq ən mühüm vəzifələrimizdəndir. Bu vəzifəni həyata keçirmək üçün filologiyamız da əlbəttə öz töh- vəsini verməlidir. Filologiyamızın əsas istiqamətlərini müəyyənləşdir- məkdə Azərbaycanın yerləşdiyi coğrafi ərazi də bizə çox kömək edə bilər. Avropa ilə Asiyanın qovuşağında yerləşən Azərbaycan bu iki qitənin ən mütərəqqi təcrü- bəsindən istifadə etməlidir. Lakin keçmişimiz, soykö- kümüz şərqlə bağlı olduğundan, elm də təbii olaraq müasir mərhələdə üzünü şərq dünyasına çevirməlidir. Bu zaman biz qərb elminin (tarix, filologiya, etnoqrafiya. arxeologiya və s.) ən uğurlu nailiyyətlərindən bəhrə- Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|